Adam balasy ómirge kelgende, negizgi degen birneshe ustanym paıda bolady eken. Sonyń biri, qajyrly eńbek etý arqasynda, januıany qajetti qarajatpen qamtamasyz etip, Otanǵa paıda ákelý. Sózsiz, «Bes saýsaq birdeı emes», - dep dana halqymyz beker aıtpasa kerek. Sondyqtan keıbir adamdardyń ómirlik ustanymy, kózqarasy basqasha bolýy yqtımal. Degenmen, qazirgi qalyptasqan jaǵdaıda, adamdardyń kópshiliginde osyǵan uqsas oı-órisi qalyptasqan.
HHI ǵasyrda, tehnologııa zamany damyp kele jatqan kezde, Qazaqstanda jáne TMD elderinde naǵyz qara jumys pen jumysshynyń jınaqtalǵan tájirıbesin paıdalaný, kóbinese úlken óndiris oryndarynan ǵana aıqyn baıqaýǵa bolady.
Sovet Úkimetinen qalǵan óndiris oshaqtary búgingi kúnge amanatqa qalyp, keıbiri áli de jumysyn toqtatpaı damyp kele jatsa, basqalary 90 jyldardyń sońynda quldyrap, joq bolyp ketken.
Asa nazar aýdaratyn máseleler de jeterlik. Sonyń biri – jumysshylardyń biliktiligi. Atap aıtqanda, 60-80 jyldary bilim alǵan, sol kezden bastap tájirıbe jınaqtaǵan óndiristiń aqsaqaldary zeınetke shyǵatyn ýaqyttary da kelip qaldy. Nátıjesinde, oryn alǵan jaǵdaıda urpaqtar sabaqtastyǵy, tájirıbe almasý sııaqty qajetti sharalar uıymdastyrylyp jatyr ma?! Ár jerde árqalaı dep qysqa qaıyrýǵa bolady. Al óziniń densaýlyǵyn jáne ómiriniń negizgi bóligin sol óndiriste qaldyrǵan jumysshynyń zeınetke shyqqanda ómiri qalaı aıaqtalady?! Jumys orny kómegin kórsete me, áleýmettik qajettilikterin óteıdi me?! Qanshalyqty óziniń ardagerlerin syılap, baryn salady?!
Árıne keıbir aǵaıyndar kelesideı syn aıtýy múmkin: «Ol jumysshy eńbek ótilin bastaǵan kezde, qandaı sharttarǵa baratynyn ózi tańdaǵan, eshkim májbúrlegen joq». Sózsiz, dál solaı. Biraq ta tıynnyń ekinshi jaǵy da barshylyq. Sol jumysshy óziniń qarqyndy jumysy arqasynda óndiriske qajetti paıdasyn ákelip júrdi emes pe?! Al sol paıda arqasynda, respýblıkalyq bıýdjetke qarjy da túsip otyrdy ǵoı (negizinde kishkentaı bóligi ǵana, basym bóligi sheneýnikterdiń qaltasyna)?! Túsken qarjy arqasynda, Úkimet áleýmettik tólemder tólep, qandaı bolsa da jaǵdaı jasap otyrdy emes pe (túsken paıdamen salystyrǵanda, halyqqa berip otyrǵany kók tıyn, kúlkili somma)?! Demek jumysshynyń qoǵam ómiriniń qalyptasýynda alatyn orny erekshe. Qorytyndylaı kelgende, kópshilik túsingendeı, barlyǵy tyǵyz qarym qatynasta, bir-birine baılanysty.
Endi sol óndiris oryndarynyń basshylyǵy kim degen suraq týyndaıdy. Logıkalyq turǵyda qaraıtyn bolsaq, Qazaqstandaǵy negizgi degen óndiris oryndary, memleketke qarasty (shartty túrde bolsa da), al keıbireýleri jekemenshikte (paıdanyń bóligin memlekettik basqarý ınstıtýtyndaǵy basshylaryna tólep otyrady). Nátıjesinde, óndiris oryndarynyń basshylyǵy, bılik basyndaǵylar baıyp otyryp, al naǵyz jumys istegen qarapaıym halyq aqshasyz, áleýmettik kómeksiz qalyp otyr.
Osynda kórsetilgen jáne de alda basylatyn maqalalar tizbegindegi máselelerdi kópshilik bilip, túsinip otyr ǵoı. Degenmen, ony buqara halyq arasynda taratyp, quzyrly memlekettik organdarǵa kóz shuqytyp kórsetý kerek. Al memleket basshylyǵy nazarda ustaǵan abzal. Biraq jáı ǵana syrttaı baqylap otyrmaı, máselelerdi túbegeıli sheshýleri haq.
P.S. kelesi maqalada naqty mysal keltirip, negizgi keıipker bolyp otyrǵan – «Kazahmys Smeltıng» JShS BMZ mys balqytý ehynyń metallýrg-balqytýshy Maqat Adambaıuly Arzymbetovtyń ómiri negizinde, elimizde qalyptasqan jaǵdaıdyń aysyn kórsetemin, jalpylama jumysshylardyń ózekti máselelerdi kóterip, sheshilýine at salysaıyq.
Qalı Áýbákirov
