Britandyq VVS teleradiokorporasiiasy Qazaqstan metannyŋ atqylau kölemı boiynşa dünie jüzınde ekınşı orynda tūrǧanyn mälımdedı, dep habarlaidy “Adyrna” ūlttyq portaly.
«Ötken jyly tırkelgen eŋ naşar metan atqylauynyŋ bırı Qazaqstandaǧy şalǧai ūŋǧymada oryn alǧanyn BBC Verify ūsynǧan jaŋa taldau anyqtady. Şyǧu alty aidan astam uaqyt boiy jalǧasqan örttı tudyrǧan kezde şamamen 127 000 tonna gaz syrtqa şyǧaryldy. Metan kömırqyşqyl gazyna qaraǧanda äldeqaida küştı parniktık gaz bolyp tabylady. Ūŋǧymaǧa ielık etetın Buzachi Oil kompaniiasy metannyŋ «eleulı mölşerı» atqylap ketkenın joqqa şyǧarady», - delıngen habarlamada.
Atap ötkendei, AQŞ-tyŋ qorşaǧan ortany qorǧau agenttıgınıŋ parniktık gazdar ekvivalentınıŋ kalkuliatoryna säikes, mūndai atqylaudyŋ qorşaǧan ortaǧa äserı jylyna 717 myŋnan astam benzin kölıgınıŋ äserımen salystyrylady.
«Atqylaudyŋ auqymy men ūzaqtyǧy, şynyn aitqanda, ädetten tys. Būl öte ülken», - dedı BŪŪ halyqaralyq metan observatoriiasynyŋ basşysy Manfredi Kaltagirone.
Atqylau 2023 jyldyŋ 9 mausymynda Maŋǧystau oblysyndaǧy barlau ūŋǧymasyn būrǧylau kezınde şyǧarylu oryn alǧan kezde bastaldy, nätijesınde jyl soŋyna deiın üzdıksız ört boldy. Ört 2023 jyldyŋ 25 jeltoqsanynda ǧana auyzdyqtaldy.
«VVS-ge jergılıktı bilık ökılderı qazır ūŋǧymany sementpen tyǧyzdau jūmystary jürıp jatqanyn aitty. Tabiǧi gaz, eŋ aldymen, metannan tūrady, būl - möldır gaz. Bıraq kün säulesı metan būltynan ötkende, ol keibır jerserıkterdıŋ baqylai alatyn bıregei qoltaŋbasyn jasaidy. Būl erekşe metannyŋ atqylauyn alǧaş ret fransuzdyq Kayrros geoanaliz firmasy zerttegen.
Olardyŋ taldauyn Niderlandy ǧaryştyq zertteuler instituty men İspaniiadaǧy Valensiia politehnikalyq universitetı rastady. Ǧalymdar sputniktık derekterdı zerttegennen keiın, mausym men jeltoqsan aralyǧynda metannyŋ joǧary konsentrasiiasy 115 türlı jaǧdaida körınetının anyqtady. Osy körsetkışterge süiene otyryp, olar osy jalǧyz ūŋǧymadan 127 myŋ tonna metan atqylaǧan degen qorytyndyǧa keldı. Būl osy uaqytqa deiın tırkelgen metannyŋ ekınşı eŋ ülken antropogendık aǧuyna ainaluy mümkın», - delıngen habarlamada.
Valensiia politehnikalyq universitetınıŋ qyzmetkerı, metannyŋ atqylauyn synauǧa kömektesken Luis Guanter 2022 jyldyŋ qyrküiegınde Resei gazyn Germaniiaǧa tasymaldaityn ekı qūbyrdy – Soltüstık aǧyndy jäne 1-şı qūbyrdy su astyndaǧy jarylystar jaryp jıbergen kezde «Tek Soltüstık aǧyndaǧy diversiia ǧana ülken aǧyp ketuıne äkeluı mümkın» deidı. Soltüstık aǧyn 2 atmosferaǧa 230 000 tonnaǧa deiın metan şyǧarady.
Halyqaralyq energetika agenttıgınıŋ mälımetı boiynşa, önerkäsıptık revoliusiiadan keiıngı jahandyq temperaturanyŋ 30%-ǧa juyǧy metanǧa jauapty.
Sputniktıŋ körsetkışterıne būlt jamylǧysy siiaqty syrtqy faktorlar äser etuı mümkın bolsa da, ǧalymdar būl jeke ūŋǧymadan orasan zor metannyŋ atqylaǧanyna «öte senımdı» deidı.
«Bız metanǧa sezımtal bes türlı sputniktık qūraldyŋ kömegımen metan şleifterın anyqtadyq. Būl qūraldardyŋ ärqaisysy metandy belgılı bır jolmen ölşeidı, bıraq bız olardyŋ barlyǧynan öte däiektı ölşemder aldyq », - dedı Guanter.
Maŋǧystau oblysynyŋ ekologiia departamentı öz mälımdemesınde 9 mausym men 21 qyrküiek aralyǧynda auadaǧy metannyŋ mölşerı rūqsat etılgen normadan 10 ese joǧary bolǧanyn rastady. Sondai-aq, alǧaşqy şyǧarylǧannan keiın bırneşe saǧat ışınde auadaǧy metan deŋgeiı rūqsat etılgen deŋgeiden 50 ese joǧary boldy.
Bıraq ūŋǧymaǧa ielık etetın qazaqstandyq «Buzachi Oil» kompaniiasy köp metan atqylap kettı degen boljamdy joqqa şyǧarady.
Kompaniia onyŋ ūŋǧymasynda tek «bolmau» gazdyŋ bolǧanyn jäne metannyŋ aǧyp ketuı ūŋǧymadan şyqqan kezde janyp ketetının aitady.
Ol sondai-aq atmosferaǧa tek su buy aǧyp, ǧaryştan körınetın ülken aq şleifterdı qalyptastyrady dep sanaidy.
«Bız jaǧdaiǧa jauapkerşılıkpen qaradyq», - dedı kompaniia direktorynyŋ strategiialyq damu jönındegı orynbasary Daniiar Düisembaev.
BBC-ge rūqsat berılmegen Buzachi Oil kompaniiasynyŋ tapsyrysy boiynşa jürgızılgen syrtqy zertteuler Kayrros-tyŋ tūjyrymdaryna kümän keltıretını atap ötıldı.
Kompaniianyŋ aituynşa, būl sputnikter atmosferadaǧy su buy siiaqty basqa gazdardy metan dep qatelesken boluy mümkın dep boljaidy jäne ǧalymdar şyǧarylym bastalǧanǧa deiın auada bolǧan metandy esepke almaǧan.
Bıraq bastapqy atqylaudy tekseruge qatysqan toptar mūny joqqa şyǧarady.
«Bız su buynyŋ nemese tütınnıŋ yqtimal äserın tekserdık jäne ölşeulerımızben ärekettesetın adamdardan eşqandai signal tappadyq», - dedı Guanter.
Ol sondai-aq ǧalymdardyŋ tek «metannyŋ jalǧyz şleifterın» ızdep jatqanyn jäne olardyŋ ädısterı apatqa deiın atmosferadaǧy metanǧa äser etpeitının aitty.
Atyrau oblystyq önerkäsıptık qauıpsızdık komitetı apattyŋ sebepterıne qatysty jürgızgen qyzmettık tekserıs «Bozachi Oil» kompaniiasynyŋ ūŋǧymany būrǧylau jūmystaryn tiıstı deŋgeide qadaǧalamaǧany anyqtaldy.
Ol sonymen qatar būrǧylau kezındegı köptegen sätsızdıkterge qosalqy merdıger Zaman Energo kompaniiasyn kınälady. Zaman Energo būl oqiǧaǧa tüsınıkteme beruden bas tartty.
Qazaqstannyŋ energetika ministrlıgı BBC-ge bergen mälımdemesınde aǧyp ketudı joiu «kürdelı tehnikalyq operasiia» ekenın jäne «mūndai apattarmen küresudıŋ ämbebap şeşımı joq» ekenın aitty.
«Alaida būl Ortalyq Aziiada ırı metannyŋ atqylauy bırınşı ret emes. Körşı Türkımenstan siiaqty Qazaqstanda da «super emitentter» - būl termindı ǧalymdar atmosferaǧa köp mölşerde metan böletın oqiǧalardy sipattau üşın qoldanatyn ondaǧan jaǧdailar tırkeldı», dep qosady VVS.
Degenmen, Guanter myrzanyŋ aituynşa, Maŋǧystau oblysynda baiqalǧan oqiǧa bölek.
«Būl bız būryn-soŋdy anyqtaǧan «qalypty» adam äreketınen metannyŋ eŋ ülken atqylauy», - dedı ol.
Climate Action Tracker kompaniiasynyŋ klimat jönındegı sarapşylary tabiǧi gaz öndırudıŋ boljamdy ūlǧaiuymen Qazaqstan gaz qūbyrlarynan metannyŋ odan ärı atqylau qaupımen betpe-bet keletının aitty.
Ötken jylǧy COP28 klimattyq sammitınde Qazaqstan 2030 jylǧa qarai metan şyǧaryndylaryn 30%-ǧa qysqartu turaly 150-den astam eldıŋ erıktı kelısımı boiynşa Jahandyq metan kepıldıgıne qosyldy.
