Reseıdegi Túmen oblysynyń kúngeıinde "sibir tatary" degen halyq turady. Bular tutas aýdandardy jaılap turady eken.
Bul halyqtyń etnogenezi eki halyqtan quralady - qazaqtar men qazan tatarlarynan. Sany 400 myńǵa jýyqtap qalatyn sibir tatarlarynyń bir jartysynyń túr - pishini qazaqqa, ekinshisi bulǵarlarǵa (qazan tatary) keledi.
Qazaq pen tájikti qosaqtap bir shańyraqqa aralastyryp onyń nátıjesin qarasańyz, ne kórýge bolady? Búgingi ózbekstan ózbegin kóresiz. Al myna jerde qazaq pen bulǵardyń býdany ózderin sibir tatarymyz deıdi. Qaıda ketip kimmen qosylmaǵan bul qandastarymyz, qaıda ketpegen qazaq.
Bulardyń qazaq pishindesine "sizder qazaq emessizder me?" deseńiz, "jo joq, bizdiń túbimiz orta azııa, buqara samarqan jaqtan" deıdi. Túrleri kádimgi qazaq. Baýyrsaq pisirip júr. Naýryz aıy kelse bizdiń batys qazaqtary sııaqty amal merekesin toılap, kórisý jasap, shashý shashyp júr. Bular amal meıramy kelse úı aralap "amal amal" dep aıqaılaıdy eken.
Bulardyń ekinshisi jartysy sary pishin bulǵar tatarlary dedim ǵoı, solar óz qandastary qazan tatarlaryna qatty burady eken. Bulardyń mádenıetine, tiline, turmys saltyna osy qazan tatarlary qatty yqpal etkenge uqsaıdy. Osy sibir tatary degen halyqqa qazir sol qazan tatarlary bas - kóz bolyp otyrǵan kórinedi. Olar óz kezeginde "sender bizdiń bir bólshegimiz" degennen basqa ne deýshi edi.
Bulardyń qysyq kóz qaratorylaryna qarap, men de "bular negizi bizdiki edi" degim keledi.
Biraq shynaıy tarıhynan ajyrap qalǵan bular, "quramymyzda sart degen rýlar bar, bizdiń túbimiz buqara jaq" dep ózderi láılip ketedi, qazaqpyz deýge qulyqsyz. Sart bizdiń quramymyzda da bar ǵoı, onyń saýda istep, din taratyp baspaǵan jeri joq.
Baıaǵyda Kóshim han men buqaralyq Abdolla handar Shıban áýleti bir uryqtan taraǵan handar retinde memleketaralyq baılanysy qatty bolǵan edi. Sol kezde biraz sart Sibirge ketken, sodan sol jaqta sińip rýly el bop ketti. Al qalǵan syǵyr sibir tatary ózimizdiń qannan, shejire ustaǵan qazaq tektes halyq.
Biraq búgin bizde ony túgendep jatqan kim bar, bulǵarlar basybaıly ıemdenip otyr.
Qysqasy, bilip júrgeısizder, teriskeıde osyndaı jaqyn baýyr bar.
Oljas Ábil
"Adyrna" ulttyq portaly
