«Reihstagqa tu tıkken qaharman». Bügın – Rahymjan Qoşqarbaevtyŋ tuǧan künı

Raqymjan Qoşqarbaev Aqmola oblysynyŋ Selinograd audanynda tuǧan. 1942 jyly äskerge alynǧan. Derekterge qaraǧanda, 1944 jyly qazan aiynan bastap 1-Belarus maidanyndaǧy İdrisk atqyştar diviziiasy qūramynda 150-şı vzvod basqaryp, Polşa jäne Germaniia jerlerındegı ūrystarǧa qatysqan. 1945 jyly 30 säuırde leitenant Raqymjan Qoşqarbaev jauynger Grigorii Bulatov ekeuı Sovet äskerı arasynan Berlindegı Reihstagqa bırınşı bolyp Jeŋıs tuyn tıktı. Sūrapyl soǧys jyldarynda Reihstagqa jeŋıs tuyn tıkken Raqymjan Qoşqarbaevtyŋ erlıgı köp jyldar boiy elenbei kelgenı, tek täuelsızdık alǧannan keiın ǧana Qazaqstannyŋ Halyq qaharmany ataǧy berılgenı mälım. Batyrdyŋ erlıgı jyldar boiy resmi Mäskeu tarapynan köpe-körneu eskerılmedı. Özge ūlt ökılı bolǧandyqtan kemsıtuşılıkke ūşyrap, erlıgı joqqa şyǧarylyp keldı. Käkımjan Qazybaevtyŋ jazuynşa, Rahymjan batyr Reihstagqa bırınşı bolyp tu tıkken säuırdıŋ 30-yn dostary Rahaŋnyŋ qaita tuǧan künı dep ataidy eken. Aita keterlıgı, qazaq batyrynyŋ osynau erlıgın alǧaş bolyp älemge äigılegen memleket qairatkerı, jazuşy Käkımjan Qazybaev edı.  Sol aituly kün qarsaŋynda Käkeŋnıŋ tömendegı maqalasyn qaz-qalpynda jariialaudy qūp kördık. İä, ol künderdıŋ ızı öşe me?! Eşqaşan da öşpek emes. Maidanda bolǧannyŋ da, bolmaǧannyŋ da esınde. Qandai qiyn jyldar boldy, qanşama qan tögıldı. Alasūryp aptyqqan jaumen tabany kürektei tört jyl alystyq. Talai tarlan, nebır bozdaqtar el üşın, halyq üşın qūrban boldy. Sol künderde betın ot-jalyn şarpyǧan erlerdıŋ qaisysymen äŋgımelesseŋız de, jüregıŋız eljırep, auzynan şyqqan ärbır sözın tüsırıp almauǧa tyrysasyz. Solardyŋ köbı özı turaly «men söittım, men büittım» dep aitpaidy. Er joldasy, qimas qyran dosy turaly söileidı. Rahymjan Qoşqarbaevpen äŋgımeleskende de, söz jüiesı osy jelıge qarai būrylyp bara jatty. Bıraz tyŋdaǧannan keiın: – Toqtaŋyz, Reke! Bızge özıŋız turaly aityŋyz. – Özım turaly ne kerek, köptıŋ bırı bolyp soǧystyq, äiteuır, aman qaldyq, – dep kürsındı de, manadan aqjarqyn otyrǧan jıgıtımız tyrs ündemei qaldy. Jauynger dostary esıne tüsıp kettı me, älde bır qiyn kezeŋ, qatal körınıs köz aldynan öttı me, kım bılsın? Qiyla taǧy sūradyq. Būlai sūrauymyzdyŋ retı de bar edı. Oǧan myna bır jai türtkı bolǧan-dy. Jaqyndap qalǧan ülken mereke qarsaŋynda, Sovet Armiiasy men Soǧys Teŋız Flotynyŋ 40 jyldyǧy aldynda, kıtaphanada ädeiı saryla otyrǧan bır kün. Gazet, kıtap, jurnaldardyŋ qyzyǧy bas kötertpeidı. Ūly Otan soǧysy kezındegı talai erlıkterge süisındık. Bärın de este saqtaǧyŋ keledı. Myna bır maqaladaǧy ekı-aq auyz söz magnitşe tartyp, jıbermei qoidy:

«...Bızdıŋ  jauyngerlerdı  qyranmen, bürkıtpen teŋeudı qoiatyn kez jettı. Qazaq jıgıtı Qoşqarbaev menıŋ köz aldymda öz joldastarymen Reihstagqa tu tıktı. Janǧan ot ışınde, ajal auzynda jürıp erlık körsetken olar.

Osyndai erdıŋ obrazyn beru üşın bölekşe teŋeu, bölek poeziia, sosialistık realizm poeziiasy kerek...» Būl sözdı aitqan – körnektı sovet jazuşysy, marqūm Boris Gorbatov. («Literaturnaia gazetanyŋ» 18 dekabr 1948 jylǧy 101-sanynda). Osy adam jönınde jazylǧan ne bar eken? Taǧy qandai derekterdı taba alar ekenbız? Būl sūraq kıtap, gazet, jurnal qoinyn keŋırek aştyra tüstı. Mıne, taǧy bır derek. 1949 jyldyŋ 8 mai küngı nömırındegı belgılı kinooperator Karmenmen «Kazahstanskaia pravda» gazetı tılşısınıŋ äŋgımesı:

«...Bız būrynǧy jauyngerlerdıŋ bügıngı eŋbektegı erlıgıne airyqşa toqtalamyz. Sondai jauyngerlerdıŋ bırı Qoşqarbaevpen men taǧy da kezdessem, şırkın! Qaida eken ol qazır? Qaharman jas jıgıttı Reihstagqa tu tıgıp jatqan kezde tüsırgen kinokadrlarym bar edı. Būl 1945 jyldyŋ esten ketpes bır künı edı».

Aita ketsek, Täuelsızdık alǧannan keiın, 1999 jyly mamyrdyŋ 7-sınde Prezident N. Nazarbaevtyŋ Jarlyǧy boiynşa Raqymjan Qoşqarbaevqa Halyq Qaharmany ataǧy berıledı. Reseidıŋ Äskeri tarih instituty 1-ı Belarus maidanyndaǧy 150-ı atqyştar diviziiasynyŋ leitenanty Raqymjan Qoşqarbaevtyŋ jäne Grigorii Bulatovtyŋ 1945 jyldyŋ 30 säuırınde Reihstagqa tu tıkkenı turaly tarihi oqiǧany 2007 jyldyŋ 7 mamyrynda resmi türde rastady.

«Adyrna» ūlttyq portaly