Türkiianyŋ tūŋǧyş ǧaryşkerı Alper Gezeravjy 18 qaŋtar künı Halyqaralyq ǧaryş stansiiasyna attanady, dep habarlaidy “Adyrna” ūlttyq portaly.
4 adamnan tūratyn ekipajy bar zymyran AQŞ-tyŋ Florida ştatyndaǧy Kennedi ǧaryş ortalyǧynan ūşyrylady. Axiom Mission 3 (Ax-3) sapary 18 qaŋtar, beisenbı künı jergılıktı uaqyt boiynşa saǧat 16.49-da Florida ştatynyŋ Kanaveral müiısındegı NASA-nyŋ Kennedi ǧaryş ortalyǧynan köterıledı dep josparlanǧan. Būl Astana uaqyty boiynşa bügın tüngı saǧat 3:59.
Lainer bortynda İtaliia, Türkiia jäne Şvesiia ǧaryşkerlerı de bolady. HǦS-ta olar biologiia, medisina jäne genetika salalarynda bırqatar ǧylymi täjıribeler jürgızedı.
Bastapqyda belgılengen ūşyru künı bügınge auystyrylǧan. İlon Masktıŋ SpaceX kompaniiasynyŋ habarlauynşa, «kemedegı tekseruler men derekterdı qosymşa taldau» üşın qosymşa uaqyt qajet bolǧan. Axiom Space-tıŋ üşınşı kommersiialyq ǧaryştyq ūşuy ekı aptalyq missiia üşın 4 astronavtan tūratyn ekipajy bar SpaceX Falcon 9 zymyrany men Dragon Freedom ǧaryş kemesınde ıske asyrylady.
Missiia komandirı NASA-nyŋ būrynǧy astronavty jäne qazırgı Axiom bas astronavty Maikl Lopes-Alegriia bolady. Lopes-Alegriia 2022 jyldyŋ säuırınde Axiom Space-tıŋ HǦS-qa alǧaşqy jeke missiiasyn da basqardy.
Missiianyŋ ūşqyşy – İtaliia äue küşterınıŋ ofiserı Uolter Villadei. Ol 2023 jyldyŋ mausymynda Virgin Galactic-tıŋ alǧaşqy kommersiialyq reisımen ūşqan.
Missiianyŋ ekı mamany – Türkiianyŋ bolaşaq tūŋǧyş astronavty Alper Gezeravjy men Europa ǧaryş agenttıgınıŋ (ESA) astronavty şvesiialyq Markus Vandt.
Ǧaryşkerler halyqaralyq stansada 2 apta bolady dep josparlanǧan. Ärbır ekipaj müşesı HǦS bortynda özderınıŋ ūlttyq müddelerı üşın ǧylymi zertteuler jürgıze otyryp, öz elınıŋ atynan şyǧady. Dragon ǧaryş kemesı İtaliia, Türkiia jäne Şvesiia elderınen 30-dan astam eksperiment ötkızedı. İtaliia ǧaryş agenttıgınıŋ AstRNAuts jobasy ǧaryştyq ortaǧa jauap retınde özgeretın biomarkerlerdıŋ molekulalyq qoltaŋbalaryn qadaǧalauǧa arnalǧan jäne onyŋ LIDAL eksperimentı HǦS-taǧy joǧary energiialy bölşekter tudyratyn yqtimal qauıpterdı baǧalaidy.
MESSAGE (Microgravity Associated Genetics Research Group) türık jobasy adamnyŋ immundyq jüiesınıŋ T-kletkalarynda mikrogravitasiiamen bailanysty gen ekspressiiasynyŋ özgeruın zertteuge baǧyttalǧan. Būl ūiaşyqtar baǧalau üşın HǦS-daǧy astronavttardan alynady. ESA sonymen qatar ǧaryştaǧy ūiqy rejimın baqylau jäne qūlaq ışındegı elektroensefalogramma (EEG) jabdyǧy arqyly olardy Jerdegı ūiqymen salystyru arqyly mikrogravitasiiadaǧy ūiqynyŋ äserın zertteitın özınıŋ Orbitada ūiyqtau jobasyn ıske qosady.
HǦS-qa jeke missiialar eskı ǧaryş stansasy 2030 jyly qoldanystan şyǧarylǧannan keiın tömen Jer orbitasyn kommersiialyq platformaǧa auystyruǧa arnalǧan.
Axiom Space özınıŋ jeke ǧaryş stansasyn äzırleude jäne 2025 jyly bırınşı moduldı tömen Jer orbitasyna şyǧarudy josparlap otyr. Axiom stansasynyŋ modulderın ıske qosu arqyly kompaniia NASA-dan täuelsız jeke missiialaryn öz qalauy boiynşa jıberuge müddelı.
Aita ketsek, aldyŋǧy täjıribe körsetkendei, HǦS-qa alǧaşqy jeke missiialar sättı boldy dep aituǧa bolmaidy. Ax-1 ekipajy stansada şamadan tys jūmys ıstegenderıne şaǧymdanyp, HǦS tūraqty ǧaryşkerlerınıŋ jūmysyna kedergı keltırgenderın de aitqan. NASA bırınşı missiiadan maŋyzdy sabaqtar alǧanyn moiyndap, bolaşaqta kemşılıkter eskerıletının mälımdegen.
Sonymen qatar, Türkiia prezidentı Rejep Taiyp Erdoǧan türkiialyq tūŋǧyş ǧaryşker Alper Gezeravjimen beinebailanys arqyly söilestı.
Beinebailanys kezınde Türkiia prezidentı ministrler kabinetınıŋ otyrysynda, al Gezeravdji Orlandoda (Florida) karantinde boldy.
«Men de sızge sälem joldaimyn, men Orlandodan bükıl Türkiiaǧa sälem joldaimyn», - dedı tūŋǧyş türık astronavty.
Onyŋ aituynşa, qazırgı uaqytta barlyq daiyndyq jūmystary aiaqtalyp, ūşu uaqytyn kütu ǧana qaldy.
«Sız ǧaryştyq missiiany oryndaǧan alǧaşqy türık azamaty bolasyz. Sız bızdıŋ halyqtyŋ şyn maqtanyşy bolasyz. Sız daiynsyz ba?» – dep sūrady türık prezidentı.
Gezeravji būl missiiany abyroimen oryndauǧa daiyn ekenın aitty.
