Sońǵy kúnderi áleýmettik jelide kıno teatrlardaǵy fılmderdiń qazaq tilinde kórsetilmeıtini qaıta nazarǵa alyndy. Táýelsizdik alǵanymyzǵa 30 jyldan assa da, fılmderdiń 95-98 paıyzy orys tilinde kórsetilýi qanshalyqty oryndy? Tap osy suraq Mádenıet jáne sport mınıstri Ashat Oralovqa qoıyldy. Mınıstr ne dep jaýap berdi? Til janashyrynyń oıy qandaı?
«JYL SAIYN 15 FILM QAZAQShALANADY»
Asqar Oralovtyń aıtýynsha, Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń 7 jyldyq damý jospary bekitilgen.
«Byltyr 3-4 fılmniń dýblıajy jasalǵan bolatyn. Biraq biz tujyrymdamaǵa basqa kórsetkishterdi engizdik. Endi jyl saıyn dýblıajdanatyn fılmderdiń sany úsh esege kóteretin bolamyz. Iaǵnı jyl saıyn 15 fılm usynylady, - dedi vedomstvo basshysy.
Bıyl 15 fılmdi dybystaý josparda bar. Alaıda mınıstr tujyrymdamanyń bekitilgenine eki aı ǵana bolǵanyn alǵa tartty.
Qazirgi tańda konkýrstyq rásimdeý jumystary ótkiziledi. Biz 5 jyldyń ishinde 75 kınonyń dýblıajyn ótkizemiz dep jospar qurdyq. Buryn mundaı kórsetkish bolǵan joq. Kelesi jyldan bastap eń myqty degen fılmniń dýblıajy uıymdastyrylady, - dedi Ashat Oralov.
«ÚKIMET ÁR BILETKE SÝBSIDIIa BERÝ KEREK»
Fılmderdi qazaq tiline dýblıajdaý máselesin kóterip júrgen azamattardyń biri —jýrnalıst Jalǵas Ertaı. Ol mınıstrdiń jyl saıyn 15 fılmdi qazaq tiline aýdaramyz» degen sózin óte mańyzdy sheshim ekenin aıtady.
– Ózge tildegi fılmdi qazaq tiline dýblıajdaý qıyn sharýa ma? Parlament kıno teatrlardy mindetteıtin zań nege shyǵarmaıdy?
– Meniń oıymsha, bizde kınoprakatshylardyń lobbıi bar. Sebebi olar «Eger biz fılmdi qazaq tilinde qoısaq, kıno teatrlarǵa eshkim kelmeı qoıady. Ári fılmdi qazaq tiline aýdarýǵa kóp qarjy ketedi» deıdi. Qazaqsha dýblıaj jasaýǵa baılanysty zań jobasy talqylanǵanda olar «Bıznesimizge keri áser etedi» dep qarsy turdy. Kınoprakatshylardyń ustanymyn «Atameken» kásipkerlik palatasy qoldap, aqyry zańdy qabyldatpaı tastady.
– Kezinde «Kıno teatrǵa qazaqsha dýblıajdy mindetteýge otbasy músheleri kedergi keltirdi» degen áńgime aıtyldy. Óıtkeni kınoprakattyń artynda solar turǵan kórinedi. Qańtardan keıin Nazarbaev áýletiniń pozıııasy álsirep, bılik «Jańa Qazaqstan» quratynyn aıtty. Sońǵy ózgeristen keıin Parlament dýblıajdy mindetteýge baılanysty zańdy qabyldaı ala ma?
– Negizi dýblıajǵa baılanysty zań qabyldaý asa qıyn emes. Biraq joǵaryda aıtqan lobbı bul zańnyń qabyldanýyna qarsy, al qabylana qalǵan jaǵdaıda onyń oryndalýyna kedergi keltiredi. Negizi popýlıstik ıdeıalardy aıtyp, zańdy qabyldaı salý asa qıyn sharýa emes. Áıtse de odan keıin ol zańnyń ómir súrýi, naqtyraq aıtsaq qalaı oryndalatynyna barlyq másele baılanysty.
– Dýblıaj jasaý kınoprakatshylarǵa aýyr bolsa, múmkin Úkimet tarapynan 50 paıyz sýbsıdııa berý kerek shyǵar?
– Jeke óz basym Úkimet tarapynan dýblıaj jasaýshylarǵa kómek berilýi kerek dep sanaımyn. Biraq men bul salanyń mamany emespin. Bizdiń úkimet bızneske múmkindik berip, arnaıy jol kartasyn syzyp berýi kerek. Kıno dýblıaj týraly zań qabyldap, 2030 jylǵa deıin Qazaqstandaǵy kınonyń 100 paıyzy qazaqsha dýblıajdanýy kerek degen maqsat qoıý qajet. Jáne sol maqsatqa saty, saty boıynsha jetemiz dep aralyq belgilerdi bekitip qoıý kerek. Mysaly úshin «Biz 2025 jylǵa deıin Qazaqstanda prokatqa shyǵatyn fılmniń 50 paıyzyn, 2028 jylǵa deıin 80 paıyz, 2030 jylǵa deıin 100 paıyz fılm qazaq tilinde kórsetiletin bolady» dep aldyna meje qoıý kerek.
Bul tapsyrmany oryndaý úshin Úkimet belgili bir deńgeıde sýbsıdııa jasaýǵa májbúr bolady. Óıtkeni mindetteý týraly zań qabyldaǵannan keıin ony sheshýdiń jolyn qarastyrý kerek qoı. Aıtalyq álemdik standarttarǵa jaýap beretin stýdııalarǵa sýbsıdııa berý kerek. Sáıkesinshe fılmniń dýblıajdaý qunyn memleket óz moınyna alady, al prakattan túsken paıdany kıno teatr qojaıyndary alatyn bolyp kelisiledi. Osy sekildi belgili bir kelisimge kelýge bolady dep oılaımyn. Biraq bizdiń jaǵdaıda ondaı konsensýsqa kelý jaǵy talqylanyp jatqan joq. Tek qana «Qazaq tilinde aýdarmaımyz. Orys tilinde kórsetile bersin. Qazaq tilindegi 5 fılmdi memlekettiń esebinen jylyna aýdaryp beremiz» degen sııaqty ustanymda otyr.Negizi Úkimet tarapynan dýblıajdy qoldaýǵa baǵyttalǵan joldar kóp. Birinshi dýblıaj jasaıtyn stýdııalardy qarjylandyrsa, ekinshi qazaqsha seanstardyń bıletin arzandatýǵa bolady. Mysaly orys tilindegi fılmderdiń bılet quny 2000 teńge bolsa, qazaq tilindegi fılm 1700 teńgeden satylsa, onda qazaq tilindegi kınony tańdaýshylar kóp bolar edi.
Úshinshi joly ózińiz aıtqandaı Úkimet dýblıajdyń 50 paıyzyn tólep, qalǵan bóligin kıno teatr óz moınyna alsa bolar edi. Bul endi Úkimet pen bıznestiń arasyndaǵy kelisimge baılanysty dúnıe. Biraq eń ıdeal varıant bıletti sýbsııalaý dep sanaımyn. Sebebi bizdiń qoǵam úshin bılettiń baǵasy qatty ról oınaıdy. Sebebi áleýmettik jaǵdaıymyz máz emes.
– Kıno teatr qojaıyndary «Azamattar qazaq tilindegi fılmdi kórmeıdi» dep aıtady ǵoı. Eger úkimet dýblıaj jasaýǵa sýbsııadııa berse, kórermen qazaq tilindegi fılmdi kórýge kelmeı qoıa ma?
– Bul suraqqa jaýap berý úshin arnaıy zertteý jumystaryn júrgizý kerek. Buǵan baılanysty dóp basyp birdeńe aıta almaımyn. Biraq qoǵamda «Qazaq fılmderiniń sapasy nashar» degen stereotıp bar ekeni ras. Áıtse de másele sol stereotıppen kúreste bolyp tur ǵoı. Eger qazaq tilindegi kınolardy praım taımǵa qoısa, másele tolyqtaı sheshiledi dep oılaımyn. Biraq burynǵyǵa qaraǵanda jaqsyraq bolar edi dep esepteımin. Áıtse de bul bızneske bılik tarapynan qysym bolyp esepteledi. Sondyqtan bılik talap etý jaǵynan bas tartady. Bul máseleni «Ógizdi de óltirmeı, arbany da syndyrmaı» sheshýge týra keledi.
– Eger Úkimet dýblıaj jasaýǵa sýbsıdııaberip, kıno teatr basshylarymen kelisse, belsendi azamattar «Qazaq tilindegi fılmderdi kóreıik» dep akııa uıymdastyrý arqyly bul máseleni sheshýge bolatyn sekildi...
– Iá, ıá, men de dál osylaı oılaımyn. Bul jerde bıznestiń ǵana emes, qoǵam ókilderiniń de jaýapkershiligi zor. Qazir biz barlyq jaýapkershilikti kınoprakatshylardyń moınyna ilip tastaǵan sekildimiz. Eger fılm qazaq tiline aýdarylatyn bolsa, ony qoldaýshylar kóp bolady. Biraq bizdiń qazir kórip otyrǵanymyz qoǵamdaǵy belsendilik te, memlekettiń talaby da bılikti qysýǵa baǵyttalǵan sekildi. Negizi «qazaq tilinde aýdarylǵan fılmderge barýǵa bolady eken ǵoı» degen kózqarasty ózgertýge bolady.
Serik Joldasbaı
“Adyrna” ulttyq portaly
