Brıtandyq VVS teleradıokorporaııasy Qazaqstan metannyń atqylaý kólemi boıynsha dúnıe júzinde ekinshi orynda turǵanyn málimdedi, dep habarlaıdy “Adyrna” ulttyq portaly.
«Ótken jyly tirkelgen eń nashar metan atqylaýynyń biri Qazaqstandaǵy shalǵaı uńǵymada oryn alǵanyn BBC Verify usynǵan jańa taldaý anyqtady. Shyǵý alty aıdan astam ýaqyt boıy jalǵasqan órtti týdyrǵan kezde shamamen 127 000 tonna gaz syrtqa shyǵaryldy. Metan kómirqyshqyl gazyna qaraǵanda áldeqaıda kúshti parnıktik gaz bolyp tabylady. Uńǵymaǵa ıelik etetin Buzachi Oil kompanııasy metannyń «eleýli mólsheri» atqylap ketkenin joqqa shyǵarady», - delingen habarlamada.
Atap ótkendeı, AQSh-tyń qorshaǵan ortany qorǵaý agenttiginiń parnıktik gazdar ekvıvalentiniń kalkýlıatoryna sáıkes, mundaı atqylaýdyń qorshaǵan ortaǵa áseri jylyna 717 myńnan astam benzın kóliginiń áserimen salystyrylady.
«Atqylaýdyń aýqymy men uzaqtyǵy, shynyn aıtqanda, ádetten tys. Bul óte úlken», - dedi BUU halyqaralyq metan observatorııasynyń basshysy Manfredı Kaltagırone.
Atqylaý 2023 jyldyń 9 maýsymynda Mańǵystaý oblysyndaǵy barlaý uńǵymasyn burǵylaý kezinde shyǵarylý oryn alǵan kezde bastaldy, nátıjesinde jyl sońyna deıin úzdiksiz órt boldy. Órt 2023 jyldyń 25 jeltoqsanynda ǵana aýyzdyqtaldy.
«VVS-ge jergilikti bılik ókilderi qazir uńǵymany ementpen tyǵyzdaý jumystary júrip jatqanyn aıtty. Tabıǵı gaz, eń aldymen, metannan turady, bul - móldir gaz. Biraq kún sáýlesi metan bultynan ótkende, ol keıbir jerserikterdiń baqylaı alatyn biregeı qoltańbasyn jasaıdy. Bul erekshe metannyń atqylaýyn alǵash ret franýzdyq Kayrros geoanalız fırmasy zerttegen.
Olardyń taldaýyn Nıderlandy ǵaryshtyq zertteýler ınstıtýty men Ispanııadaǵy Valensııa polıtehnıkalyq ýnıversıteti rastady. Ǵalymdar spýtnıktik derekterdi zerttegennen keıin, maýsym men jeltoqsan aralyǵynda metannyń joǵary konentraııasy 115 túrli jaǵdaıda kórinetinin anyqtady. Osy kórsetkishterge súıene otyryp, olar osy jalǵyz uńǵymadan 127 myń tonna metan atqylaǵan degen qorytyndyǵa keldi. Bul osy ýaqytqa deıin tirkelgen metannyń ekinshi eń úlken antropogendik aǵýyna aınalýy múmkin», - delingen habarlamada.
Valensııa polıtehnıkalyq ýnıversıtetiniń qyzmetkeri, metannyń atqylaýyn synaýǵa kómektesken Lýıs Gýanter 2022 jyldyń qyrkúıeginde Reseı gazyn Germanııaǵa tasymaldaıtyn eki qubyrdy – Soltústik aǵyndy jáne 1-shi qubyrdy sý astyndaǵy jarylystar jaryp jibergen kezde «Tek Soltústik aǵyndaǵy dıversııa ǵana úlken aǵyp ketýine ákelýi múmkin» deıdi. Soltústik aǵyn 2 atmosferaǵa 230 000 tonnaǵa deıin metan shyǵarady.
Halyqaralyq energetıka agenttiginiń málimeti boıynsha, ónerkásiptik revolıýııadan keıingi jahandyq temperatýranyń 30%-ǵa jýyǵy metanǵa jaýapty.
Spýtnıktiń kórsetkishterine bult jamylǵysy sııaqty syrtqy faktorlar áser etýi múmkin bolsa da, ǵalymdar bul jeke uńǵymadan orasan zor metannyń atqylaǵanyna «óte senimdi» deıdi.
«Biz metanǵa sezimtal bes túrli spýtnıktik quraldyń kómegimen metan shleıfterin anyqtadyq. Bul quraldardyń árqaısysy metandy belgili bir jolmen ólsheıdi, biraq biz olardyń barlyǵynan óte dáıekti ólshemder aldyq », - dedi Gýanter.
Mańǵystaý oblysynyń ekologııa departamenti óz málimdemesinde 9 maýsym men 21 qyrkúıek aralyǵynda aýadaǵy metannyń mólsheri ruqsat etilgen normadan 10 ese joǵary bolǵanyn rastady. Sondaı-aq, alǵashqy shyǵarylǵannan keıin birneshe saǵat ishinde aýadaǵy metan deńgeıi ruqsat etilgen deńgeıden 50 ese joǵary boldy.
Biraq uńǵymaǵa ıelik etetin qazaqstandyq «Buzachi Oil» kompanııasy kóp metan atqylap ketti degen boljamdy joqqa shyǵarady.
Kompanııa onyń uńǵymasynda tek «bolmaý» gazdyń bolǵanyn jáne metannyń aǵyp ketýi uńǵymadan shyqqan kezde janyp ketetinin aıtady.
Ol sondaı-aq atmosferaǵa tek sý býy aǵyp, ǵaryshtan kórinetin úlken aq shleıfterdi qalyptastyrady dep sanaıdy.
«Biz jaǵdaıǵa jaýapkershilikpen qaradyq», - dedi kompanııa dırektorynyń strategııalyq damý jónindegi orynbasary Danııar Dúısembaev.
BBC-ge ruqsat berilmegen Buzachi Oil kompanııasynyń tapsyrysy boıynsha júrgizilgen syrtqy zertteýler Kayrros-tyń tujyrymdaryna kúmán keltiretini atap ótildi.
Kompanııanyń aıtýynsha, bul spýtnıkter atmosferadaǵy sý býy sııaqty basqa gazdardy metan dep qatelesken bolýy múmkin dep boljaıdy jáne ǵalymdar shyǵarylym bastalǵanǵa deıin aýada bolǵan metandy esepke almaǵan.
Biraq bastapqy atqylaýdy tekserýge qatysqan toptar muny joqqa shyǵarady.
«Biz sý býynyń nemese tútinniń yqtımal áserin tekserdik jáne ólsheýlerimizben árekettesetin adamdardan eshqandaı sıgnal tappadyq», - dedi Gýanter.
Ol sondaı-aq ǵalymdardyń tek «metannyń jalǵyz shleıfterin» izdep jatqanyn jáne olardyń ádisteri apatqa deıin atmosferadaǵy metanǵa áser etpeıtinin aıtty.
Atyraý oblystyq ónerkásiptik qaýipsizdik komıteti apattyń sebepterine qatysty júrgizgen qyzmettik tekseris «Bozachı Oıl» kompanııasynyń uńǵymany burǵylaý jumystaryn tıisti deńgeıde qadaǵalamaǵany anyqtaldy.
Ol sonymen qatar burǵylaý kezindegi kóptegen sátsizdikterge qosalqy merdiger Zaman Energo kompanııasyn kinálady. Zaman Energo bul oqıǵaǵa túsinikteme berýden bas tartty.
Qazaqstannyń energetıka mınıstrligi BBC-ge bergen málimdemesinde aǵyp ketýdi joıý «kúrdeli tehnıkalyq operaııa» ekenin jáne «mundaı apattarmen kúresýdiń ámbebap sheshimi joq» ekenin aıtty.
«Alaıda bul Ortalyq Azııada iri metannyń atqylaýy birinshi ret emes. Kórshi Túrkimenstan sııaqty Qazaqstanda da «sýper emıtentter» - bul termındi ǵalymdar atmosferaǵa kóp mólsherde metan bóletin oqıǵalardy sıpattaý úshin qoldanatyn ondaǵan jaǵdaılar tirkeldi», dep qosady VVS.
Degenmen, Gýanter myrzanyń aıtýynsha, Mańǵystaý oblysynda baıqalǵan oqıǵa bólek.
«Bul biz buryn-sońdy anyqtaǵan «qalypty» adam áreketinen metannyń eń úlken atqylaýy», - dedi ol.
Climate Action Tracker kompanııasynyń klımat jónindegi sarapshylary tabıǵı gaz óndirýdiń boljamdy ulǵaıýymen Qazaqstan gaz qubyrlarynan metannyń odan ári atqylaý qaýpimen betpe-bet keletinin aıtty.
Ótken jylǵy COP28 klımattyq sammıtinde Qazaqstan 2030 jylǵa qaraı metan shyǵaryndylaryn 30%-ǵa qysqartý týraly 150-den astam eldiń erikti kelisimi boıynsha Jahandyq metan kepildigine qosyldy.
