Qazirgi zamańda, ókinishke oraı óte jıirkenishtti jaǵdaılar oryn alyp otyr. BAQ nemese áleýmettik jelidegi tarap jatqan jańalyqtarǵa zeıin qoıyp, qaraıtyn bolsaq, eki aptada bir ret sheneýniktiń nemese qaltaly adamnyń balasy zańdy buzyp, ustalǵany jaıly aqparatty kóptep baıqaýǵa bolady. Onyń nátıjesi ártúrli, keı kezde adam ólimine alyp keledi, al keıde Allaǵa shúkir ólimsiz aıaqtalady.
Biraq osy jaǵdaılardyń barlyǵyn bir ortaq qorytyndy baılanystyryp otyr. Atap aıtqanda, kináli bolyp aıqyndalǵan jastar ózderiniń áke-analarynyń tanystary, ne aqshalary arqasynda jazalanbaı qalady. Sonyń ishinde, eń kóp shý shyǵarǵan oqıǵalardy eske alsaq:
- Maqsat Úsenov. 2013 jyldan bastap, jol apaty kezindegi bolǵan oqıǵada adam ólimi oryn alǵan edi. Sol kezde, osy jigit mas kúıinde bolyp, kináli bolǵan edi. Biraq ol sonymen toqtamaı, 2017 jylǵa deıin, 4 jyl qatarynan halyqty shýlatyp júrgen edi. Birese, ushaqta zańdy buzyp, mas kúıinde dórekilik kórsetken edi, keıin úlken mólsherde memleketke salyq jaǵynan qaryzy bolyp, tólemeı júrgen kórinedi. Sonymen qatar esirtkimen de ustalǵan degen derek bar. Biraq eń soraqysy, júrgizýshi kýáliginen resmı túrde aıyrylyp, qaıtadan kólikpen júrip, zań buzǵan edi. Al osy jaǵdaıdyń naǵyz qaımaǵy – ákesi bolyp otyr. Qajymurat Úsenov 2016 jyly jemqorlyq baby boıynsha ózi aıyptalyp, bir jylǵa jetpeı amnıstııa boıynsha aqtalyp, bostandyqa shyǵady. Kezinde ákesi ulttyq kompanııa «Astana EKSPO-2017» qurylys departamentiniń bastyǵy laýazymynda bolǵan edi.
2. Daýren Aldabergen. Onyń ákesi, qazirgi tańda – Energetıka mınıstri Qanat Bozýmbaev. Oqıǵa 2015 jyly Pavlodar qalasynda oryn alǵan, sol kezde Bozýmbaev myrza oblys ákimi bolǵan. kz, Informburo.kz jáne basqa birqatar saıttar oryn alǵan jaǵdaı jóninde saraptamalyq maqalalar jarııalaǵan bolatyn. Sol aqparatqa súıene kelsek, qyz balany zorlaý jóninde qylmystyq is bolǵan kórinedi. Ashyq aqparatta belgilegendeı, Daýren sol is boıynsha káýger retinde bolǵan edi. Biraq, jergilikti «Versııa» gazetiniń tilshisi Iaroslav Golyshkın sottalǵanymen, ol aldynda Daýrendi kinálaǵan bolatyn. Sol maqalalarda jarııalaǵandaı, tilshiniń qolynda jábirlenýshi, zorlanǵan qyzdyń aýdıo jazbasy bar bolǵan-tuǵyn. Jazbada qyz Daýrendi jáne onyń dosyn ózin zorlady dep aıtqan bolatyn. Aqyrynda zorlaý isi boıynsha eki tarap mámlege kelýine baılanysty, beıbit túrde sheshken eken. Al shyn mánisinde ne jáne qalaı bolǵanyn bir Qudaı ǵana biletin shyǵar.
- Qýanysh Týrakeldıev. Ákesi – Bolat Týrakeldıev, kezinde Premer-Mınıstr keńsesiniń bas ınspektory bolǵan edi. Uly bolsa, 2015 jyly Astana qalasyndaǵy «Saryarqa» saýda oıyn-saýyq ortalyǵyndaǵy kınoteatrinde jumys istegen qyzdyń ishinen teýip, shý shyǵarǵan bolatyn. Sol kezde de, áleýmettik jelide halyq shýlap, jaýapkershilikke tartýdy talap etken. Oqıǵa órbigen kezde, ákesi amalsyzdan laýazymyn tastap, óz erkimen jumys ornyn bosatqan bolatyn.
- Indıra Ahmetjanova. Ákesi – Ahmedbek Ahmetjanov, kezinde Qostanaı qalasynyń ákimi bolǵan edi. Sol 2015 jyly jábirlenýshi qostanaılyq fotomodel Anjela Shnaıder, Gýlnara Bıkmagambetovaǵa jáne Indıra Ahmetjanovaǵa qarsy sotqa aryzdanyp, urdy dep kiná artqan kórinedi. Biraq, bizdiń qoǵamymyzdaǵy barlyq uqsas ertegilerdegi sııaqty, eki tarap keliskennen keıin, beıbit túrde sheshiledi.
- Nýrdos Nýrmanbetov. Ákesi – Berık Nýrmanbetov, kezinde RMK «Memsaraptama» astanalyq fılıalynyń dırektory bolǵan. 2015 jyly joǵaryda atalǵan memlekettik qyzmetkerdiń jeke kóligimen adam qaǵyp, qaıtys bolǵan. Kólikte onyń uly jáne eki dosy bolyp, Nýrdos káýger retinde iske qatysqan. Aqyrynda, kólikti júrgizgen ulynyń dosy Dıas Kıvenov 3 jylǵa sottalǵan.
Osy maqalaǵa negiz retinde, Almatydaǵy jańalyq bolyp tur. Quqyq qorǵaý qyzmetkerlerimen azamat ustaldy. Kóliginde dollar valıýtasyndaǵy kóp mólsherde aqshamen qosa, travmatıkalyq tapansha tabylǵan kórinedi. Keıbir derekterge súıenetin bolsaq, halyqtyń paıymdaýynsha ustalǵan azamat – Taldyqorǵan qalasy ákiminiń uly – Turlyhan Turarbek bolýy yqtımal. Osy tujyrym boıynsha, qyzmettik tekseris júrgizilip, málimet naqtylandy. Resmı aqparat boıynsha, kólikti toqtatqan kezde Turlyhan oqýda bolǵan sııaqty, al kólikti basqaryp otyrǵan onyń grýpalasy – Arlan Sharıpov, sonymen qosy, kólikte Beısen S. Jáne Maqul N. bolǵan. Qarý bolsa, Maqul N. azamatqa tıesili dep quzyrly organdar habarlaýda.
Odan bólek, tizimdep jaza bersek, kóp oqıǵalardy eske alýǵa bolady. Qorytyndylaı kelgende, osy ister boıynsha suraqtar men kúmán óte kóp, biraq jaýap joq. Qarastyrylǵan oqıǵalar nátıjesi de ártúrli, keıbireýinde qorǵap júrgen ákeleri óz erkimen memlekettik jumystaryn tastap júrse, al basqalar kóleńkede qalyp, ary qaraı jalǵastyra bergen. Al kináli, aıypty bolyp júrgen jastar da, keıbireýleri jaýapqa tartylsa, keıbireýleri tek kýáger retinde qylmystyq jáne azamattyq isterge qatysqan.
Endi tıynnyń basqa jaǵyn qarastyrsaq, bálkim sol qylmystardy qarapaıym adam jasaǵan bolsa, jaza áldeqaıda aýyr bolýy da yqtımal nemese eger de, sol bastyqtardyń balalaryna qarsy zań buzýshylyq jasalǵan bolsa, onda kináli adamnyń da jazasy aýyr bolar edi.
Nátıjesinde zań buzýshylyqqa jastardy ne ıtermeleıdi, sebebi qandaı degen suraqtar kópshilikti mazalaýda. Psıhologııalyq jaǵynan qarastyrsaq, múmkin olar ózderiniń ákeleriniń laýazymyna, ne qaltadaǵy aqshaǵa senip júrgen de shyǵar. Sonda osy oıǵa súıensek, olar ózderin qatardaǵy qarapaıym jastardan joǵary sanaıdy degen tujyrym shyǵady. Sebebi, «Uıada ne kórsen, ushqanda sony kóresin» – dep dana halqym beker aıtpasa kerek.
P.S. Kinálini baladan emes, ózinen izdegen durys. Qalaı tárbıe bersen, solaı erteń jemisin de kóre jatarsyn. Sondyqtan, halqym meniń, balalarymyzdy ulttyq naqyshta tárbıelep, adamgershil sııaqty qasıetterdi boılaryna sindirý kerek sııaqty.
Barlyǵy da pende, barlyǵy adamzat balasy, sáıkesinshe zań aldynda da barlyǵy birdeı bolýy haq. Aman bolaıyq, aǵaıyn! Saqtyqta qorlyq joq!
Qalı Áýbákirov
