Soŋǧy aptada «Bolaşaq» bılım beru baǧdarlamasynyŋ töŋıregınde aitarlyqtai dau bolyp jatyr. Senat deputaty Andrei Lukin öz sözınde baǧdarlamany synǧa alyp, ony ıske asyruda myŋdaǧan būzuşylyqtar anyqtalǧanyn, stipendiattardyŋ eŋbek qyzmetıne monitoring jürgızudıŋ jäne olardy oqytuǧa jūmsalǧan biudjet qarajatyn öteudıŋ tiımdı tetıgı joq ekenın aitty. Şyn mänınde ne bolyp jatyr? Osy taqyryp boiynşa Tengri Education «Bolaşaq» baǧdarlamasynyŋ Halyqaralyq baǧdarlamalar ortalyǧynyŋ basşysy Äliia Ospanovamen söilestı, dep habarlaidy «Adyrna» ūlttyq portaly.
«Bolaşaq» baǧdarlamasy boiynşa qanşa qazaqstandyq bılım aldy? Äliia Ospanova: «Bolaşaq» stipendiiasy 1993 jyly 5 qaraşada bekıtıldı. Baǧdarlamanyŋ barlyq kezeŋınde 15 871 stipendiia taǧaiyndaldy. Negızgı mındetı – memlekettıŋ sapaly kadrlyq rezervın qūru. Stipendiattar özderımen bırge Otanyna jaŋa ideialar men täsılderdı, network dep atalatyn älemdık käsıpqoilar qauymdastyǧymen qalyptasqan kommunikasiialardy äkeledı. Olardyŋ qanşasy öz mındettemelerın oryndap, Qazaqstanǧa oraldy? Äliia Ospanova: Jalpy sany 15 871 tülek bolsa, senator Lukin atap ötkendei, bügıngı künı 268 tülek Qazaqstanǧa oralmaǧan. -Endı olar aqşany memleketke qaitaruy kerek, - dūrys tüsındım be? Äliia Ospanova: Ärine, barlyq stipendiattar salynǧan qarajatty mındettı türde memleketke qaitarady. Stipendiia erejelerıne säikes, student oralǧanyna nemese oralmaǧanyna, universitettı bıtıre alǧanyna nemese bıtıre almaǧanyna qaramastan, memlekettık qarajat arnaiy şartpen qorǧalady - studentter bızdıŋ ortalyqta öz mülkın kepılge qoiady. Iаǧni, eger būl studentter elge oralmasa, bız sot ısın bastauǧa jäne osylaişa jūmsalǧan qarajatty memleketke qaitaruǧa qūqylymyz. Qanşa somany qaitaruǧa bolady? Äliia Ospanova: Tek 2023 jyly memlekettık biudjetke 1 579 864 659,54 (1 milliard 579 million) teŋge mölşerınde qarajat somasy qaitaryldy. Jūmys nätijesınde kelesı jyly memlekettık biudjetke 1 135 299 418,89 (1 milliard 135 million teŋge) kölemınde qarajat qaitarylady dep kütemız. Basqaşa aitqanda, atalǧan 268 sany ıs jüzınde "Bolaşaq"stipendiiasy iegerlerınıŋ jalpy sanynyŋ 2% - dan azyn qūraidy. Qalai bolǧanda da, bız osyndai oqşaulanǧan jaǧdailar bolsa da, tıptı studentter Otanyna oralmaǧan kezde, jūmsalǧan qarajatty memlekettık biudjetke qaitaramyz. Aqşany qaitaru qalai jüzege asyrylady? Äliia Ospanova: Būl prosesstı qalai tüsınemız jäne mūnda ne maŋyzdy. Bırınşıden, halyqaralyq baǧdarlamalar ortalyǧy barlyq osy proseste baǧdarlama äkımşısı retınde äreket etedı. Bızdıŋ basty mındetımız – stipendiattyŋ qūjattaryn qabyldaudy jüzege asyru, ol säikes keluı tiıs barlyq kriteriilerdı verifikasiialau, bıraq ortalyqtyŋ stipendiia beru nemese odan aiyru turaly şeşım qabyldauǧa qūqyǧy joq. Şeşım qabyldau Täuelsız vedomstvoaralyq organ bolyp tabylatyn Ūlttyq Respublikalyq komissiiaǧa jükteledı. Aita ketu kerek, ortalyq ta, ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıgı de ümıtkerlerdı ırıkteuge nemese stipendiiadan aiyru prosesıne äser ete almaidy. Qandai jaǧdaida stipendiiadan aiyrady jäne ol qalai jüzege asady? Äliia Ospanova: Stipendiia är türlı sebeptermen alyp tastaidy: bırınşı jaǧdai – stipendiat naşar oqyǧan jäne oqudan şyǧarylǧan jaǧdaida, ekınşısı – stipendiattyŋ özı bas tartqan kezde, mysaly, Garvardqa tüsıp, bızdıŋ bükıl prosessten öttı, respublikalyq komissiia oŋ şeşım şyǧardy, bız ony stipendiat dep ataimyz. Bıraq kenetten bırneşe ai ışınde ol basqa grantty öz betınşe alady. Garvardta oquǧa Nūrlan Qapparov Qorynyŋ elde belgılı granty nemese universitettıŋ özınen granttar bar. Stipendiat bızge kelıp, stipendiiadan bas tartudy sūraidy. Şäkırtaqydan aiyru tızımın jasap, Ūlttyq respublikalyq komissiiaǧa jıberemız, ärbır jeke ıstı taldap, sodan keiın tiıstı şeşım qabyldanady. Baǧdarlama boiynşa barlyq mındettemelerın oryndaǧandar sany qanşa? Äliia Ospanova: Stipendiattardyŋ 98% paiyzy oraldy, olar öz Otanynyŋ igılıgı üşın eŋbek etedı. Eger sandarǧa jügınsek, bızde jaqsy körsetkışter bar. 9 527 tülek bükıl baǧdarlama şeŋberınde özderınıŋ şarttyq mındettemelerın tolyq oryndady. 2 987 eŋbek ötılınıŋ monitoringınde, olar qazırgı uaqytta QR aumaǧynda öz mındettemelerın pysyqtauda. 91 dekrettık demalysqa nemese emdeluge bailanysty eŋbek şarty boiynşa mındettemelerın oryndaudy keiınge qaldyrdy. Baǧdarlama aiaqtalmai tūryp kepıldı alyp, satuǧa bola ma? Äliia Ospanova: Kepıldı özgertu tärtıbı bar. Mysaly, student bastapqyda anasynyŋ päterın kepılge qoiǧan, bıraq keiın öz päterıne aqşa tauyp, ony satyp alyp, ony kepılge auystyrudy sūraidy. Iаǧni, anamnyŋ päterındegı auyrtpalyqty alyp tastap, özımdı ornyna qoiyŋyz. Aita keterlıgı būl jerde Ortalyqtyŋ tiıstı qūjattar bolmaǧan kezde auyrtpalyqtan jyljymaityn mülıktı aluǧa qūqyǧy joq ekenın tüsınu maŋyzdy. Baǧdarlama tülekterı Qazaqstannyŋ eŋbek naryǧynyŋ naqty talaptaryna sai kelmeitın mamandyqtar boiynşa bılım aluda ma? Äliia Ospanova: Şyn mänınde, 1993 jyly baǧdarlama qūrylǧannan berı bılım salalaryna belgılı bır basymdyq talaptary qoiylmaǧan. Memleket Basşysy Qasym-Jomart Kemelūly 2022 jyly halyqqa Joldauynda baǧdarlamanyŋ vektoryn özgerttı jäne bız arnaiy kvotalar bölgen medisinalyq jäne injenerlık-tehnikalyq kadrlardy daiarlauǧa basymdyq berdı. Halyqaralyq baǧdarlamalar ortalyǧynda jeŋıldık sanattarynyŋ tızbesı qūryldy, oǧan medisina, injenerlık-tehnikalyq beiın salasyndaǧy mamandar, auyldyq jerlerden ümıtkerler kıredı. Eger joǧaryda atalǧan sanattaǧy ümıtkerler tıldı jetkılıktı deŋgeide bılmese, onda bız SMP retınde olardyŋ aǧylşyn tılın oqytuyn jabamyz. Menıŋ oiymşa, bügın bızdıŋ baǧdarlamamyzdyŋ özgeruınıŋ nätijesın baiqauǧa bolady. Memleket basşysynyŋ tapsyrmasy boiynşa engızılgen jaŋalyqtardyŋ bırı bızdıŋ öŋırde balamasy joq "500 ǧalym" baǧdarlamasy boldy. Baǧdarlamanyŋ alǧaşqy stipendiattary elge oraldy, al qazır bızde osy jylǧa qabyldau jürıp jatyr, sonymen qatar oblystar boiynşa ärtaraptandyruǧa basa nazar audaryluda. Menıŋ oiymşa, ǧalymdar älemdegı eŋ jaqsy ǧylymi-zertteu ortalyqtarynda taǧylymdamadan ötkennen keiın körsetken nätijeler eŋbek naryǧynyŋ qajettılıkterın qanaǧattandyru qabıletın rastaidy. Mamandyq boiynşa jūmysqa ornalasqandardyŋ paiyzy qanşa? Äliia Ospanova: Öte maŋyzdy sūraq. Öitkenı eger stipendiattar mamandyqtan tys jūmys ıstese, bız olardyŋ jūmys ıstegenderın qabyldai almaimyz. Bızdıŋ mındetımız, normativtık-qūqyqtyq aktılerge jäne stipendiatpen jasalǧan şartqa säikes, būl ony tıkelei QR-da özınıŋ käsıbi daiarlyq baǧyty boiynşa pysyqtau. Iаǧni, basqaşa aitqanda, öz mındettemelerın oryndaityn barlyq stipendiattar, olardyŋ barlyǧy mamandyq boiynşa jūmys ısteidı. Bızdıŋ elımızde jūmys ısteitın bolaşaqtardyŋ jarqyn mysaldaryn atai alasyz ba? Äliia Ospanova: Baǧdarlama belgılı bır äleumettık türge ainalǧan qarapaiym otbasylardan şyqqan myŋdaǧan stipendiattar älemnıŋ üzdık universitetterınde bılım alyp, elımızdıŋ kez kelgen qalalarynda jūmys ıstei aldy. Mäselen, kardiohirurg tülegı Bauyrjan Raqyşev bügınde jürekke 5 myŋǧa juyq bıregei ota jasady. Būǧan deiın memleket azamattarymyzdy şeteldık klinikalarǧa jıberuge milliardtaǧan qarajat jūmsaǧan, al qazır olardy Qazaqstanda tülekterımızdıŋ küşımen emdeuge mümkındık tudy. Taǧy bır mysal - AQŞ-taǧy eŋ üzdık universitetterdıŋ bırı Djon Hopkinste ǧylymi taǧylymdamadan ötken geolog-ǧalym Sezım Mūstapaeva. Qazaqstanǧa oralǧannan keiın ol Ortalyq Qazaqstandaǧy barlau ekspedisiialaryna qatysudy jalǧastyruda. Därıger Medet Mahanbet qūlaqqa erekşe operasiia jasaidy. Mūndai operasiialar älemnıŋ 5 elınde ǧana jasalady. Medettıŋ arqasynda Qazaqstan osyndai operasiia türlerın jasai alatyn altynşy elge ainaldy. Baǧdarlama studentter üşın köşı-qon qūralyna ainaldy dep oilamaisyz ba? Äliia Ospanova: Eger 12,5 myŋ stipendiattyŋ 9,5 myŋy kelıp, öz mındettemelerın oryndap, Qazaqstanda eŋbek etse, al 3 myŋy monitoring boiynşa elde eŋbek etse, onda qaityp keletınder sanyn köre alamyz. Būl bızdıŋ eŋ ülken artyqşylyǧymyz. Menıŋ oiymşa, būl köşı-qon nemese eŋbek turizmı turaly emes. Bız stipendiattarymyzdyŋ keluın de, ketuın de qadaǧalaimyz. Qazaqstanda şeteldık joǧary oqu oryndarynyŋ filialdary aşylsa, «Bolaşaq» baǧdarlamasynyŋ mänı bar ma? Äliia Ospanova: Ärine, şeteldık universitetterdıŋ filialdarynyŋ aşyluy joǧary bılım beru tarihyndaǧy maŋyzdy kezeŋ. Bıraq sapaly zerthanalardy qūru üşın uaqyt qajet. Al qazır şetelde oqityn studentter - Qazaqstan Respublikasynyŋ aumaǧynda qūrylǧan jaŋa filialdarda jūmys ısteuge jäne zertteuler jürgızuge qabılettı. Ekınşı jaǧynan, eger halyqaralyq täjıribenı zerdeleitın bolsaq, eŋ ozyq bılım beru jüielerı bar elderde şetelde oquǧa jäne täjıribe almasuǧa ärdaiym qarajat bölınedı. Nelıkten halyqaralyq täjıribe maŋyzdy? Öitkenı industriialyq revoliusiia däuırınde älemnıŋ ärbır damyǧan elınde şetelde bılım alǧan jäne qajettı aqparatty öz betınşe meŋgergen kadrlyq äleuettıŋ boluy maŋyzdy.«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
