Osydan on shaqty jyl buryn maǵan saha - ıakýtterdiń rý - taıpalary jóninde málimetter kerek bolyp olarmen tike baılanysqa shyǵýdan basqa amal qalmady. Kitaptaǵy saha týraly sovettik málimetter eskirgen jáne onyń obektıvtiligi de kúmán týdyrady. Odan soń, "qoı,ǵalamtor betterinen saha forýmdaryn taýyp, olarmen tike baılanys ornataıyn, olardan suraıtynym kóp" dep sheship ınternetke úńildim. Ol kezde ár buryshtan qyltıyp túrli saıt - portal, forýmdardyń shyǵyp jatqan kezi. Keıin osynyń báriniń túbine jetken feısbýk tárizdi alpaýyttar ol kezde endi - endi týyp jatqan.
Sonymen, taptym izdegenimdi, dál ústinen tústim. "Ýa túrki baýyrlastar hal neshik" dep kirip bardym bir saha jaılaǵan jelige, olar qazaqty kórip qýanyp qaldy. Jalpy, meniń baıqaǵanym, sahalar qazaqtardy ózgelerden artyq jaqyn tartyp jaqsy kóredi eken. Shurqyrasyp tabystyq. Olar da túrkishildikti aıtyp "biz baýyrmyz" deı berdi.
"Bizge kórshiles býrıattar men qyrǵyzdar kelip baýyrlasyp jaqyndaı beredi, biraq olardyń bizge baýyrlyǵyna kúmánimiz bar, dáýde bolsa bizge osy qazaqtar ǵana baýyrlas halyq, óıtkeni bizdiń túbimiz Aral teńizi mańynan" dedi tarıhqa jaqyn bireýi.
"Túrki halyqtarynyń ishinen pishini eń sulý túrkı halyq osy qazaqtar bolady, ana ózbek, uıǵyr, túrik halyqtaryńyń reńi parsylanyp, araptanyp ketken, muryndary qońqıyp, túrleri qaraqoshqyldanyp turady, shirkin meniń armanym bir qazaq qyzǵa úılený, olar qaragóz sulýdyń sulýy ǵoı paı paı.. biraq olar bizge qaraı qoımas" dep muńaıdy ekinshi jastaý bireýi.
"O ne degenińiz, sizderde de sulýlar bar ǵoı, naǵyz túrkiniń kónekóz has sulýlary sizderde emes pe" dep qaıyrma ádep jasaǵan maǵan ol saha jigiti, "biz saha jáne basqa sibir halyqtarynyń, tipti ana qyrǵyzdardyń keskin kelbeti "jalpaq bet syǵyr" násildi halyqtarǵa jatamyz, al qazaqtardyń kelbeti jińishke, janary úlken, súmbil bop keledi, sizder kórikti eýrazııalyq násilge jatasyzdar" dep daýlasyp jeńsik bermedi.
Úshinshi bir jasy úlken saha, sovet áskerinde qazaqtarmen birge "slýjıt" etkenin esine aldy. "Kezinde rotamyzdy bir qazaq jigiti ustady, naǵyz bogatyr edi, on adam jabylyp jyǵa almaıtyn álgini, oı sumdyq jigit edi. Jalpy sovet armııasynda qazaqtar men nohchı - sheshender myqty júrdi, on bes - jıyrma qazaq pen sonsha sheshen kúlli rotany tik turǵyzatyn edi, meni de jurt qazaqpen shatastyratyn, jalpy qazaqtar erjúrek batyr halyq qoı" degende, sol kezde meniń esime "óı baıaǵyda armııada qyrdyq qoı, búıtetinbiz, sóıttik qoı" dep iship alyp bósetin kókelerim tústi, "alda baıǵus kókelerim- aı, sol kezde aqtarylyp ras aıtqan ekensińder ǵoı" dep olarǵa ishteı rıza boldym.
"Qyzyń sulý, ulyń batyr" degen maqtan qandaı halyqtyń ókiline unamasyn, men bul suhbatta olardan mynadaı jaqsy áńgimeler estigesin kádimgideı shalqydym.Jalpy, bul sahalardyń bizge degen nıeti adal eken, sony túsindim.
Sońyna qaraı áńgimege aralaspaı syrttap turǵan sahalardyń bir úlkeni sóz aldy, ańdaýymsha, aralaryndaǵy naǵyz zııaly, marǵasqalary sol bolsa kerek, ol sóılegende ózgeleri jym boldy.
"Sen qazaq baýyrym jas bala kórinesiń, biraq sózińe qarasam esti adamnyń sózi, biz túbi bir túrki halyqtarymyz, aıtylǵanǵa alyp - qosarymyz joq, suhbatqa qosarym bizdiń qazirgi rýhanı jaǵdaıymyz múshkildeý, onyń bári mynda ymmen aıtylady, kóp nárse aıtylmaıdy da, sizderdeı emes bizdiń basymyzda yryq joq, al sizder erkin halyqsyzdar, osyny bilgeısizder.
Murat Ájini estigen bolarsyń, ol "qazaqtar túrki dúnıesinde túrkishildikti tý etip túrki baıraǵyn bıik kóterip shyǵa alatyn oryny bólek halyq" dep baǵalaǵan bolatyn. Ókinishke oraı, sizderden ázirshe ondaı talpynystar kórmedik, Túrkııa eli tym alys qoı, sondyqtan bul tarıhı mıssııa máńgi sizderdiń moıyndaryńyzda bolady, jastar, sony oılańdar, Qazaq eliniń, halqynyń erekshe orynyn, basqa baýyrlarynyń aldyndaǵy jaýapkershiligin sezine bilińder, sosyn kezi kelgende qol soza bilseńder odan artyǵy joq" dep toqtady bul saha zııalysy. Bul kisiniń monologynyń mazmunyn men yqshamdap qana salyp otyrmyn, jalpy onyń aıtqany kóp edi, onyń bárin tizip shyǵý múmkin emes, biraq negizgi sóziniń túıini osyǵan keledi.
Budan keıin men olardan biraz tarıhı maǵlumat alǵasyn kóp aınalmaı kete berdim, olar qala berdi. Bul suhbattan soń bul qııandaǵy baýyrlas halyq týraly mende tek qana jaqsy túsinik qalyptasyp qaldy.
Oljas Ábil
"Adyrna" ulttyq portaly
