«İt, mysyq töldeitın uaqytta» qabyldanbaityn zaŋ. Qyrǧyzşa talap qazaqşa jürmei me?

Qyrǧyzstan prezidentı Sadyr Japarov barlyq memlekettık qyzmetkerlerge qyrǧyz tılın bıludı, meŋgerudı mındetteitın konstitusiialyq zaŋǧa qol qoidy. Al resmi Astana Bışkekten ülgı alyp, 1989 jyly qabyldanǧan memlekettık tıl turaly zaŋdy qaita qarai ma? Qyrǧyzstanda prezident qol qoiǧan jaŋa zaŋǧa säikes, qyrǧyz tılı būdan bylai "memlekettık organdardyŋ, jergılıktı özın-özı basqaru organdarynyŋ, käsıporyndardyŋ, mekemelerdıŋ jäne barlyq menşık nysanyndaǧy ūiymdardyŋ qyzmetınde" qoldanyluy tiıs. Bırlesken, şeteldık ūiymdardyŋ ataulary endı memlekettık tılge transliterasiiamen räsımdeluı tiıs. Teleradiokompaniialar, onyŋ ışınde jekemenşık kompaniialardyŋ memlekettık tıldegı baǧdarlamalary kemınde 60 paiyz boluy tiıs. Deputattardy, Ūlttyq bank qyzmetkerlerın, äskeri qyzmetşılerdı, sudialardy, prokurorlardy, advokattardy, notariustardy, barlyq menşık nysanyndaǧy oqu oryndarynyŋ qyzmetkerlerın jäne medisinalyq personaldy qosa alǧanda, barlyq memlekettık qyzmetşıler memlekettık tıldı meŋgeruge jäne ony qyzmettık mındetterın atqaru kezınde paidalanuǧa tiıs. Sonymen qatar, zaŋ baptarynyŋ bırınde orys tılınıŋ resmi tıl retınde qoldanylatyndyǧy jazylǧan. «LATYN ÄLIPBİIMEN QATAR JÜRUI KEREK» Qazaqstan Mäjılısınıŋ deputaty Aidos Sarym Qyrǧyzstan zaŋynan ülken jaŋalyq körmegenın aitady. Öitkenı orys tılı resmi tıl küiınde qalǧan. Al Qazaqstan bilıgı memlekettık qyzmetkerlerdıŋ qazaq tılın bıluın qyrǧyzdar sekıldı mındetteuı mümkın be? «Qūdai qalasa bızde de mūndai zaŋ qabyldanady. Qazır sonyŋ alǧyşarttary jasalyp jatyr. Mysaly, memlekettık qyzmetşılerdıŋ tıl bıluın test arqyly tekseru jūmystary jürıp jatyr. Zaŋ degenımız – it pen mysyqtyŋ töldeitın kezı sekıldı az uaqytta qabyldanbaidy ǧoi. Ol pısedı, onyŋ baǧyttary men qajettılıgı zerdelenıp, zertteleuı bar. Keibır zaŋdar 5 ai nemese 9 aida qabyldanady. Menıŋ oiymşa, qazırgı ömırdıŋ özı köptegen närsenı öz ornyna qoiyp jatyr. Mysaly, qazaq tılındegı mektepke baratyn oquşylardyŋ üles salmaǧy 70 paiyzdan asty. Tıl mäselesı biznestı jürgızu men onomastika turaly zaŋda basty nazarǧa alynǧan», - deidı deputat. Aidos Sarym zaŋdy zaŋ üşın emes, ömırdıŋ qajettılıgı üşın qabyldau kerek degen senımde. «Mysaly, prezident onomastikaǧa qatysty zaŋdy qabyldau turaly tapsyrma berdı jäne ol memlekettık tıl turaly zaŋǧa enıp otyr. Sondai-aq äleumettık jelını qazaqylandyru boiynşa «Onlain platforma jäne onlain jarnama turaly» zaŋ qabyldandy», - dedı deputat. Aidos Sarymnyŋ aituynşa, memlekettık tıl turaly zaŋ latyn älıpbiımen qatar jüruı kerek. Alaida soŋǧy kezderı kirillisadan latyn älıpbiıne köşu mäselesı mülde talqylanbaityn boldy. Deputattyŋ degenıne sensek, latyn älıpbiın qabyldau toqtaǧan joq. Būl baǧytta ülken jūmys jürıp jatyr. Qazırgı taŋda Tıl bılımı instituty qazaq tılınıŋ ädebi korpusyn jasaqtap jatyr. «Menıŋ oiymşa, memlekettık tıl turaly zaŋ latyn älıpbiımen qatar jüru kerek. Latyn älıpbiı pısıp jetılgende sony qabyldaityn, oǧan lep beretın deŋgeide zaŋ qabyldanu kerek. Sondyqtan «Körşılerımız zaŋ qabyldady eken» dep, oibailap, bızde däl sondai qabyldauymyz kerek pe? Mysaly, bızde Jastar saiasaty degen maǧan ūnamaityn zaŋ bar.  Işınde alyp bara jatqan eşteŋe joq. Bıraq äiteuır kezınde osy zaŋ qabyldanǧan bolatyn», - deidı Aidos Sarym. Deputattyŋ paiymynşa, qazır memlekettık tıldıŋ mäselesı dūrys şeşılıp kele jatyr. «Endı ony qazır memlekettık tıl turaly zaŋ qabyldadyq dep aitu üşın ǧana qabyldasaq, taǧy da mäsele tuyndaidy. Sondyqtan da zaŋdy ömırdıŋ şyndyǧyna jaqyndatyp qabyldaǧan jön. Jalpy bızge latyn älıpbiımen qatar memlekettık tıldıŋ reformasy da jüruı kerek»,- dedı ol. «NAZARBAEV KEZINIŊ JATTANDY PIKIRI» Al qazaq tılın üiretetın «Situativnyi Kazahskii» degen kıtap jazǧan Qanat Tasybekov Mäjılıs deputatynyŋ pıkırımen kelıspeidı. Naqtyraq aitsaq, ol zaŋ boiynşa qazaq tılın bıludı mındetteu kerek degen ūstanymda. «Ärine memlekettık tıl turaly zaŋdy baiyppen, aqylmen qabyldaǧan jön. Alaida būl zaŋdy jedel türde qabyldaityn uaqyt äldeqaşan kelgen siiaqty. Neden tartynşaqtaimyz? Qazır jaǧdai özgerıp jatyr. Mysaly, men tuǧan 1959 jyly 28 paiyz ǧana qazaq bolǧanbyz, al qazır 70 paiyzdan astyq. Qazır bızdıŋ momyn bolyp, memlekettık tıl turaly zaŋdy jaŋa zamanǧa sai qabyldai almai otyrǧanymyzdy moiyndauymyz kerek. Mysaly, keibır deputattar «Tılge qatysty zaŋdy qabyldauǧa asyqpauymyz kerek» dep aituy mümkın. Būl, ärine, Nazarbaev kezınen berı aitylyp kele jatqan jattandy pıkır», - deidı ol.   «MEMLEKETTIK TILDI BILMEI SAIаSİ QYZMET ATQARU» Tıl mäselesın jiı köterıp jürgen belsendı Jandos Östemır Konstitusiiadaǧy 7-şı baptyŋ 2-şı tarmaǧyn alyp tastau kerek ekenın aitady. Onda «Memlekettık ūiymdarda jäne jergılıktı özın-özı basqaru organdarynda orys tılı resmi türde qazaq tılımen teŋ qoldanylady» delıngen. «Qatelespesem bızde Memlekettık tıl turaly zaŋnyŋ jobasyn talqylap jatqanyna bırneşe jyl boldy. Äu basta zaŋnyŋ jobasyn körgenmın, bıraq onyŋ qazır qandai küide ekenın naqty bılmeimın. Äitse de bızge memlekettık tıl turaly zaŋ mındettı türde kerek. Öitkenı būrynǧy Sovet ükımetı qūramynda bolǧan elderdıŋ ışınde tek Qazaq elınde ǧana memlekettık tıldı bılmei, memlekettık qyzmet ısteuge bolady»,- deidı ol. Aituynşa, būl – bıle bılgen adamǧa öte ülken problema. «Bızde köptegen basşylar memlekettık tıldı bılmei saiasi qyzmetterdı atqaryp jatyr. Sondai-aq qazır aitylyp jürgen «Qaztest» jüiesı maǧan mazaq sekıldı bolyp körınedı. Atalǧan testen adamdar ötuge mındettı, alaida onyŋ qorytyndysy qyzmetke tūruda şeşuşı röl atqarmaidy», - deidı belsendı.  

Serık Joldasbai 

«Adyrna» ūlttyq portaly