Freedom House halyqaralyq qūqyq qorǧau ūiymy Europa men Aziianyŋ 29 elındegı demokratiia deŋgeiın baǧalaityn «Ötpelı kezeŋdegı elder» atty jyldyq esebın jariialady. Baiandamaǧa säikes, Ortalyq Aziianyŋ barlyq postkeŋestık respublikalary «avtoritarlyq rejim» märtebesın saqtap qaldy, dep habarlaidy “Adyrna” ūlttyq portaly fergana.agency-ge sıltep.
Sarapşylar halyqtyŋ eldı basqaruǧa qatysu deŋgeiın jetı baldyq jüie arqyly baǧalaidy. Mūnda jetı – memleket pen qoǧam demokratiiasynyŋ eŋ joǧary deŋgeiı, al bır – eŋ tömengı deŋgei. «Avtoritarly rejim» aimaǧynda ekı jäne odan tömen ūpailary bar elder bar.
2024 jyldyŋ 11 säuırınde jariialanǧan reiting ötken jyly baiqalǧan jaǧdaidy eskeredı. Zertteu nätijelerın eskere otyryp, zertteuşıler Ortalyq Aziianyŋ üş respublikasy boiynşa öz ūpailaryn tömendettı.
Aldyŋǧy esep boiynşa Qyrǧyzstanda 1,68 ball bolsa, qazır būl körsetkış 1,64 boldy. Sarapşylar el bırneşe jyl būryn «reitingtıŋ az repressivtı sektorynda» bolǧanyn, bıraq qazır onyŋ jaǧdaiy geografiialyq körşılerı arasynda baiqalǧan ürdıske säikes keletının atap öttı.
Sarapşylardyŋ pıkırınşe, respublika bilıgı azamattyq qoǧam belsendılıgı men kelıspeuşılıktı basyp jatyr. Sonymen qatar, «sot jüiesı» jäne «täuelsızdık» siiaqty aspektıler, onyŋ ışınde saiasi astarly konstitusiialyq reformalarǧa bailanysty kürt tömendedı.
Belsendılerdı qudalau jäne qalausyz adamdardy qudalau boiynşa «talaptar» ūpaiy 1,32 ūpaidan 1,29-ǧa deiın tömendegen Qazaqstanǧa da qatysty. Baiandama avtorlary joǧaryda atalǧan ekı memlekettıŋ arasynda paralleldı jürgızdı, öitkenı bırneşe jyl boiy mūndaǧy demokratiianyŋ jaǧdaiy ūqsas sebepterge bailanysty naşarlaǧan.
Özbekstan aimaqtyŋ trendınde boldy - onyŋ reitingı 1,21-den 1,18-ge deiın tömendedı. Būǧan el Konstitusiiasyna, atap aitqanda, prezidenttık ökılettıgın ūzartudy közdeitın tüzetuler äser ettı.
Sondai-aq, Freedom House qyzmetkerlerı Täjıkstandaǧy bırqatar keleŋsız prosesterdı atap öttı. Olar ükımettık emes ūiymdarǧa Resei zaŋnamasynan köşırılgen şekteuler engızıp, belsendıler men oppozisionerlerdı ūstady, Tauly Badahşan avtonomiialyq oblysy tūrǧyndarynyŋ qūqyǧyn taptady. Degenmen, el körsetkışı ötken jylmen salystyrǧanda özgergen joq, 1,04 baldy qūrady. Būl körsetkış qazırdıŋ özınde minimumǧa jaqyn.
Qūqyq qorǧauşylar da Türkımenstannyŋ ūstanymyn saqtap qaldy, bıraq būl respublikada būryn «jalǧyz ball» bolǧan, odan tömen reiting joq.
Ortalyq Aziia respublikalarymen qatar būryn KSRO qūramynda bolǧan taǧy üş memleket «avtoritarlyq rejim» aimaǧynda ornalasqan. Belarus 1,11 ūpai jinasa, Resei men Äzırbaijan 1,07 ūpai jinady.
Tızımnıŋ basynda Baltyq jaǧalauy elderı, Chehiia, Slovakiia jäne Sloveniia bar. Būl memleketterdegı demokratiia deŋgeiı 7 balldan 5,20-6 ballǧa deiıngı aralyqta baǧalanady.
