Qazir Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy kelissózder basty taqyryptyń biri. Prezıdent bastap barǵan delegaııa keshe 23 qujatqa qol qoıdy. Artynsha Qytaıdyń bıznes ókilderimen kezdesý ótti, áli de ótýde.
Qazirgi kezdesý Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy ekonomıkalyq baılanystardy ulǵaıtýǵa arnalǵan. Ortalyq Azııa elderi qatysatyn “Ortalyq Azııa jáne Qytaı” sammıti ótýde. Onyń taqyryby endi syrtqy saıasatqa, geosaıası jaǵdaıǵa kóbirek baǵyttalady. Ony jeke qarastyrý kerek, qazirgi kezdestý aıasynyń taqyrybynan tys qarastyrý kerek.
Qazirgi kezdesýge oralaıyq. Eki el arasyndaǵy taýar aınalym, saýda-sattyq artyp keledi. Byltyr 31 mlrd dollarǵa jetken. Bul rekord. Buryn biz úshin Reseı ekonomıkada basty seriktes bolsa, endi ony shyǵys kórshimiz basatyn syńaıly.
Reseıdiń Ýkraınaǵa soǵys ashýy, artynsha ony álemdik qaýymdastyqtyń sankııamen tópelep tastaýy, Máskeýdiń Ortalyq Azııadaǵy yqpalyn da azaıtyp jatyr. Eń aldymen ol ekonomıkada kórine bastaıdy deıdi sarapshylar.
Jalpy jıyntyǵy Qytaı kompanııalarymen quny shamamen 22 mlrd dollardy quraıtyn kelisimder jasaldy. Basym baǵyt sol aýyl sharýashylyǵy, týrızm, logıstıka, kólik dálizderin damytý degendeı. Taǵy bir sheshim shekaradaǵy sanıtarlyq jáne basqa tekserýdi júıeli etý, saýda aınalymyn jandandyrýǵa tıimdi negizde júıeleý. Bul da mańyzdy. Sebebi bizdiń el kásipkerleriniń shekaraǵa baryp, taýaryn ótkize almaı, uzaq tekseristen qańtarylyp turǵan sátteri artqan. Ol ásirese kovıdtan keıin tipti kúsheıdi. Kásipker úshin ýaqyt - aqsha, sondyqtan myna kelisimder bul tekseristerdi azaıtyp, bıznes sala úshin ýaqyt únemdeýge áserin tıgizer. Árıne, bunyń mańyzdy ekenin Qytaıdan taýar shyǵarmaıtyn nemese taýar aparmaıtyn men sııaqtylar asa túsinbeımiz-aý.
Taǵy bir mańyzdy másele ol Lıanıýngan portynyń múmkindikterin paıdalaný. Bul porttyń bir bóligin Qytaı paıdalanýǵa bizge bergen edi. Atalmysh port arqyly Ońtústik Shyǵys Azııaǵa taýar tasýǵa bolady. Sony tıimdi qoldaný kerek, bar múmkindikti qoldana almaı otyrmyz. Qytaı taýarlaryn óz jerimiz arqyly tasymaldaýdy da tıimdi qoldaný kerek, búgin Qytaı tarapy osy máseleni kóp aıtty. Olar Qazaqstan-Kaspıı-Ázerbaıjan-Grýzııa baǵytynda taýaryn Eýropaǵa tasymaldaýdy arttyrǵysy keledi. Ne biz osyny paıdalanamyz, ne Beıjiń Qytaı-Qyrǵyzstan-Ózbekstan temir joly salynýda, sol arqyly bizdi aınalyp ótedi. Logıstıkalyq múmkindikterdi arttyrýǵa ınvestıııa quıýǵa ázir. Bizdiń aýmaq arqyly Qytaıdan Eýropaǵa, Eýropadan Qytaıǵa taýar ótip jatsa, bıýdjetke salyq, biraz halyqqa jumys bolady.
Biraq bizdiń sanamyzǵa otarshyl Reseı ımperııasy oılap tapqan “qara qytaı qaptasa, sary orys ákeńdeı kóriner” degen sózdiń sińgeni sonshalyq, biz Qytaıdy tek qaýip dep qaraımyz. Sanaǵa solaı sińgen. Oǵan tek qaýip emes, múmkindik dep te qaraý kerek qoı. Mlrdtan astam halqy bar naryq. Ne satsań da, qandaı kólemde satsań da ala beredi. Qarjy bar, ınvestıııa quıý múmkindigi orasan. Astyq sat, et sat, teri sat, tipti qar satsań ony da satyp alatyn shyǵar. Qaýipke kelsek, qaýip qashanda bar. Osal bolsaq mlrd Qytaı turmaq, ondaǵan mln halqy bar kórshiles ózge elder de qaýipti. Barlyǵy da ózimizge, bilim men sanamyzǵa, qujattardy jasaýdaǵy ashyqtyqqa baılanysty sııaqty.
