Úkimet bir jyl buryn Iran azamattaryna 14 kúnge deıin vızasyz kirýge ruqsat bergen bolatyn. Alaıda, ırandyq qazaqtarǵa elge kirý jeńildegen joq. Olar atamekenine orala almaıtyndaryna narazy, dep habarlaıdy “Adyrna” ulttyq portaly Azattyq saıtyna silteme jasap.
Irandaǵy qazaq dıasporasy ókilderiniń aıtýynsha, bul tek týrıster úshin yńǵaıly, biraq qandastardyń kóshýi úshin vıza alý qıyndaı túsken.
Irandaǵy Gorgan qalasynyń turǵyny, 38 jastaǵy etnıkalyq qazaq Pırýz Begeı bir jylǵa jýyq ata qonysyna kóshýge tyrysýda. Onyń "bıznes menedjment" mamandyǵy boıynsha joǵary bilimi bar, jergilikti munaı kompanııasynda, bankte jumys istegen, qazir Irannyń memlekettik mekemesinde jumys isteıdi.
Buryn S10 jáne S1 vızasy berilgen. Ol sheteldik qazaqtarǵa Qazaqstanǵa kirýge jáne el aýmaǵynda úsh jylǵa deıin bolýǵa jáne turaqty bolýyna múmkindik beredi. Ótken jyldan bastap olardy berý toqtatyldy. Endi tek eki apta vızasyz júrýge bolady. Biz eki aptaǵa emes, turaqty turyp, Qazaqstanǵa kóshkim keledi jáne ondaı adamdar kóp, — deıdi Pırýz.
Olar buryn Qazaqstan elshiligi ulty qazaq ekenin anyqtaıtyn komıssııa quryp, sonyń tujyrymy negizinde sheshim shyǵaratyn nemese meshit janynan qurylǵan aqsaqaldar keńesiniń anyqtamasyna súıenetinin aıta ketti. Al qazir tek ózi turatyn eldiń memlekettik organy bergen qazaq ekenin rastaıtyn qujatty ótkizýi tıis.
Dıaspora ókilderi bir jylda erejeler kúsheıgenin aıtady. Buǵan sebep, Qazaqstannyń Irandaǵy bas konsýlynyń aýysýy bolýy múmkin.
“Iran úkimetindegi bireý qazaq ekenińizdi rastasyn" deıdi. Endi ne isteý keregin bilmeımiz. Ata-babalarymyz Mańǵystaýdan shyqqan. Olardyń qujattarynda olardyń Keńes odaǵynda dúnıege kelgeni jazylǵan. Mundaǵy qazaqtar negizinen Kishi júzdiń adaı rýynan shyqqan. Naımandardan eki-úsh otbasy jáne uly júzden eki-úsh otbasy bar. Jeti atamyzdy tolyq bilemiz. Endi qandaı dálel kerek ekenin bilmeımiz, – deıdi qazaq dıasporasynyń ókili Jeńis Shadkam.
Aıta keteıik, elimizdiń salyq kodeksi boıynsha shetelden kelgen qandastar vızalyq alym tóleýden bosatylǵan. Alaıda qazaq jastary Qazaqstanda oqýǵa vıza alý úshin alym tólep júrgenin aıtady. Irannan kelgen 13 qazaq stýdent 200 dollardan vıza alyp, sheteldik stýdentter retinde joǵary oqý oryndarynyń daıyndyq bólimderinde aqyly túrde oqyp júr. Óıtkeni olardyń qazaq ekenin rastaıtyn resmı anyqtamasy joq. Jastar Qazaqstanǵa sheteldik qazaqtar emes, shetel azamattary retinde oqýǵa barady. Olardyń qandas mártebesi joq.
Qazaqstannyń Syrtqy ister mınıstrligi zań ózgermegenin jáne C1 jáne S10 vızalaryn berý toqtatylmaǵanyn aıtty.
2011 jyly 22 shildedegi "Halyqtyń kóshi-qony týraly" Zańnyń 20-babyna sáıkes, ótinish berýshi Qazaqstan elshiligine ózi turatyn eldiń memlekettik organy bergen jáne onyń etnıkalyq qazaq ekenin rastaıtyn qujatty usynýy tıis.
Zań baptarynda ózgeris bolmaǵanymen, erejede ózgeris bolǵanyn mınıstrlik dıaspora ókilderiniń ózine moıyndaǵan.
Syrtqy ister mınıstrligi Iran qazaqtarynyń ókilderine 2022 jyly 22 qarashada jibergen hatta "Buǵan deıin etnosy qazaq ekenin anyqtaıtyn komıssııa jáne jergilikti qazaq meshitteri janynan qurylǵan aqsaqaldar keńesiniń anyqtaýymen berilip kelgen qandastarǵa arnalǵan tıisti sanattaǵy (S1; S10) vızalar toqtatylǵanyna" qynjylys bildiredi.
Ótinish bildirýshiniń qazaq ekenin tek memlekettik organ bergen qujat qana rastaı alady. Odan basqalary qabyldanbaıdy.
Buǵan Syrtqy ister mınıstrliginiń resmı ókili Aıbek Smadııarov jaýap berdi.
Atalǵan meshitterdiń anyqtamalary Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasyna saı kelmeıdi. Mundaı anyqtamalardyń durystyǵyna kúmán keltirgen birneshe fakt anyqtalǵan, – dedi ol.
Al Irannyń memlekettik mekemelerinde mundaı qujat joq, olar ultty aıqyndap kórsetpeıdi.
Iran azamattarynyń tólqujattarynda olardyń ulty jazylmaıdy, – deıdi taǵy bir dıasporanyń ókili Japparbaı Shadkam.
Mundaı másele aýǵanstandyq qazaqtardyń basynda da jıi kezdesedi. 2021 jyly tamyzda Aýǵanstanǵa "Talıban" kelgende, sol eldegi qazaqtar ózderin Qazaqstanǵa alyp ketýdi ótinip, elshilikke kelgen.
Syrtqy ister mınıstriniń ókili Aıbek Smadııarov Aýǵanstanda nebári 15 qazaq otbasy nemese 200-ge jýyq qazaq turatynyn málimdedi. Onyń aıtýynsha, Qazaqstan olardy alyp ketýge daıyn.
Olar eshqandaı dálel keltire almaıdy. Kıbireýleri qazaq tilinde sóılemeıdi jáne ata-babalarynyń qalaı kelgenin jáne tarıhyn bilmeıdi, – dedi Smadııarov.
Keıin Smadııarov repatrıaııa týraly ótinish bergen adamnyń qazaq ekenin elshilik ishinde qurylǵan komıssııa anyqtaıdy dedi. Syrtqy ister mınıstrliginiń aıtýynsha, qazir sheteldikter vızaǵa nemese qandas mártebesine qujat tapsyrǵanda konsýldyq qyzmetkeri "ótinish jasaǵan tulǵanyń ultyn rastaý úshin mindetti túrde suhbat júrizedi.
"Qutty meken" dep atalatyn arnaıy júıege sheteldikter qujattaryn engizip, Qazaqstandaǵy kóship baratyn óńirlerdiń jergilikti atqarýshy organdary qyzmetkerlerimen tikeleı baılanysa alady jáne olardyń qazaq ultyna jatatynyn anyqtaıtyn komıssııa jumysy qarastyrylyp jatyr, – dep málimdedi SIM.
Irandaǵy qazaq dıasporasy Gúlstan provınııasynyń Gorgan, Bender-Túrkimen, Gúmbed-Kavýs qalalarynda ómir súredi. Olar 1928-1929 jyldary KSRO-da aýqatty adamdardyń múlkin tárkileý naýqany bastalǵan kezde Túrkimenstan arqyly qonys aýdarǵan. 1979 jyly Keńes shapqynshylyǵynan keıin Aýǵanstannan Iranǵa qonys aýdarǵan qazaqtar da bar.
Qazirgi ýaqytta Iranda qansha qazaq turatyny týraly resmı statıstıka joq. SIM aqparaty boıynsha bes myńǵa jýyq. Kóptegen jyldar boıy jergilikti radıoda jumys istegen jýrnalıst Japparbaı Shadkam Iranda alty-jeti myńǵa jýyq qazaq bar dep shamalady.
Iran qazaqtarynyń bir jyl buryn "Eńbek" baǵdarlamasy boıynsha Soltústik Qazaqstan oblysyna qonys aýdarǵan, odan keıin kóshý naýqany toqtap qalypty.
Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginń esebinde, 32 jylda shetelden Qazaqstanǵa bir mıllıonnan astam qazaq qonys aýdarǵan. Onyń toǵyz myńǵa jýyǵy Irannan kóship kelgen eken.
