Bügıngı kündı Palestina elı turaly aqparattardy qarauǧa arnadym. Derektı filmder qarap, maqalalar oqydym. Pıkırler ärtürlı. Bır-bırın joqqa şyǧarady. Öz basym Palestina degen eldıŋ özı “qoldan jasalǧan el” degen oi tüidım. Evreilerdıŋ Rim imeriiasy tūsynda sol jerden ketıp, Ekınşı düniejüzlık soǧys kezınde jäne soǧystan keiın aitarlyqtai bır bölıgı sol jerge qaita şoǧyrlana bastaǧanyn bılemız. Evreilerdıŋ ülken bölıgı AQŞ-qa attanǧan edı. Būl Germaniiadaǧy evreiler genosidımen tıkelei bailanysty jaǧdai.
Palestina negızınen geografiialyq atau. Al negızgı halqy sol jerdegı jūtylyp, arabtanyp ketken evreilerdıŋ özderı, türlı az ūlttar. Arabtanyp ketken soŋ olar älbette arabtar jaǧynda. Bügınde olar “Palestinalyq arabtar” atpen belgılı.
Ejelde būl aimaqta Filistimliandar atty el Injılde atalady. Palestin jūrty özderın sol filistimliandarmen bailanystyrady. Bıraq genetikalyq zertteuler olardy qazırgı batys evreilerı retınde körsetedı.
Būl Oralyq Aziianyŋ jazyq dalasy emes, alaqandai jerde az ūlttar midai aralasyp keterı öz-özınen tüsınıktı ǧoi.
Palestina elı bolmaǧan degenge qandai derekter ūsynylady?
- 1967 jylǧa deiın palestinder degen el jaily eş jerde resmi derek atalmaidy;
- Palestinderdıŋ özındık mädenietı, tılı joq, naqyraq aitqanda, mädeni tūrǧyda mūsylman Mysyr, Livan, İordan elderınen eş aiyrmaşylyǧy joq;
- Bırınşı dünie jüzılık soǧystan keiın ol aimaqta arab tılındegı “Oŋtüstık Siriia” atty gazet şyǧyp tūrǧan.
“Palestina degen el joq, ol - Siriia elınıŋ bır bölşegı” dep aitqan Siriia eks-prezidentı Hafez Asadtyŋ sözınıŋ jany bar.
Täuelsızdıgı kei memleketter tarapynan tolyq moiyndalmaǧandyqtan avtonomiialy el bolyp otyrǧan Palestina elınde arabtar (taza arab ekenıne kümän bar), samaritiandar jäne evreiler tūryp jatyr. Jartysynan köbı soǧystan qajyp şetel asyp ülgergen. Qazırgı sonda qalǧan jūrt 4.5 mln şamasynda.
Jaqynda palestindıkterdı qasyndaǧy körşı, tılı men dını bır arab elderı qabyldamai jatqanyn aqparattardan oqydyq. Ne sebeptı? Mädeni tūrǧyda arabqa ainalǧan būl elder palestindıkterdıŋ tübı özderınen basqaşa el ekenın jaqsy bıletın bolar. Odan bölek, Saud Arabiia siiaqty elder jergılıktı “Hamas” siiaqty ūiymdaryn aidap salyp, Palestina halqyn otqa aidap otyr. Qūrbandyq el retınde oinatyp, bıreudıŋ qolymen ot köseude.
Palestinalyqtar men evreilerdıŋ qan jaqyndyqtary 85 paiyzǧa juyq dep körsetedı genetikter. Al evreiler men arabtardyŋ da tuystyǧy osy şamalas. Semittık tıl tobyndaǧy elder. Dıni alauyzdyǧy bolmasa, bır şaŋyraqtyŋ astynda bırıgıp ömır süre alar ma edı, kım bılsın?
İrusalim - iudaizm ǧana emes, hristian men islam dınderı üşın de qasiettı qala sanalady.
Abramistık tuystas osy üş dınnıŋ de toǧysqan jerı, atap aitqanda, üş dınnıŋ de ejelgı ǧibadathanalary osynda paida bolǧan. Hadister boiynşa, İrusalimdegı Al-Aksa meşıtındegı jasalǧan 1 namaz - 500 namazǧa teŋ.
Aita ketu kerek, Krest joryǧy da osy İrusalimdegı ǧibadatha - İsa paiǧambar (“Qūdai qabırı” dep te ataidy) jerlengen jerdı mūsylman seljūqtardan qūtqaruǧa baǧyttalǧan edı.
Qarap otyrsaq, būl “qasiettı jer” üşın soǧys evreilerdıŋ daŋqty patşasy Däuıt jaulap alyp, ortalyq etkennen bastap üzdıksız jürgen eken.
Evrei ūlty sol zamanda dındı turizm oşaǧy jäne tiımdı bizneske ainaldyra bılıptı. Rim imperiiasyn ortalyqtandyryp, küşeituge baǧyttalǧan hristian dını ökılderı alystan at arytyp İrusalimge kelıp, ǧibadat jasaǧan. Jap-jaqsy tabys ta tapqan. Mūsylmandar Mekkege baryp, qajylyq öteitını tärızdı. Aitpaqşy, älgı İrusalimdegı al-Aqsa meşıtıne mūsylmandar da baruǧa qūştar.
Ūqsas jaŋalyqtar
