Jaqynda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń "Ádiletti Qazaqstannyń ekonomıkalyq baǵdary" atty Joldaýynda eldiń saıası, ekonomıkalyq jáne áleýmettik damýynyń keshendi "jol kartasy" usynyldy. Quqyqtyq turǵydan alǵanda, Prezıdent usynǵan reformalar men bastamalar oń ózgeristerdi kórsetip qana qoımaıdy, sonymen qatar barsha halyqtyń qatysýyna negizdelgen ádilettilik, zań ústemdigi jáne basqarý prınıpterine adaldyqty kórsetedi.
Birinshiden, bılik tarmaqtary arasyndaǵy ońtaıly tepe-teńdikti ornatýǵa baǵyttalǵan aldyńǵy saıası reformalar quqyqtyq memlekettiń negizgi qaǵıdaty sanalady. Bul ásirese Qazaqstannyń kúshti Parlamenti jáne Úkimeti bar prezıdenttik respýblıkaǵa kóshýi turǵysynan ózekti bolyp otyr. Bul reformalar bıliktiń qyzmetin júıelep, qaıshylyqtardyń qaýpin azaıtatyn jáne zań shyǵarýshy jáne sot organdarynyń atqarýshy bıliktiń áreketterin baqylaýǵa múmkindik beretin tejeý men tepe-teńdik qaǵıdatyn ustanatyndyǵyn kórsetedi. Mundaı júıelik mehanızmder árdaıym ashyq, esep beretin jáne ádil basqarý qurylymyn qurýǵa yqpal etedi.
Úndeýde adam quqyqtaryn qorǵaý salasynda buryn júrgizilgen reformalar da atap ótildi, bul quqyqtyq jáne etıkalyq turǵyda mańyzdy aspekt bolyp tabylady. Azamattardyń basqarý men sheshim qabyldaýǵa qatysý múmkindikterin keńeıte otyryp, Prezıdent Toqaev qatysý demokratııasyn damytýǵa umtylysyn kórsetedi. Azamattardyń múmkindikterin keńeıtý zańnamalyq jáne ákimshilik proesterge áser etip, olardy ınklıýzıvti, pikirtalas týdyratyn jáne saıyp kelgende ádiletti jolǵa bastaıdy.
Ekonomıkalyq saladaǵy jarııalanǵan reformalarǵa keletin bolsaq, jańa ekonomıkalyq saıasatta tujyrymdalǵan ádilettilikke, ınklıýzıvtilikke jáne pragmatızmge basa nazar aýdarý ekonomıkalyq qyzmetti retteıtin ádil quqyqtyq bazany qurýǵa baılanysty ekendigi túsinikti. Mysaly, Prezıdenttiń ekonomıkany ártaraptandyrý jáne qýatty ónerkásiptik baza qurý mindeti jańa jumys oryndaryn qurýǵa, tabys teńsizdigin azaıtýǵa jáne áleýmettik-ekonomıkalyq quqyqtardy júzege asyrady. Eger maqsattar senimdi quqyqtyq apparatta bekitilse, uzaq merzimdi turaqtylyq pen ınklıýzıvti ósýge yqpal eteri sózsiz.
Sapanyń baǵadan basymdyǵy qaǵıdatyn jáne rásimderdi tolyq avtomattandyrýdy qamtamasyz ete otyryp, Memlekettik satyp alýdy júrgizý merzimderin ońaılatý jáne qysqartý jónindegi Úkimet usynǵan mindet erekshe qyzyǵýshylyq týdyrady. Zań turǵysynan bul tıimdilik pen ashyqtyq máselelerin sheshedi, sybaılas jemqorlyq pen bıýrokratııalyq kedergilerdiń múmkindikterin azaıtady, osylaısha bıznesti júrgizý úshin ádil jáne básekege qabiletti orta jasaıdy.
Qarjy sektorynyń reformalary da mańyzdy. Úsh senimdi sheteldik bankti tartý nıeti ınvestıııalardy ǵana emes, sonymen qatar qazaqstandyq bank zańnamasy men normatıvtik aktilerdi jetildirýge alyp keletin ozyq álemdik tájirıbege jeteleıdi. Mundaı "normatıvtik qarar" jergilikti standarttardy halyqaralyq deńgeıde tanylǵan normalar men zańdarǵa sáıkes etip jaqsartatyn qabiletke ıe.
Qazaqstan Prezıdentiniń Joldaýynda salyq salý máseleleri de qaralady jáne salyq jeńildikteriniń kólemin qysqartý jáne salyq organdary men salyq tóleýshilerdiń ózara is-qımylynyń servıstik modeline kóshý usynylady. Bul usynystar salyq tóleýshilerge quqyqtyq aıqyndyq, ádilettilik jáne teń kózqaras qaǵıdattarymen úndesedi, osylaısha fıskaldyq saıasattyń quqyqtyq negizin nyǵaıtady.
Áleýmettik ınfraqurylymǵa keletin bolsaq, Prezıdent kóptegen mektepter men medıınalyq mekemelerdi, ásirese aýyldyq jerlerde salý qajettiligin atap kórsetedi. Quqyqtyq mandat sheńberinde tujyrymdalǵan bul mindetteme barlyq azamattar úshin bilim berý men densaýlyq saqtaýdy qamtamasyz etý jónindegi konstıtýııalyq ýádelerdiń oryndalýyna yqpal etedi, bul memleketke áleýmettik ádilettilik salasyndaǵy óz mindettemelerine kóbirek sáıkes kelýge múmkindik beredi.
Sonymen qatar, atom elektr stanııasyn salý múmkindigi týraly jalpyulttyq referendým ótkizý nıeti tikeleı demokratııaǵa jáne onyń quqyqtyq saldaryna qurmet kórsetedi. Referendým ótkizý ujymdyq sheshimder qabyldaýǵa yqpal etip qana qoımaı, AES salý men paıdalanýdy retteıtin keıingi zańnamalyq bazany zańdastyrady.
Qorytyndylaı kele, Prezıdent Toqaevtyń eldegi jaǵdaı týraly úndeýinde quqyqtyq turǵydan anaǵurlym teńdestirilgen, ádil jáne ınklıýzıvti qoǵam qurýǵa qabiletti bolyp kórinetin birqatar usynylǵan reformalarmen nyǵaıtylǵan Qazaqstannyń bolashaǵy týraly oılastyrylǵan jáne jan-jaqty kózqaras baıqalatynyn atap ótken jón. Bul reformalardy júzege asyrý túpkilikti synaq bolatynyna qaramastan, usynylǵan bastamalar eldiń damýynyń perspektıvaly quqyqtyq jáne etıkalyq traektorııasyn belgileıtini sózsiz.
Rıchard Bınns (Ulybrıtanııa)
30 jyldan astam ýaqyt boıy jetekshi halyqaralyq zań fırmasynda zańgerlikpen aınalysqan quqyq qorǵaýshy
