Qazyǵurttyń basynda keme qalǵan,
Ol áýlıe bolmasa, nege qalǵan?
(Qazaqtyń qara óleńinen).
Avtordan bir aýyz sóz
Qara jerden baýyryn kóterip, sanaly adamǵa (lat. Homo sapiens*) aınalǵan adam balasynyń dúnıege kelgenine 300 000 jyldaı ýaqyt bolyp qalǵan eken.
Sol Homo sapiens-tiń qalyń bir toby HH ǵasyrda qany buzylyp, Homo Soveticuske** (lat) aınaldy! 1917-shi jyly adamzattyń artta qalǵan bir bóligi Reseıde Qazan tóńkerisin jasap, Homo sapiens-ten bólinip shyǵyp, Homo Soveticus (lat) deıtin ulys qurdy, ol HH ǵasyrdyń 90-shy jyldaryna deıin janalǵysh iri derjavaǵa (SSSR) atanyp, órkenıetti dúnıeniń záre-qutyn alyp edi! Biz sonyń tiri qalǵan sońǵy tuıaqtary bolamyz!
Bul eki adamzat ókiliniń ( Homo sapien- Homo Soveticus) arasy—jer men kókteı! Bolmys-bitimi, tirshilik-qaraketi men dúnıge degen kózqarastary da bir birinen, múlde, keraǵar, alshaq! Álıhan Bókeıhanov pen Muhtar Áýezev, Muhtar Maǵaýınder Homo sapiens bolsa, Beıimbettiń Myrqymbaıymen birge ǵumyr keshken bizdiń bárimiz de Homo Soveticus ulysynan bolamyz!!
Myna aldaryńyzǵy «Kúnádan arylý jyry» sonyń bir zary...
Prolog. Qazaqstan– Qazyǵurttyń kemesi
Dúnıe—muhıt, tynshymaıdy nege osy,
Sý patshasy Súleımen be egesi?
Ketip baram Kún túbine jortam dep,
Qazaqstan—
Qazyǵurttyń kemesi!
Ýahap shyǵyp ońynan,
Saıtan shyǵyp solynan;
Túsip ketti Qorqytymnyń qobyzy,
Bekbolattyń qolynan!
Tıegine jel tıse de bozdaıdy ol,
Qaı-qaıdaǵy qaıǵymdy da qozǵaıdy ol.
Saıtan kórse, ýahap kórse, nege osy,
Odan saıyn bozdaıdy ol?!
Bu dúnıe bizden-daǵy ozbaq bir,
Sońymyzda sýmań-sýmań sóz qap tur.
Qazyǵurttyń kemesiniń ústinde,
Qazaqstan Qobyz bolyp bozdap tur!
Júzip shyqty Qazyǵurttyń kemesi!
Esin alyp essiz zaman elesi,
... nyǵmatýllın-másimovter oıbaı sap,
Jaqtaýyna jarmasyp tur nege osy?!
Júregi — tas, sherli úni:
«Ket! - dep, - Tús!» -dep kirgizbeı tur el muny.
... Bireýi onyń kirip ketse bu jerge,
Taǵy da ylań bolatyny belgili...
- Homo Soveticus
Men jurtymdy eshbir elden kem kórmen.
Jetpisimde jasyraıyn nemdi elden?
Men bir Muńlyq —
Abaımenen Pýshkınniń,
Arasynda aryp-ashyp, sendelgen...
Janym birge —
Elındeıin erlermen,
Pýshkın —
Meniń Júregimde jerlengen!
Aýyrǵanda Chehov Deıtin Doktorǵa
Emdelgem!
Ózge jurtty ózimnen de kem kórmen.
Bólek meniń Reseıim senderden!
Shójelershe ermen ertisbaev bop,--
Sońynan sum ımperııanyń—
Jem bergen...
- Saıtannyń saıran salýy
Qazaqstan—
Qazyǵurttyń kemesi.
Shuryq- tesik denesi.
Dúnıe—muhıt, tynshymaıdy nege osy,
Sý patshasy Súleımen be egesi?
... Júzip shyqty Kún túbine jortam dep,
Qazaqstan—
Qazyǵurttyń kemesi!
Saq saq kúlip kisige,
Óńinen de shyqpaı, kirip túsine;
Adam deıtin bu Qoǵamdyq Haıýannyń aýzynnan,
Saıtan kirip barady jatyr
Ishine!
Ersili-qarsyly júrip qur,
Kóktiń bultyn túrip bir,
Ishek-qarynnan tóske órlep, mıǵa shaýyp merezdeı,
Áne, saq-saq kúlip tur!
Adamdyqtan alap--tul;
Qadamdaryn sanap bir,
Taltań-taltań júrisi.
Taǵy bizdiń...aýzymyzǵa qarap tur...
Ońymda da asaý tolqyn, sońymda.
Taǵdyrym—Táńiri qolynda.
Qazyǵurttyń kemesinde kelem men,
Gommora men Sodam qalyp sońymda!
Sartap qylyp sanany,
Tórde otyrǵan teksizi men jamany,
Alaq-julaq etip eki kózderi,
Ketti me ury-qarylardyń zamany?!.
Muryn ushynda tur janym,
Tolqynǵa erip, kókke shapshyp júr jalyn:
Qulaǵyna jeter me eken qazaqtyń,
Kemedegi jyrlarym?
«Myna Saıtan—kim?!.»- dep qajyp el osy,
Abdyrap júr, alaburtyp nege osy?
Soıqan salyp kele jatqan bu-daǵy,
Qurandaǵy Ázázildiń elesi!
Bizben birge kele jatyr áriden,
Kegimenen, soıqanymen, kárimen.
Adamzatty jek kóredi ol, Qazaqty,
Jek kóredi, tipti, sonyń bárinen!
Saıtan, taǵy «órinegin»* quryp bir,
Ózine ózi máz bop, ishten tynyp qur,--
Byt-shyt qylyp, tóbemizge shyǵyp ap,
Áli bizge saq-saq etip kúlip tur...
*«El buzylsa qurady saıtan órinek» (Abaı).
- Ulttyq qor
Ulttyq qorda—kók qaǵaz,
Kimge tańsyq ońyń da?
Tistegenniń aýzynda,
Ustaǵannyń qolynda.
Ishtiń!—qustyń!
Je!
Boldy...
Túıeni túgimen jutqandar,
Bıeni búgimen jutqandar—
Ne boldy?
Tórt qubylań túgel ǵoı, qoldy jaıyp, tilenbe:
Maǵjan men Abaı joq bizden basqa bir elde!
Qurmanǵazy joq – bir elde,
Táttimbet joq – bir elde!
Ulttyq qoryń, mine, osy!
Basqa qorlar bir túrli...
Onsyz myna halyqtyń quryp ketýi múmkin-di...
- Ordaly jylannyń ordasy
Qazaqstan — Qazyǵurttyń kemesi.
Jeter jerge jete almaımyz nege osy?!.
Jylandy taýy shildede-aq muzdaı salqyn-dy.
(Seskentip susy kúlli eldi);
Baýyryna basqan altyndy,
Ordaly Jylannyń Ordasy, -deıdi el bul jerdi.
Bir jylan shyǵyp ininen,
Jutatyn kezin sanap bir;
Zaqharyn shashyp tilinen,--
Qadalyp maǵan qarap tur!
Tań qaldym, laǵyp sandaldym,
Tap bolyp taýda ylańǵa.
Alty jasymda arbaldym,
Men osy aıar jylanǵa!
... Jetpiske jettim, jetpis jurttyń oryny óshkende,
Shyǵyp bir ábden qordasy.
Sońymnan qalmaı qoıdyń-aý, qaıda kóshsem de,
Ordaly Jylannyń Ordasy?!.
- Mynaý bizdiń myrzamyz
Mynaý bizdiń myrzamyz,
Qoı ishinde quljamyz!
Jurt aldynda osy tur, top bastaıtyn kósem bop,
Sóz bastaıtyn sheshen bop.
Túp atasy--typ-tıpyl,
Keltiredi kúlkińdi,
Sóz ustaǵan bıi joq,
Mal ustaǵan baıy joq.
Bir túrli...
Jaqsym osy bolyp tur, jannan bólek reńi,
Bu qashannan dúr edi?
Qul men kúńnen jaralmaı,
Qasqaıyp kil qarakókten týǵandaı,
Alshań da, aıhoı, alshań da basyp júredi!
E, alshańda, alshańda, ós balalap, órle kep,
Qandaı teksiz qap edi,
Otyrmaǵan bizdiń osy tórge kep?!
"Arǵy túbi-- Kúltegin, qoıshy, teksiz demeshi?!"-
Deıin desem men osy;
Qany túgil bu sapbazdyń mıynda
O, sumdyq-aı, onyń da joq elesi...
- Anketadaǵy sottaldyń ba degen saýalǵa jaýap
Sol saýaldyń shyqqanyna kóp bolǵan,
Soǵan jaýap bersem dep san oqtalǵam.
Ury-qary jeti jylǵa ketse eger,
Men baqandaı 70 jylǵa sottalǵam!
Mańdaıdaǵy sory qalyń ul em men,
Kindik qany, taǵdyry da bir elmen.
ArhpelagGýlag deıtin bir jerge,
70 jylǵa meni de aıdap jibergen!
Uly Dala ulany da emespin.
Týa sala etekbasty bop óstim.
Tutqyny edim Arhıpelag Gýlagtyń,
(Áli meni aqtap alǵan joq eshkim?!.).
- Eki bozdaq
Ýkraınanyń az kórgendeı kóz jasyn,
Kobzar Taras óli ólgenshe bozdasyn;
Abaıdan soń myna opasyz jalǵannan,
Mundaı Muńlyq kórgen joqpyn óz basym?
Qazaqstan men Ýkraınany, bozdatpaı,
Táńirim-aý, súrtseńshi bir kóz jasyn?
Bir qaıǵyny bir qaıǵy kep qozǵasa,
Qaıdan endi órt tıgendeı qozbasyn?!
Eli júdep, jeri de azyp, tozǵasyn,
Bozdasa osy Eki Bozdaq bozdasyn;
Qos bozdaqtyń kóz jasyna qosylyp,
Teńiz boldy - aý, meniń-daǵy kóz jasym...
- Ýa, arýaq!
(Imperııanyń qulaýy).
Imperııa qulaıdy óstip bir kúni,
Kókke jetip janushyrǵan dúrkiri.
Qasıetti túgi joq qoı mynanyń?!
Qasiretti...
Kúlkili...
Kún tutyldy.
Taıaýda áli ashylmaıtyn syqyldy?
Asqaq murat qaldy aıaqtyń astynda.
Qul men qutan qutyrdy!
«Túk qaldyrmaı taý men tastan, obadan,-
Tartyp alǵan kim dep, satyp, tonaǵan?!"-
Arýaqtar kele jatyr kóshede,
Atyp shyǵyp moladan!
Mańdaıda sory bes eli.
Myna jurttyń sap bop qańqý-ósegi
Arýaqtar atyp shyǵyp moladan,
Kezip kele jatyr, áne, kósheni!
Mynaý—ury-qarylardyń zamany,
Bilmeıtuǵyn uıat, obal, shamany.
Otyz jyldaı jedi Ulttyq Baılyǵyn,
Mıdy jedi (bárinen de jamany...).
Saraılary Nıý-ıork, Londonda,
(Mıllıardtaǵan quny bar!).
Toqalynyń biri—sheker, biri—bal.
Esh elde joq, bizde ǵana turady,
Uly mártebeli urylar!
Olar iship, jegenine shala mas,
Artyna endi qaramas?
... Aldynda kep abdyrap tur Allanyń,
Qazaqstan
Ash hám tyrdaı jalańash...
- Altynmen aptalǵan saraılar
Jaz aıynda sýyqtan otyrǵanda qaltyrap,
Iship ketkiń keledi baıaǵydaı... jartyny ap?
Nursultanda saraı tur kózimdi arbap alystan,
Pah!
Súleımen sultannyń saraıyndaı jarqyrap!
Myna sheneýigińniń netken júırik qııaly,
Aqyn kerek emes pe birge kezer qııany?!
Men túgili bu jerge, on san túmenderimen,
Fetıh Mehmet Sultannyń** ózi kirse--sııady!
**Túrktiń «Qudaıdyń qylyshy» atanǵan jaýynger sultany.
Shirkin, myna qarǵamnyń basyndaǵy oı qandaı?
Feodalızmnen kelip bir bizdi qyryp-joıǵandaı!
Aqyldy bir atasy Alty Alashqa bildirmeı,
Aqmolanyń túbine altyn tyǵyp qoıǵandaı!
Ata-baba-Atamekennen jerip qur,
Vokzaldaǵy bomjdarǵa erip bir,
Toqsan toǵyz túmeni, toǵyz qatyny bar,
Ótegen bahadurdan týǵanymdy qaıteıin?
...Iship ketkim kelip tur...
- Maǵjandardan keıin...
Maǵjandardardan keıin taǵy Kúnniń kózi qabaryp,
Jatsa aqyndar jazyqsyzdan túrmelerge qamalyp;
Shyǵyp jatsa aryp-ashyp,
Arýaq qur súldesi,***
Sógilgeli tursa eldiń baıaǵydaı irgesi;
Kóńil taǵy alaı-túleı, kózdiń aldy taǵy—eles,
Mynaý eldiń aqyl-esi, menińshe, áli saý emes?!.
***Aron Atabek*—dıssıdent aqyn.
- Myna bir sháıir...
(Mýın Bsısýdyń áýenimen)
O, Arýaq!
Óziń kep meni jebeshi!
Búlingen qalaı el osy?
Bylyqtan mynaý, shylyqtan mynaý alyp shyq,
Ýa, Qazyǵurtymnyń kemesi?
Myna bir sháıirdiń ne degen jaman súreńi?
Memlekettik Namysty taptap bireýi;
Bireýi óldi elemeı eldiń nala-zaryn,
Basymen uryp Memlekettiń Barabanyn?!.
Kúresinge tastap Memlekettiń Kúregi,
Memlekettik Etikti jalap bireýi,
Ólip barady iz-túzsiz anaý tóbede,
Taǵy da bireý osylaı ıt bop óle me?!.
- Almaty men Ankaranyń arasy
Qazaqstan — Qazyǵurttyń kemesi!
O, Táńiri!
Bizdi óziń jebeshi!
Arasynda núkte menen útirdiń,
Tuman menen tútinniń,--
Men Pýshkınniń Reseıin betke alyp,
Qashyp baram ordasynan Pýtınniń!
Almaty men Ankaranyń arasy—
Jer men kókteı, qarashy:
Bireýinde – asqaq Túrik balasy,
Bireýinde – azaly Alash balasy.
Keýdesinde Bóri ulyp,
Kózderine Táńiri ǵana kórinip:
Bir kezderi Turan bolǵan myna jurt,
Jatyr qalaı búırekteıin bólinip?!
Men júrgende ór zamanym ótti dep,
Aýzyn ashsa shyǵatuǵyn otty lep;
Myna Túrik qul bolmaǵan bir elge,
Keýdesimen keledi áli kók tirep!
Salt atty men jaıaýdaıyn mysaly,
Bu dúnıe kózden bul-bul ushady.
Sony kórgen Maǵjanmenen, jalǵanda,
Myna mendeı Túrik bar ma Qusaly?
Qazaqstan —
Qazyǵurttyń kemesi!
Saǵan keldim, qaıda boldyń demeshi?
Alasapran zamanadan qutylyp,
At shaldyrar beket qaısy kelesi?
- Qara tizim
Maǵjandar bolǵan «Qara tizimde».
Shákárim de júrdi «Qara tizimde».
Brodskıı...
Bizden basqa aqynnyń,
Bári—«Qara tizimde».
Kózderine tolyp qan,
Olar ishten azap shegip, toryqqan
Qolynda atom bombasy bar el de odan,
Záresi ushyp,-- qoryqqan...
Neni aıta aldyq Maǵjanmen teńese,
Qaıda qapty eliń sony elese?
Júrgen joq qoı bizdi eshkim de aqyn dep,
Óleńimiz, múlde, nashar—nemese?
Tom-tom óleń ne tilde,
Astanada, aýylda, eldiń shetinde;
Toılarynda baılardyń,
Feısbýktiń betinde,--
Elim deımiz — ótirik,
Jerim deımiz — ótirik.
Ótirikke baýyr basqan aqynnyń,
Ómiri de , óleńi de ótirik!
Biz júrgen jol, kúńgirt, saǵym, tuman-dy,
O, Táńiri, óziń keshir kúnámdi?
Bir óleńi «Qara tizimge» kirmegen,
Meniń-daǵy aqyndyǵym kúmándi...
- Qazaq
Shaıqaldy ábden tunyǵym.
Soıalızmde ótti jarty ǵumyrym.
Kapıtalızmde ótti jarty ǵumyrym...
Eselańdaý elge barǵan elshideı,
Bireýine kóńilim kónshimeı;
Jan – alqymda, tán muzdap, qan ysynyp,
Ketip baram tús qashyp hám ish ulyp;
Qazaq bolyp týýmenen ólýdiń,
Qasıetin túsinip!
Qasiretin túsinip...
- Ár aqynnyń zamanynda bir sultan
Uly Mártebeli Poezııa!
Tursyń pań!
Ár aqynnyń zamanynda—bir sultan.
Abylaıhanda–Buhar jyraý,
Mandelshtamda—Stalın,
Voznesenskıde— Pýtın,
Mende—Nursultan...
Oılary da bólek onyń, toılary,
Bireýi de bizdi ish tarta qoımady.
Pir tutpadyq biz óbektep, olar da
Bizdi ózindeı pende ǵoı dep oılady.
Bastan ushsa boq qoı—baq.
Qojańdamaı elge nóker, top qurap;
Júrsek-taǵy biz de patsha ek, táji joq,
(Bizdi eshkim de eleń qylǵan joq, biraq?!).
Qanatymyz usha-usha talǵan kóp,
Myna jalǵan kúnnen kúnge-- jalǵan bop!
Mynaý elge ózegimiz órtenip,
Biz aıtpaǵan bir aýyz sóz qalǵan joq!
Jerdiń qurty, oıy bólek, toılary,
Qashan eldiń tereńine boılady?
Tek ólimge bola týǵan ólermen,
Bizdi ózindeı pende ǵoı dep oılady!
Soıalızm ótti de ıtshe yryldap,
Kapıtalızm kep tur endi qyryna ap.
Qaı zamanda júrsek-taǵy, qulaqqa,
Qudaı ǵana turdy bizge sybyrlap.
Adamzat pen Alashymdy tel emgen,
Abaıymnan qalǵan sherli tól em men.
Qudaı ǵana turdy maǵan sybyrlap,
Sony ǵana jazyp kettim — óleńmen.
- Keri aınalý proesi
Qazaqstan —
Qazyǵurttyń kemesi!
O, Táńiri!
Bizdi óziń jebeshi!
Dúnıe — muhıt, jantalasyp men kelem,
Qóz aldymda — kerzamannyń elesi...
Kún de Jerdi jyldam-jyldam aınalyp,
Ýaqyt bizdi bara jatyr qaıda alyp?,
Kóńil kúpti, kózimiz de baılanyp,
Saıtan bitken bes qarýyn saılanyp,--
Perishteni ketken syndy Aıǵa alyp?
Adaldardyń aq júregin qaıǵy alyp,
Qulager joq –
Qulamástek báıgi alyp!
Redaktory provınııalyq gazettiń,
Shirenip tur Sherhan Murtazaǵa aınalyp?!.
Korrýpııa tendermenen taılanyp,
Aramdardyń aýzy maıǵa maılanyp;
Ateızm aınaldy da – ýahapqa,
Kommýnızm
Kapıtalızmge aınalyp...
- Jahandaný zamany
Ǵajap eken ońashada oı keshken.
Áleýmettik jelimen de sóılespen!
Telefonsyz, teledıdarsyz ǵumyr keshkim keledi,
Feısbýktegi feıkterdi kórmesten!
Muńǵa oranyp, bultqa batyp bara ma Aı?
Erotıka jynǵa tıip qaradaı, –
Ǵalııany aıalaǵan jaqsy eken,
Tyr-jalańash qatyndarǵa qaramaı?!
Kim dollarǵa teńgemizdi súıgizdi,
Altyn basty kimge tómen ıgizdi?
ıvılızaııa sıfılısten shyqty da,
Endi, mine, vırýske táj* kıgizdi!
Bittim ishten tynyp bir,
Maqsat alys,
Kúdik qaptap,
Úmit – tul!
Saıtan**** shyǵyp, altyn táji basynda,
Bizge qarap, saq-saq etip kúlip tur...
*Koronavırýs.
- Kapıtalızm
Ishpegeni – artta , aldynda edi – ishkeni.
Soıalızmnen kapıtalızmge keldi ushyp, –
Jumaq eken dep?
...Ol kelip bilgenin istedi...
Aqyrzaman degen osy ma kelgen aptyǵyp?
Bórideı ishim jatty ulyp:
Áke otyrǵanda ul sóılep jatyr ózeýrep,
Sheshe otyrǵanda qyzy shyqty ma shaptyǵyp?!
Kapıtalızm kerek pe ed bizdeı has ultqa, –
Erkindikke essiz asyqqa, kózsiz ǵashyqqa?
Kókten suraǵan... qudaıy berdi jerden kep,
Túk kórmeı ósken sasyq pen óńkeı pasyqqa.
Aıyrar adam qalmady aq pen qarany,
Qasqyrdaı jalap qaldyq pa ýly jarany?
Osymen endi qazaqtyń myna ǵasyry,
Meniń de qysqa ǵumyrym bitip barady?!.
Menińshe, bu da ótpeli.
Ótpeıtin nárse bolmaýy kerek, óıtkeni.
O Dúnıe degen bar ǵoı, bar! Eger bolmasa,–
Bu Dúnıeńniń de maǵyna, máni joq tegi...
- Rýh
Seze me eken týǵan jerdiń belesi,
Bile me eken soǵyp turǵan jel osy?
Han Kene – Edildiń,
Abaı – Farabıdiń,
Muqaǵalı – Maǵjannyń elesi!
Rýh degen – jyr-tuma.
Atyp shyǵyp tereńinen bulqyna,
Qarlyǵashtaı, qanatymen sý seýip,
Qaıtyp kelip turady ylǵı jurtyna.
Otqa salyp, nóserge malyp qanatyn,
Jer- jahanda sol ǵoı saıran salatyn.
Ultymenen bir jasaıdy Uly Rýh,
(Biz ǵoı-- ólip qalatyn!).
- Jalǵyzdyń jyry
Jalmaýyz, jebir jerińe kep,
Aldyńa oryn qazǵaly,
Arǵy Ǵýn qurǵan memleket!
Shańyraǵyń shalqaıyp kete jazdady!
Adamzattyń asyly,
Synalar kúniń keldi-dúr;
Arýaq qonǵan Edil patshanyń násili,
Esińdi jına endi bir?!
Dúnıe tur, pop-mýzyka, bı – ishi,
Shyǵarda jany shyrqyrap!
Ýkraınadan mahabbattyń ıisi,
Rossııadan soǵystyń ıisi burqyrap?!.
Ury men qary jer etti,
Túbi qosylmas bekzat bop týǵan túmenge.
Qarakóktiń tuqymy kerek-ti,
Qaradan shyǵyp, han bola almaıtuǵyn bul elge!
Jebirler qaptap jerime kep,
Ylańǵa saldy san bizdi.
Mende de – Jalǵyz , sende de Jalǵyz Memleket!
Jarylqa, Táńiri, Jalǵyzdy?
Buhar jyraýlar emirener osy eline kep,
Talapaı bolmasa han basy?!
Ulttyń Júregi — Memleket!
Qara óleń – Kardıogrammasy!
Kenelip jurty ǵajapqa,
Maǵumurlanyp kúnde myń jasap qalatyn, –
Kıplıng***** kerek qazaqqa,–
Alash dep massattanatyn!
Es pen tek kerek patshaǵa,
Jaqsyńnyń sózin saralaıtuǵyn súıinip;
Aldynda altyn jatsa da,
Qaramaıtuǵyn – ıilip...
Qulaǵyna ǵasyrlar saryny,
Quıylyp tursa seldep kep:
«Alladan asqan Táńiri,
Alashtan basqa etene saǵan el joq!»- dep...
*****Djózef Rédıard Kı́plıng (Rudyard Kipling-- 30 dekabrıa 1865, Bombeı — 18 ıanvarıa 1936, London) — ımperııa aqyny.
- Bir áýlet pen bir ult
Bárin de sezip, bilip bir,
Mynaý el ishten tynyp tur.
Úıinde otyrsa,– óksıdi,
Kóshege shyqsa búlik – bul!
Aıtsańshy Aı, Kún, bol endi,
Alla oqyp tur bul óleńdi!
Myna bir áýlet Bir Ulttyń Ulttyq Baılyǵyn,
Qaı jaqqa ala jóneldi?!
- Qazaq ádebıeti
Qazaqstan –
Qazyǵurttyń kemesi!
O, Táńiri,
Bizdi óziń jebeshi?
Júzip kelem asaý muhıt tósinde,
Sý Patshasy Súleımen ǵoı egesi.
Jan-tánimen beriletin berilse,
Egiletin ǵashyq bolyp egilse, –
Qazaq Halqy qaldy Eposta qaljyrap,
Basqa jerde joq qoı endi ol, menińshe?
Kóke, mende arman kóp qoı, arman kóp,
Hıkmetshe áli laýlap janǵam joq?
Bu dúnıeni qazaq qalaı dóp aıtqan:
"Bir bes kúndik jalǵan"-dep.
Qý fánıge qaıta kelmes jandaı ǵyp,
Kóke, ózińdi endi kútseń – handaı kút?
Elden buryn, bizdiń qazaq, qudaı-aý,
Eki Dúnıe baryn bilgen...
Qandaı jurt?!
Qazaq degen – zar zamannyń bozdaǵy.
Bozdaǵanda odan eshkim ozbady.
Jetpis jyldaı Edige bop, jalǵannyń
Jaryǵyna shyǵa almaı,
Ne ishinen tyna almaı,
Bozdady...
Týa tánti Qudiret pen qus-únge,
Qazaq ózin kóredi ylǵı túsinde.
Kóringenniń túrtki bolmaı kózine,
Qalyp qoıdy Eposynyń ishinde.
Aq júregi bir Allaǵa aıan bop,
Ǵaryshyńa qanatymdy jaıam dep,
Kúnge qarap,
Kúltegin bop kúńirendi,
Tebirendi –
Qozy Kórpesh-Baıan bop!
Kóringende kommýnızm elesi,
Dir-dir etip ketedi áli denesi.
Qazaq halqy qaldy Epostyń ishinde!
Qazaqstan –
Sonyń buldyr elesi...
Kilemmenen kókke de ushyp kóleńdep, –
Dúnıeniń oıyn sanǵa bólem dep;
Ulttyq Bankte Qazaq Ádebıeti deıtuǵyn,
Qazynasy qaldy-aý, Epos-Óleń bop!
Asan Qaıǵy bolyp qansha bozdady,
Abaı bolyp qaıdaǵyny qozǵady...
Qa-zaq Áde-bıe-tin-de qaldy onyń,
Aqyl-Oıy,
Abyroıy,
Ojdany.
Halqym qalyp, altyn qalyp jyraqta,
Kózim meniń kólbeńdegen shyraqta.
Qara Óleńmen qazaqty qosa jutardaı
Ǵalamzattyń túsi sýyq biraq ta?!.
Ol sóıledi tolyqsyp bir tolǵanda,
Arýaq kep arqasyna qonǵanda.
Jer betinen seniń ultyń joǵalsa,
Meniń ultym joǵalsa,
Qandaı ulys qalar eken sonda onda?!.
- Boldy el yrǵap, jyrǵap ta...
Boldy el yrǵap, jyrǵap ta,
Qazaq halqy—bir jaqta.
Qazaqstan—bir jaqta...
Munda jumbaq syr joq pa:
Qazaq halqy—bir jaqta,
Qazaq ádebıeti --bir jaqta?!.
- Eki qurdas,–eki dúnıe
(HH-HHI ǵ.ǵ.)
Qazaqstan—
Qazyǵurttyń kemesi.
Bizde ylǵı ólara bul nege osy?!
Keń aıdynda, alasapran muhıtqa,
Júzip shyqty Qazyǵurttyń kemesi!
Bul ǵasyrda bizdi ózine shaqyrdy ot,
Aqyrzaman kúnnen kúnge jaqyn bop.
Eki Bala týdy bizdiń qazaqtan,
Bireýi – Ákim, bireýi onyń Aqyn bop.
Qazaq ylǵı qarsy júzgen aǵysqa,
Eki qurdas júrdi Alty Alash Arysta, –
Jerden jemit terip ketti bireýi,
Ekinshisi ushyp ketti ǵaryshqa!
Súıredi elin bireýi órge túıe bop,
Bireýiniń beti kúıe-kúıe bop;
Tizgininen ustap edi myna eldiń,
Bireýi—
Ulttyń Rýhyna Ie bop!
Jaqsym jasyp, jaman basyp tórimdi,
Bizge osy ne kórindi?
Qyrt penen qurt til tabysyp lezde,
Ult pen Rýh eki jaqqa bólindi!
Nege bólindi?!
Sodan bastap bizge birdeńe kórindi...
Tarıh – tulpar, kónbeıtuǵyn taqymǵa,
Jaqynda,
Shertedi endi ne bir gápti bizdiń jurt,
Osy qurdas eki bala qahynda...
- Búgingi kúnniń saýaly
Qazaqstan, dem alsańshy, jabyrqamaı, alda bári?!.
Bárin alyp... jatyr ma endi jerińdi de jalmaǵaly?
Kedeılikten qaljyradyń, qańqý sózden qajydyń sen,
Janǵa batqan jamany jeri – aıarlardyń aldaǵany...
Qańqyldaǵan qazdarymen kele jatyr qaz alystan,
Kólbeńdeıdi jaz – alystan, bizderde áli —
Bazarstan;
Mine, Ońtústik Koreıańyz, anaý – Sonyń Soltústigi!
Qaısysyna barar ediń, sabyrlym-aý, Qazaqstan?
(Qaısysymen qalar ediń, qadirlim-aý, Qazaqstan?!.).
- KGB-nyń seıfterinde
KGB-nyń seıfterinde
Seniń de kóz jasyń,
Meniń de kóz jasym bar:
Ashyńdar!
Ofshordaǵy seıfterde
Seniń de qahyń,
Meniń de qahym bar!
Turmaısyńdar ma oryndaryńnan, paqyrlar?
Jarylqasa Táńiri jatqandy,
Jatyńdar?!.
- Ult
Myna dúnıede
Jamanyna kúıinetin,
Jaqsysyna súıinetin,
Jurt qana —
Ult!
Bir jerden sóz,
Bir jeńnen qol shyǵaratyn,
Jurt qana —
Ult!
Qalǵany—qyrt!
- Kommýnızm elesi
Kommýnızm deıtin qııal boıdy alyp,
Stalınmen birge oıyn oınadyq,
Brejnevpen birge oıyn oınadyq.
Egemendik – at shaptyryp, qıqýlap,
Toılaý eken!
Pah, armansyz toıladyq!
Ult sadaǵa – ulyń menen qyzyńnan,
Aınalaıyn, turysyńnan syzylǵan?..
Buzylǵan ǵoı Kúlteginnen qalǵan qan,
Allańyzdan alǵan jan da – buzylǵan!
Tegi de joq, ary da joq – ash-aryq,
Myrqymbaıdy pir ǵyp, kózge jas alyp;
Rýlardy tizip qoıyp kózinen,
Qoldan batyr jasadyq,
Aıhoı, aqyn jasadyq;
Saǵynaıdyń ózin qoldan jasadyq,
Abylaıdyń ózin qoldan jasadyq!
Ákim kórsek aıtar sózden tosylyp,
Batyr kórsek, qalyń ıtpen qosa úrip;
Aqyn kórsek «Óı, sonyńdy qoıshy!» – dep...
...Endi otyrmyz oıynymyz osylyp;
Kózsizderdiń erip júrip k...nen.
Qyrtqan sózde dám qalmady kókigen.
...Maǵjandarǵa endi eskertkish ashylsa,
Mańaıyna barmańdarshy–
Ótinem!
.... Mazalaryn almańdarshy...
.Ótinem...
- Bireýdi kútý
Bir ul kelse jelbiretip tulymyn,
Elden erek bolady sol qulynym.
Shashty appaq qyraý jaýyp, bireýdi
Kútýmenen ótti kúlli ǵumyrym?!
Tulpardaıyn — bitimi,
Suńqardaıyn qus úni;
Ózi — bekzat, ómiri — úlgi, isi – iri
Erine —pir, jerine ıe, egilip,
Eline ıe bolatuǵyn kisini?!.--
Kúnde kútsem, qalaı júrem ah urmaı?
Týǵan jurtym--jatymdaı;
Sen kerek eń bu qazaqqa dál búgin,
Buryn-sońdy týmaǵan bir aqyndaı;
Abaıdaıyn--adamzatqa umtylǵan,
Qaıta qara tanytatyn-- Latyndaı?!.*
*Latyn álipbıi.
Epılog. Qazyǵurttyń kemesinde
Baıaǵyda Qazyǵurttyń basynda bir keme qalǵan,
Basqa jurtta qalmaı sonda, Qazyǵurtta nege qalǵan?
Sondaǵy bir kúnáǵa kep batqan kúlli halyqtardan,
Osy keme bu qazaqty aman-esen alyp qalǵan!
Summen — sumy, erkegimen erkekteri nekelenip,
Osy keme bolmasa eger sý túbine keter edik!
Kózi-tuman, kóńili — alań, kókiregin aza qysqan,
Qazir taǵy sol kemeniń ústinde júr Qazaqstan!
Taǵdyry da qyl ústinde, tarıhy da burmalanǵan,
Qazynasyn qaıdaǵy bir ury-qary urlap alǵan?!
Ólgennen soń pir tutady, tirisinde sabap alyp...
Áleýmettik jelilerde jaqsysyna jala jaýyp!--
Byt-shyt bolyp jan-júregi zamandardyń belesinde,
Kele jatyr áli bozdap Qazyǵurttyń kemesinde!
Baı-baǵlandar shyqty bizden!
Jer bar ma eken qutty bizden?!
Myna jaryq dúnıede el bar ma eken myqty bizden?!
Dep oılap ek, Arýaqqa as berip ek: «Arysym!» - dep,
Óziń jebe, elge – pana, endi osylar baıysyn!»- dep!
Aıhoı, mine, saǵat sanap, baıyp, shylqyp barady olar,
Qazynaǵa sýyq qolyn qalaı áli salady olar?!
Qaraormandaı jurtyn nege el emes dep oılaıdy olar?!
Qalaı áli toımaıdy olar?!.
Nege endi qoımaıdy olar?!!
Kórip ne bir kórgensiz ben essiz eldiń egesin de,
Bar ǵumyrym óter boldy-aý, Qazyǵurttyń kemesinde...
18.04. 2022. j-16.08. 2023 j.
Qaraǵandy. Kógildir toǵandar. Astana. Almaty. Kereký. Qaraǵandy. Kúngeı.
