Serık Aqsūŋqarūly. Nomo soveticus. (Jaŋa poema)

  Qazyǧūrttyŋ basynda keme qalǧan, Ol äulie bolmasa, nege qalǧan? (Qazaqtyŋ qara öleŋınen).   Avtordan bır auyz söz   Qara jerden bauyryn köterıp, sanaly adamǧa (lat. Homo sapiens*) ainalǧan adam balasynyŋ düniege kelgenıne  300 000 jyldai uaqyt bolyp qalǧan eken.   Sol Homo sapiens-tıŋ qalyŋ bır toby   HH ǧasyrda qany būzylyp, Homo Soveticuske** (lat) ainaldy! 1917-şı jyly adamzattyŋ artta qalǧan bır bölıgı Reseide Qazan töŋkerısın jasap, Homo sapiens-ten bölınıp şyǧyp,   Homo Soveticus (lat)  deitın ūlys qūrdy, ol HH ǧasyrdyŋ 90-şy jyldaryna deiın janalǧyş ırı derjavaǧa (SSSR) atanyp, örkeniettı dünienıŋ zäre-qūtyn alyp edı! Bız sonyŋ tırı qalǧan soŋǧy tūiaqtary bolamyz!   Būl ekı adamzat ökılınıŋ ( Homo sapien- Homo Soveticus) arasy—jer men köktei! Bolmys-bıtımı, tırşılık-qaraketı men dünige degen közqarastary da bır bırınen, mülde, keraǧar, alşaq! Älihan Bökeihanov pen Mūhtar Äuezev, Mūhtar Maǧauinder Homo sapiens bolsa, Beiımbettıŋ Myrqymbaiymen bırge ǧūmyr keşken bızdıŋ bärımız de Homo Soveticus ūlysynan bolamyz!!   Myna aldaryŋyzǧy «Künädan arylu jyry» sonyŋ bır zary...   Prolog. Qazaqstan– Qazyǧūrttyŋ kemesı   Dünie—mūhit, tynşymaidy nege osy, Su patşasy Süleimen be egesı? Ketıp baram Kün tübıne jortam dep, Qazaqstan— Qazyǧūrttyŋ kemesı!   Uahap şyǧyp oŋynan, Saitan şyǧyp solynan; Tüsıp kettı Qorqytymnyŋ qobyzy, Bekbolattyŋ qolynan!   Tiegıne jel tise de bozdaidy ol, Qai-qaidaǧy qaiǧymdy da qozǧaidy ol. Saitan körse, uahap körse, nege osy, Odan saiyn bozdaidy ol?!   Bū dünie bızden-daǧy ozbaq bır, Soŋymyzda sumaŋ-sumaŋ söz qap tūr. Qazyǧūrttyŋ kemesınıŋ üstınde, Qazaqstan Qobyz bolyp bozdap tūr!   Jüzıp şyqty Qazyǧūrttyŋ kemesı! Esın alyp essız zaman elesı, ... nyǧmatullin-mäsımovter oibai sap, Jaqtauyna jarmasyp tūr nege osy?!   Jüregı — tas, şerlı ünı: «Ket! - dep, - Tüs!» -dep kırgızbei tūr el mūny. ... Bıreuı onyŋ kırıp ketse bū jerge, Taǧy da ylaŋ bolatyny belgılı...  

1. Homo Soveticus

  Men jūrtymdy eşbır elden kem körmen. Jetpısımde jasyraiyn nemdı elden? Men bır Mūŋlyq — Abaimenen Puşkinnıŋ, Arasynda aryp-aşyp, sendelgen...   Janym bırge — Elsindeiın erlermen, Puşkin — Menıŋ Jüregımde jerlengen! Auyrǧanda  Chehov Deitın Doktorǧa Emdelgem!   Özge jūrtty özımnen de kem körmen. Bölek menıŋ Reseiım senderden! Şöjelerşe ermen ertısbaev bop,-- Soŋynan sūm imperiianyŋ— Jem bergen...  

2. Saitannyŋ sairan saluy

  Qazaqstan— Qazyǧūrttyŋ kemesı. Şūryq- tesık denesı.   Dünie—mūhit, tynşymaidy nege osy, Su patşasy Süleimen be egesı? ... Jüzıp şyqty Kün tübıne jortam dep, Qazaqstan— Qazyǧūrttyŋ kemesı!   Saq saq külıp kısıge, Öŋınen de şyqpai, kırıp tüsıne; Adam deitın bū Qoǧamdyq Haiuannyŋ auzynnan, Saitan kırıp barady jatyr Işıne!   Ersılı-qarsyly jürıp qūr, Köktıŋ būltyn türıp bır, Işek-qarynnan töske örlep, miǧa şauyp merezdei, Äne, saq-saq külıp tūr!   Adamdyqtan alap--tūl; Qadamdaryn sanap bır, Taltaŋ-taltaŋ jürısı. Taǧy bızdıŋ...auzymyzǧa qarap tūr...   Oŋymda da asau tolqyn, soŋymda. Taǧdyrym—Täŋırı qolynda. Qazyǧūrttyŋ kemesınde kelem men, Gommora men Sodam qalyp soŋymda!   Sartap qylyp sanany, Törde otyrǧan teksızı men jamany, Alaq-jūlaq etıp ekı közderı, Kettı me ūry-qarylardyŋ zamany?!.   Mūryn ūşynda tūr janym, Tolqynǧa erıp, kökke şapşyp jür jalyn: Qūlaǧyna jeter me eken qazaqtyŋ, Kemedegı jyrlarym?   «Myna Saitan—kım?!.»- dep qajyp el osy, Abdyrap jür,  alabūrtyp nege osy? Soiqan salyp kele jatqan bū-daǧy, Qūrandaǧy Äzäzıldıŋ elesı!   Bızben bırge kele jatyr ärıden, Kegımenen, soiqanymen, kärımen. Adamzatty jek köredı ol, Qazaqty, Jek köredı, tıptı, sonyŋ bärınen!   Saitan, taǧy «örınegın»* qūryp bır, Özıne özı mäz bop, ışten tynyp qūr,-- Byt-şyt qylyp, töbemızge şyǧyp ap, Älı bızge saq-saq etıp külıp tūr... *«El būzylsa qūrady saitan örınek» (Abai).  

3. Ūlttyq qor

  Ūlttyq qorda—kök qaǧaz, Kımge taŋsyq oŋyŋ da? Tıstegennıŋ auzynda, Ūstaǧannyŋ qolynda.   Iştıŋ!—qūstyŋ! Je! Boldy... Tüienı tügımen jūtqandar, Bienı bügımen jūtqandar— Ne boldy?   Tört qūbylaŋ tügel ǧoi, qoldy jaiyp, tılenbe: Maǧjan men Abai joq bızden basqa bır elde! Qūrmanǧazy joq – bır elde, Tättımbet joq – bır  elde! Ūlttyq qoryŋ, mıne, osy! Basqa qorlar bır türlı... Onsyz myna halyqtyŋ qūryp ketuı mümkın-dı...  

4. Ordaly jylannyŋ ordasy

  Qazaqstan — Qazyǧūrttyŋ kemesı. Jeter jerge jete almaimyz nege osy?!.   Jylandy tauy şıldede-aq  mūzdai salqyn-dy. (Seskentıp sūsy küllı eldı); Bauyryna basqan altyndy, Ordaly Jylannyŋ Ordasy, -deidı el būl jerdı.   Bır jylan şyǧyp ınınen, Jūtatyn kezın sanap bır; Zaqharyn şaşyp tılınen,-- Qadalyp maǧan qarap tūr!   Taŋ qaldym, laǧyp sandaldym, Tap bolyp tauda ylaŋǧa. Alty jasymda arbaldym, Men osy aiar jylanǧa!   ... Jetpıske jettım, jetpıs jūrttyŋ oryny öşkende, Şyǧyp bır äbden qordasy. Soŋymnan qalmai qoidyŋ-au,  qaida köşsem de, Ordaly Jylannyŋ Ordasy?!.  

5. Mynau bızdıŋ myrzamyz

  Mynau bızdıŋ myrzamyz, Qoi ışınde qūljamyz! Jūrt  aldynda osy tūr, top bastaityn kösem bop, Söz bastaityn şeşen bop.   Tüp atasy--typ-tipyl, Keltıredı külkıŋdı, Söz  ūstaǧan biı joq, Mal ūstaǧan baiy joq. Bır türlı...   Jaqsym osy bolyp tūr, jannan bölek reŋı, Bū qaşannan dür edı? Qūl men küŋnen jaralmai, Qasqaiyp kıl qarakökten tuǧandai, Alşaŋ da, aihoi,  alşaŋ da basyp jüredı!   E, alşaŋda, alşaŋda, ös balalap, örle kep, Qandai teksız qap edı, Otyrmaǧan bızdıŋ osy törge kep?!   "Arǧy tübı-- Kültegın, qoişy, teksız demeşı?!"- Deiın desem men osy; Qany tügıl bū sapbazdyŋ miynda O, sūmdyq-ai, onyŋ da joq elesı...  

6. Anketadaǧy sottaldyŋ ba degen saualǧa jauap

  Sol saualdyŋ şyqqanyna köp bolǧan, Soǧan jauap bersem dep san oqtalǧam. Ūry-qary jetı jylǧa ketse eger, Men baqandai 70 jylǧa sottalǧam!   Maŋdaidaǧy sory qalyŋ ūl em men, Kındık qany, taǧdyry da bır elmen. ArhpelagGulag deitın bır jerge, 70 jylǧa menı de aidap jıbergen! Ūly Dala ūlany da emespın. Tua sala  etekbasty bop östım. Tūtqyny edım Arhipelag Gulagtyŋ, (Älı menı aqtap alǧan joq eşkım?!.).  

7. Ekı bozdaq

  Ukrainanyŋ az körgendei köz jasyn, Kobzar Taras ölı ölgenşe bozdasyn; Abaidan soŋ myna opasyz jalǧannan, Mūndai  Mūŋlyq körgen joqpyn öz basym? Qazaqstan men Ukrainany, bozdatpai, Täŋırım-au, sürtseŋşı bır köz jasyn? Bır qaiǧyny bır qaiǧy kep qozǧasa, Qaidan endı ört tigendei qozbasyn?! Elı jüdep, jerı de azyp, tozǧasyn, Bozdasa osy Ekı Bozdaq  bozdasyn; Qos bozdaqtyŋ köz jasyna qosylyp, Teŋız boldy - au, menıŋ-daǧy köz jasym...  

8. Ua, aruaq!

(İmperiianyŋ qūlauy).   İmperiia qūlaidy östıp bır künı, Kökke jetıp janūşyrǧan dürkırı. Qasiettı tügı joq qoi mynanyŋ?! Qasırettı... Külkılı...   Kün tūtyldy. Taiauda älı aşylmaityn syqyldy? Asqaq mūrat qaldy aiaqtyŋ astynda. Qūl men qūtan qūtyrdy!   «Tük qaldyrmai tau men tastan, obadan,- Tartyp alǧan kım dep, satyp, tonaǧan?!"- Aruaqtar kele jatyr köşede, Atyp şyǧyp moladan!   Maŋdaida sory bes elı. Myna jūrttyŋ sap bop qaŋqu-ösegı Aruaqtar atyp şyǧyp moladan, Kezıp kele jatyr, äne, köşenı!   Mynau—ūry-qarylardyŋ zamany, Bılmeitūǧyn ūiat, obal, şamany. Otyz jyldai jedı Ūlttyq Bailyǧyn, Midy jedı (bärınen de jamany...).   Sarailary  Niu-iork, Londonda, (Milliardtaǧan qūny bar!). Toqalynyŋ bırı—şeker, bırı—bal. Eş elde joq, bızde ǧana tūrady, Ūly märtebelı ūrylar!   Olar ışıp, jegenıne şala mas, Artyna endı  qaramas? ... Aldynda kep abdyrap tūr Allanyŋ, Qazaqstan Aş häm tyrdai jalaŋaş...  

9. Altynmen aptalǧan sarailar

  Jaz aiynda suyqtan otyrǧanda qaltyrap, Işıp ketkıŋ keledı baiaǧydai... jartyny ap? Nūrsūltanda sarai  tūr közımdı arbap alystan, Pah! Süleimen sūltannyŋ saraiyndai jarqyrap!   Myna şeneuıgıŋnıŋ netken jüirık qiialy, Aqyn kerek emes pe  bırge kezer qiiany?! Men tügılı bū jerge, on san tümenderımen, Fetih Mehmet Sūltannyŋ** özı kırse--siiady! **Türktıŋ «Qūdaidyŋ qylyşy» atanǧan jauynger sūltany.   Şırkın, myna qarǧamnyŋ basyndaǧy oi qandai? Feodalizmnen kelıp bır bızdı qyryp-joiǧandai! Aqyldy bır atasy Alty Alaşqa bıldırmei, Aqmolanyŋ tübıne altyn tyǧyp qoiǧandai!   Ata-baba-Atamekennen jerıp qūr, Vokzaldaǧy bomjdarǧa erıp bır, Toqsan toǧyz tümenı, toǧyz qatyny bar, Ötegen bahadūrdan tuǧanymdy qaiteiın? ...Işıp ketkım kelıp tūr...  

10. Maǧjandardan keiın...

  Maǧjandardardan keiın taǧy Künnıŋ közı qabaryp, Jatsa aqyndar jazyqsyzdan türmelerge qamalyp;   Şyǧyp jatsa aryp-aşyp, Aruaq qūr süldesı,*** Sögılgelı tūrsa eldıŋ baiaǧydai ırgesı;   Köŋıl taǧy alai-tülei, közdıŋ aldy taǧy—eles, Mynau eldıŋ aqyl-esı, menıŋşe, älı sau emes?!. ***Aron Atabek*—dissident aqyn.  

11. Myna bır şäiır...

(Muin Bsisudyŋ äuenımen)   O, Aruaq! Özıŋ kep menı jebeşı! Bülıngen qalai el osy? Bylyqtan mynau, şylyqtan mynau alyp şyq, Ua,  Qazyǧūrtymnyŋ kemesı?   Myna bır şäiırdıŋ ne degen jaman süreŋı? Memlekettık Namysty taptap bıreuı; Bıreuı öldı elemei eldıŋ nala-zaryn, Basymen ūryp Memlekettıŋ Barabanyn?!.   Küresınge tastap Memlekettıŋ Küregı, Memlekettık Etıktı jalap bıreuı, Ölıp barady ız-tüzsız anau töbede, Taǧy da bıreu osylai it bop öle me?!.  

12. Almaty men Ankaranyŋ arasy

  Qazaqstan — Qazyǧūrttyŋ kemesı! O, Täŋırı! Bızdı özıŋ jebeşı!   Arasynda nükte menen ütırdıŋ, Tūman menen tütınnıŋ,-- Men Puşkinnıŋ Reseiın betke alyp, Qaşyp baram ordasynan Putinnıŋ!   Almaty men Ankaranyŋ arasy— Jer men köktei, qaraşy: Bıreuınde – asqaq Türık balasy, Bıreuınde – azaly Alaş balasy.   Keudesınde Börı ūlyp, Közderıne Täŋırı ǧana körınıp: Bır kezderı Tūran bolǧan myna jūrt, Jatyr qalai büirekteiın bölınıp?!   Men jürgende ör zamanym öttı dep, Auzyn aşsa şyǧatūǧyn otty lep; Myna Türık qūl bolmaǧan bır elge, Keudesımen keledı älı kök tırep!   Salt atty men jaiaudaiyn mysaly, Bū dünie közden būl-būl ūşady. Sony körgen Maǧjanmenen, jalǧanda, Myna mendei Türık bar ma Qūsaly?   Qazaqstan — Qazyǧūrttyŋ kemesı! Saǧan keldım,  qaida boldyŋ demeşı? Alasapran zamanadan qūtylyp, At şaldyrar beket qaisy kelesı?  

13. Qara tızım

  Maǧjandar bolǧan «Qara tızımde». Şäkärım de jürdı «Qara tızımde». Brodskii... Bızden basqa aqynnyŋ, Bärı—«Qara tızımde».   Közderıne tolyp qan, Olar ışten azap şegıp, toryqqan Qolynda atom bombasy bar el de odan, Zäresı ūşyp,-- qoryqqan...   Nenı aita aldyq Maǧjanmen teŋese, Qaida qapty elıŋ sony elese? Jürgen joq qoi bızdı eşkım de aqyn dep, Öleŋımız, mülde, naşar—nemese?   Tom-tom öleŋ ne tılde, Astanada, auylda, eldıŋ şetınde; Toilarynda bailardyŋ, Feisbuktıŋ betınde,--   Elım deimız — ötırık, Jerım deimız — ötırık. Ötırıkke bauyr basqan aqynnyŋ, Ömırı de , öleŋı de ötırık!   Bız jürgen jol, küŋgırt,  saǧym, tūman-dy, O, Täŋırı, özıŋ keşır künämdı? Bır öleŋı «Qara tızımge» kırmegen, Menıŋ-daǧy aqyndyǧym kümändı...  

14. Qazaq

  Şaiqaldy äbden  tūnyǧym. Sosializmde öttı jarty ǧūmyrym. Kapitalizmde öttı jarty ǧūmyrym...   Eselaŋdau elge barǧan elşıdei, Bıreuıne köŋılım könşımei;   Jan – alqymda, tän mūzdap, qan ysynyp, Ketıp baram tüs qaşyp häm ış ūlyp; Qazaq bolyp tuumenen öludıŋ, Qasietın tüsınıp! Qasıretın tüsınıp...  

15. Är aqynnyŋ zamanynda bır sūltan

  Ūly Märtebelı Poeziia! Tūrsyŋ paŋ! Är aqynnyŋ zamanynda—bır sūltan. Abylaihanda–Būhar jyrau, Mandelştamda—Stalin, Voznesenskide— Putin, Mende—Nūrsūltan...   Oilary da bölek onyŋ, toilary, Bıreuı de bızdı ış tarta  qoimady. Pır tūtpadyq bız öbektep, olar da Bızdı özındei pende ǧoi dep oilady.   Bastan ūşsa boq qoi—baq. Qojaŋdamai elge nöker, top qūrap; Jürsek-taǧy bız de patşa ek, täjı joq, (Bızdı eşkım de eleŋ qylǧan joq, bıraq?!).   Qanatymyz ūşa-ūşa talǧan köp, Myna jalǧan künnen künge-- jalǧan bop! Mynau elge özegımız örtenıp, Bız aitpaǧan bır auyz söz qalǧan joq!   Jerdıŋ qūrty, oiy bölek, toilary, Qaşan eldıŋ tereŋıne boilady? Tek ölımge bola tuǧan ölermen, Bızdı özındei pende ǧoi dep oilady!   Sosializm öttı de itşe yryldap, Kapitalizm kep tūr endı qyryna ap. Qai zamanda jürsek-taǧy, qūlaqqa, Qūdai ǧana tūrdy bızge sybyrlap.   Adamzat pen Alaşymdy tel emgen, Abaiymnan qalǧan şerlı töl em men. Qūdai ǧana tūrdy maǧan sybyrlap, Sony ǧana jazyp kettım — öleŋmen.  

16. Kerı ainalu prosesı

  Qazaqstan — Qazyǧūrttyŋ kemesı! O, Täŋırı! Bızdı özıŋ jebeşı! Dünie — mūhit, jantalasyp men kelem, Qöz aldymda — kerzamannyŋ elesı...   Kün de Jerdı jyldam-jyldam ainalyp, Uaqyt bızdı bara jatyr qaida alyp?, Köŋıl küptı, közımız de bailanyp, Saitan bıtken bes qaruyn sailanyp,-- Perıştenı ketken syndy Aiǧa alyp?   Adaldardyŋ aq jüregın qaiǧy alyp, Qūlager joq – Qūlamästek bäigı alyp! Redaktory provinsiialyq gazettıŋ, Şırenıp tūr Şerhan Mūrtazaǧa ainalyp?!.   Korrupsiia tendermenen tailanyp, Aramdardyŋ auzy maiǧa mailanyp; Ateizm ainaldy da – uahapqa, Kommunizm Kapitalizmge ainalyp...  

17. Jahandanu zamany

  Ǧajap eken oŋaşada oi keşken. Äleumettık jelımen de söilespen! Telefonsyz, teledidarsyz ǧūmyr keşkım keledı, Feisbuktegı feikterdı körmesten!   Mūŋǧa oranyp, būltqa batyp bara ma Ai? Erotika jynǧa tiıp qaradai, – Ǧaliiany aialaǧan jaqsy eken, Tyr-jalaŋaş qatyndarǧa qaramai?!   Kım dollarǧa teŋgemızdı süigızdı, Altyn basty kımge tömen igızdı? Sivilizasiia sifilisten şyqty da, Endı, mıne, viruske täj* kigızdı!   Bıttım ışten tynyp bır, Maqsat alys, Küdık qaptap, Ümıt – tūl! Saitan**** şyǧyp, altyn täjı basynda, Bızge qarap, saq-saq etıp külıp tūr... *Koronavirus.  

18. Kapitalizm

  Bū qazaq degen – qūs, tegı. Işpegenı – artta , aldynda edı – ışkenı. Sosializmnen kapitalizmge keldı ūşyp, – Jūmaq eken dep? ...Ol kelıp bılgenın ıstedı...   Aqyrzaman degen osy ma kelgen aptyǧyp? Börıdei ışım jatty ūlyp: Äke otyrǧanda ūl söilep jatyr özeurep, Şeşe otyrǧanda qyzy şyqty ma şaptyǧyp?!   Kapitalizm kerek pe ed bızdei has ūltqa, – Erkındıkke essız asyqqa, közsız ǧaşyqqa? Kökten sūraǧan... qūdaiy berdı jerden kep, Tük körmei ösken sasyq pen öŋkei pasyqqa.   Aiyrar adam qalmady aq pen qarany, Qasqyrdai jalap qaldyq pa uly jarany? Osymen endı qazaqtyŋ myna ǧasyry, Menıŋ de qysqa ǧūmyrym bıtıp barady?!.   Menıŋşe, bū da ötpelı. Ötpeitın närse bolmauy kerek, öitkenı. O Dünie degen bar ǧoi, bar! Eger bolmasa,– Bū Dünieŋnıŋ de maǧyna, mänı  joq tegı...  

19. Ruh

  Seze me eken tuǧan jerdıŋ  belesı, Bıle me eken soǧyp tūrǧan jel osy? Han Kene – Edıldıŋ, Abai – Farabidıŋ, Mūqaǧali – Maǧjannyŋ  elesı!   Ruh degen – jyr-tūma. Atyp şyǧyp tereŋınen būlqyna, Qarlyǧaştai, qanatymen su seuıp, Qaityp kelıp tūrady ylǧi jūrtyna.   Otqa salyp, nöserge malyp qanatyn, Jer- jahanda sol ǧoi sairan salatyn. Ūltymenen bır jasaidy Ūly Ruh, (Bız ǧoi-- ölıp qalatyn!).  

20. Jalǧyzdyŋ jyry

  Jalmauyz, jebır  jerıŋe kep, Aldyŋa oryn qazǧaly, Arǧy Ǧun qūrǧan memleket! Şaŋyraǧyŋ şalqaiyp kete jazdady!   Adamzattyŋ asyly, Synalar künıŋ keldı-dür; Aruaq qonǧan  Edıl patşanyŋ näsılı, Esıŋdı jina endı bır?!   Dünie tūr, pop-muzyka, bi – ışı, Şyǧarda jany şyrqyrap! Ukrainadan mahabbattyŋ iısı, Rossiiadan soǧystyŋ iısı būrqyrap?!.   Ūry men qary jer ettı, Tübı qosylmas bekzat bop tuǧan tümenge. Qaraköktıŋ tūqymy kerek-tı, Qaradan şyǧyp, han bola almaitūǧyn būl elge!   Jebırler qaptap  jerıme kep, Ylaŋǧa saldy san bızdı. Mende de – Jalǧyz , sende de Jalǧyz Memleket! Jarylqa, Täŋırı, Jalǧyzdy?   Būhar jyraular emırener osy elıne kep, Talapai bolmasa han basy?! Ūlttyŋ Jüregı — Memleket! Qara öleŋ – Kardiogrammasy!   Kenelıp jūrty ǧajapqa, Maǧūmūrlanyp künde myŋ jasap qalatyn, – Kipling***** kerek qazaqqa,– Alaş dep massattanatyn!   Es pen tek kerek patşaǧa, Jaqsyŋnyŋ sözın saralaitūǧyn süiınıp; Aldynda altyn jatsa da, Qaramaitūǧyn – iılıp...   Qūlaǧyna ǧasyrlar saryny, Qūiylyp tūrsa seldep kep: «Alladan asqan Täŋırı, Alaştan basqa etene saǧan el joq!»- dep... *****Djózef Rédiard Kípling (Rudyard Kipling-- 30 dekabria 1865, Bombei — 18 ianvaria 1936, London) — imperiia aqyny.  

21. Bır äulet pen bır ūlt

  Bärın de sezıp, bılıp bır, Mynau el ışten tynyp tūr. Üiınde otyrsa,– öksidı, Köşege şyqsa bülık – būl!   Aitsaŋşy Ai, Kün, bol endı, Alla oqyp tūr būl öleŋdı! Myna bır äulet Bır Ūlttyŋ Ūlttyq Bailyǧyn, Qai jaqqa ala jöneldı?!  

22. Qazaq ädebietı

  Qazaqstan – Qazyǧūrttyŋ kemesı! O, Täŋırı, Bızdı özıŋ jebeşı? Jüzıp kelem asau mūhit tösınde, Su Patşasy Süleimen ǧoi egesı.   Jan-tänımen berıletın berılse, Egıletın ǧaşyq bolyp  egılse, – Qazaq Halqy qaldy Eposta qaljyrap, Basqa jerde joq qoi endı ol, menıŋşe?   Köke, mende arman köp qoi, arman köp, Hikmetşe älı laulap janǧam joq? Bū dünienı qazaq qalai döp aitqan: "Bır bes kündık jalǧan"-dep.   Qu fänige qaita kelmes jandai ǧyp, Köke, özıŋdı endı kütseŋ – handai küt? Elden būryn, bızdıŋ qazaq, qūdai-au, Ekı Dünie baryn bılgen... Qandai jūrt?!   Qazaq degen – zar zamannyŋ bozdaǧy. Bozdaǧanda odan eşkım ozbady. Jetpıs jyldai Edıge bop, jalǧannyŋ Jaryǧyna şyǧa almai, Ne ışınen tyna almai, Bozdady...   Tua täntı Qūdıret pen qūs-ünge, Qazaq özın köredı ylǧi tüsınde. Körıngennıŋ türtkı bolmai közıne, Qalyp qoidy Eposynyŋ ışınde.   Aq jüregı bır Allaǧa aian bop, Ǧaryşyŋa qanatymdy jaiam dep, Künge qarap, Kültegın bop küŋırendı, Tebırendı – Qozy Körpeş-Baian bop!   Körıngende kommunizm elesı, Dır-dır etıp ketedı älı denesı. Qazaq halqy qaldy Epostyŋ ışınde! Qazaqstan – Sonyŋ būldyr elesı...   Kılemmenen kökke de ūşyp köleŋdep, – Dünienıŋ oiyn sanǧa bölem dep; Ūlttyq Bankte Qazaq Ädebietı deitūǧyn, Qazynasy qaldy-au, Epos-Öleŋ  bop!   Asan Qaiǧy bolyp qanşa bozdady, Abai bolyp qaidaǧyny qozǧady... Qa-zaq Äde-bie-tın-de qaldy onyŋ, Aqyl-Oiy, Abyroiy, Ojdany.   Halqym qalyp, altyn qalyp jyraqta, Közım menıŋ kölbeŋdegen şyraqta. Qara Öleŋmen qazaqty qosa jūtardai Ǧalamzattyŋ tüsı suyq bıraq ta?!.   Ol söiledı tolyqsyp bır tolǧanda, Aruaq kep arqasyna qonǧanda. Jer betınen senıŋ  ūltyŋ joǧalsa, Menıŋ ūltym joǧalsa, Qandai ūlys qalar eken sonda onda?!.  

23. Boldy el yrǧap, jyrǧap ta...

  Boldy el yrǧap, jyrǧap ta, Qazaq halqy—bır jaqta. Qazaqstan—bır jaqta...   Mūnda  jūmbaq syr joq pa: Qazaq halqy—bır jaqta, Qazaq ädebietı --bır jaqta?!.  

24. Ekı qūrdas,–ekı dünie

(HH-HHI ǧ.ǧ.)   Qazaqstan— Qazyǧūrttyŋ kemesı. Bızde ylǧi ölara būl nege osy?! Keŋ aidynda, alasapran mūhitqa, Jüzıp şyqty Qazyǧūrttyŋ kemesı!   Būl ǧasyrda bızdı özıne şaqyrdy ot, Aqyrzaman künnen künge jaqyn bop. Ekı Bala  tudy bızdıŋ qazaqtan, Bıreuı – Äkım, bıreuı onyŋ Aqyn bop.   Qazaq ylǧi qarsy jüzgen aǧysqa, Ekı qūrdas jürdı Alty Alaş Arysta, – Jerden jemıt terıp kettı bıreuı, Ekınşısı ūşyp kettı ǧaryşqa!   Süiredı elın bıreuı örge tüie bop, Bıreuınıŋ betı küie-küie bop; Tızgınınen ūstap edı myna eldıŋ, Bıreuı— Ūlttyŋ Ruhyna İe bop!   Jaqsym jasyp, jaman basyp törımdı, Bızge osy ne körındı? Qyrt penen qūrt tıl tabysyp lezde, Ūlt pen Ruh ekı jaqqa bölındı! Nege bölındı?! Sodan bastap bızge bırdeŋe körındı...   Tarih – tūlpar, könbeitūǧyn taqymǧa, Jaqynda, Şertedı endı ne bır gäptı bızdıŋ jūrt, Osy qūrdas ekı bala  qahynda...  

25. Bügıngı künnıŋ saualy

  Qazaqstan, dem alsaŋşy, jabyrqamai, alda bärı?!. Bärın alyp... jatyr ma endı jerıŋdı de jalmaǧaly? Kedeilıkten qaljyradyŋ, qaŋqu sözden qajydyŋ sen, Janǧa batqan jamany jerı – aiarlardyŋ aldaǧany...   Qaŋqyldaǧan qazdarymen kele jatyr qaz alystan, Kölbeŋdeidı jaz – alystan, bızderde älı — Bazarstan; Mıne, Oŋtüstık Koreiaŋyz, anau – Sonyŋ Soltüstıgı! Qaisysyna barar edıŋ, sabyrlym-au, Qazaqstan? (Qaisysymen qalar edıŋ, qadırlım-au,  Qazaqstan?!.).           

26. KGB-nyŋ seifterınde

  KGB-nyŋ seifterınde Senıŋ de köz jasyŋ, Menıŋ de köz jasym bar: Aşyŋdar!   Ofşordaǧy seifterde Senıŋ de qahyŋ, Menıŋ de qahym bar! Tūrmaisyŋdar ma oryndaryŋnan, paqyrlar? Jarylqasa Täŋırı jatqandy, Jatyŋdar?!.  

27. Ūlt

  Myna düniede Jamanyna küiınetın, Jaqsysyna süiınetın, Jūrt qana — Ūlt!   Bır jerden söz, Bır jeŋnen qol şyǧaratyn, Jūrt qana — Ūlt! Qalǧany—qyrt!  

28. Kommunizm elesı

  Kommunizm deitın qiial boidy alyp, Stalinmen bırge oiyn oinadyq, Brejnevpen bırge oiyn oinadyq. Egemendık – at şaptyryp, qiqulap, Toilau eken! Pah, armansyz toiladyq!   Ūlt sadaǧa – ūlyŋ menen qyzyŋnan, Ainalaiyn, tūrysyŋnan syzylǧan?.. Būzylǧan ǧoi Kültegınnen qalǧan qan, Allaŋyzdan alǧan jan da – būzylǧan!   Tegı de joq, ary da joq – aş-aryq, Myrqymbaidy pır ǧyp, közge jas alyp; Rulardy tızıp qoiyp közınen, Qoldan batyr jasadyq, Aihoi, aqyn jasadyq; Saǧynaidyŋ özın qoldan jasadyq, Abylaidyŋ özın qoldan jasadyq!   Äkım körsek aitar sözden tosylyp, Batyr körsek, qalyŋ itpen qosa ürıp; Aqyn körsek «Öi, sonyŋdy qoişy!» – dep... ...Endı otyrmyz oiynymyz osylyp;   Közsızderdıŋ erıp jürıp k...nen. Qyrtqan sözde däm qalmady kökıgen. ...Maǧjandarǧa endı eskertkış aşylsa, Maŋaiyna barmaŋdarşy– Ötınem! .... Mazalaryn almaŋdarşy... .Ötınem...  

29. Bıreudı kütu

  Bır ūl kelse jelbıretıp tūlymyn, Elden erek bolady sol qūlynym. Şaşty appaq qyrau jauyp, bıreudı Kütumenen öttı küllı ǧūmyrym?!   Tūlpardaiyn — bıtımı, Sūŋqardaiyn qūs ünı; Özı — bekzat, ömırı — ülgı, ısı – ırı Erıne —pır, jerıne ie, egılıp, Elıne ie bolatūǧyn kısını?!.--   Künde kütsem, qalai jürem ah ūrmai? Tuǧan jūrtym--jatymdai; Sen kerek eŋ bū qazaqqa däl bügın, Būryn-soŋdy tumaǧan bır aqyndai; Abaidaiyn--adamzatqa ūmtylǧan, Qaita qara tanytatyn-- Latyndai?!.* *Latyn älıpbiı.     Epilog. Qazyǧūrttyŋ kemesınde   Baiaǧyda Qazyǧūrttyŋ basynda bır keme qalǧan, Basqa jūrtta qalmai sonda, Qazyǧūrtta nege qalǧan?   Sondaǧy bır künäǧa kep batqan küllı halyqtardan, Osy keme bū qazaqty aman-esen alyp qalǧan!   Sūmmen — sūmy, erkegımen  erkekterı nekelenıp, Osy keme bolmasa eger su tübıne keter edık!   Közı-tūman, köŋılı — alaŋ, kökıregın aza qysqan, Qazır taǧy sol kemenıŋ üstınde jür Qazaqstan!   Taǧdyry da qyl üstınde, tarihy da būrmalanǧan, Qazynasyn qaidaǧy bır ūry-qary ūrlap alǧan?!   Ölgennen soŋ pır tūtady, tırısınde sabap alyp... Äleumettık jelılerde jaqsysyna jala jauyp!--   Byt-şyt bolyp jan-jüregı zamandardyŋ belesınde, Kele jatyr älı bozdap Qazyǧūrttyŋ kemesınde!   Bai-baǧlandar şyqty bızden! Jer bar ma eken qūtty bızden?! Myna jaryq düniede  el bar ma eken myqty bızden?!   Dep oilap ek,  Aruaqqa as berıp ek: «Arysym!» - dep, Özıŋ jebe, elge – pana, endı osylar baiysyn!»- dep!   Aihoi, mıne, saǧat sanap,  baiyp, şylqyp  barady olar, Qazynaǧa suyq qolyn qalai älı  salady olar?!   Qaraormandai jūrtyn nege el emes dep oilaidy olar?! Qalai älı toimaidy olar?!. Nege endı qoimaidy olar?!!   Körıp ne bır körgensız ben essız eldıŋ egesın de, Bar ǧūmyrym öter boldy-au, Qazyǧūrttyŋ kemesınde...      

18.04. 2022. j-16.08. 2023 j.

Qaraǧandy. Kögıldır toǧandar. Astana. Almaty. Kereku. Qaraǧandy. Küngei.