Biz 21 ǵasyrdyń halqymyz. 30 jylda damyp kelejatyrǵan Qazaqstandy kórip árıne qýanasyń. Shúkir, damyp jatyrmyz. Tehnıka, bilim men ǵylym, medıınada edáýir atap aıtarlyqtaı kórsetkish bar. Iá, shet elmen baılanys taǵy bar. Damýshy elmiz, Qazaqstan óziniń ımıdjin qalyptastyryp keledi, jeke brendter taǵy bar. Osynyń barlyǵyna sanamyz da keıbir bilimderimiz de jetkenimen, qoǵamda bolyp jatyrǵan jaǵdaılar meni áli qynjyltady, tipti kúrsintedi.
Iá, 21 ǵasyrdyń qazaqtary, qazaq halqyn syılaǵan el. Qyzdy joǵary baǵalaǵan, baqqan el. Tárıbeleýde de qyz jat jurttyq dep birden qııaǵa jiberýge daıyndaǵan. Biraq men keıbir sol qııaǵa tárbıeleıtin jandarǵa qarap tańǵalam. Iá, biz sońynda turmysqa shyǵamyz. Biraq olar erdi syılaý, ata-eneni syılaý týraly saǵattap lekııa oqıdy. Biraq qyzdyń quny she? Nege bizdiń sanamyz osy damý kezinde barlyǵyna jetkende qyzdy syılaýǵa, urmaýǵa, qunyn joǵaltpaýǵa jetpeıq alǵany ma? Osy dúnıe meni áli kúnge deıin oılandyrady. «Qazaq aqyldy halyq, bilimdi halyq» deıdi. Bilim qaıda? Keıbir erlerdiń kúshi urýǵa jetedi. Biraq, ókinishke qaraı, qoǵamda osyndaı er emes ez erlerdiń kesirinen áıelder sol bir zorlyq-zombylyqtyń áli de qurbany. Áli sol urý, áli zorlaý. Nege? Bul proesster qashan shegine jetedi? Qyz quny, qyzdyń baǵasy qaıda? Osyndaı qoǵamdaǵy erlerdi kórip men tipti kimge senerimdi, kimniń artynda bizdiń qara kóz qyzdarymyz qorǵanatynyn oılanyp qalam. Uıat bolady, shydaýkerek, qyz jat jurttyq pa – boldy sol úı den tek qana óligiń shyǵady– dep sonshalyqty tárbıeni qyzǵa bergende, keıbir sanasyz erlerge osyndaı tárbıeni ata-analary bere almaı qalǵany ma? Aqyly jetpegeni me? Nemese ata-ana tárbıesi durys bolsa da, sanasyz erkekter bar. Sananyń sonshalyqty tómen bolatynyndaı ol qandaı erkek? Erkek ataýlysyna degen osyndaı jaǵdaılardan keıin kúıinish qalady. Iá, biz osyndaı qoǵamda ómir súremiz. Osyndaı erkekterge qarap, qyz bolyp týylǵanyma ókinish paıda bolady. Sońǵy jaǵdaılarǵa baılanysty qazir turmysqa shyǵýǵa qorqyp qalǵar qyzdar az emes. Iá, shynymen qorqatyndaı oqıǵalar oryn alyp jatyr.
Al úkimet. Úkimet keıbir jaılarǵa kóz juma qaraıdy. Barlyǵyna úıip-tógip normatıvtik- quqyqtyq zań shyǵarǵanda, biz úndemeı qalmaspyz. Petıııa jarııalap, dál osy jaǵdaıdy qolǵa alý kerek.
Ókinishke oraı, keıbir názik jandylarymyz qunyn bildirgen úıden mápelenip, tárbıe alyp shyqqanymen, turmysta baqytsyz. Baqytsyz bolýy osyndaı urý-soǵý sekildi er adam tarapynan kórsetiletin aýyr kúshtiń kesiri.
Osyndaı jaǵdaılardyń kesirinen, qazaq qoǵamynyń názik jandylarynyń boıynda turmys qurýǵa degen qorqynysh qalady. Qazaqtyń erleridep kókirek kerip maqtanatyn erlerdiń az bolǵanyma? Tym ókinishti.
Sanamyzǵa sol otbasyny baqytty qyl dep quıa bergenshe, erlerge baqytty qyl dep quıý kerek.
Endi biri taǵy kelip «tek qazaq balasyna ǵana turmysqa shyǵý kerek» deıdi. Bilmeımin, qazaqtyń keıbir erleri qyz qunyn túsirip, taptap, uryp-soǵyp óltirýge deıin aparǵanda, shet eldiń sonsha syılastyǵy mol erlerine qarap oılanyp qalasyń.
Iá, bilemin. Barlyq qazaq jigitteri ondaı emes. Biraq arasynda bolǵanymen bar ǵoı olar. Bar bolǵanynyń ózi myna qoǵamdaǵy, sanany, saltty, qyz taǵdyryn qurtyp tur.
Bul bir úlken ókpede jatqan ókinish. Kómeıden osyndaı synmen aıtylatyn taqyryp.
Áıeldiń qoldaýshysy, janyn túsinetin de áıel. Qyz balasyn da qoldaýshy – qyz. Sondyqtan men árqashan qyzdardy qoldaýǵa daıynmyn.
Sanamyzda durys nárseni qalyptastyraıyq. Tárbıege mán bereıik. Sonaý ata-babalarymyz qadirlegen qyz balasynyń qunyn sanasyz erkekter túsirmesinshi.
Aısara Muratqyzy
