Qazır Qazaqstan men Qytai arasyndaǧy kelıssözder basty taqyryptyŋ bırı. Prezident bastap barǧan delegasiia keşe 23 qūjatqa qol qoidy. Artynşa Qytaidyŋ biznes ökılderımen kezdesu öttı, älı de ötude.
Qazırgı kezdesu Qazaqstan men Qytai arasyndaǧy ekonomikalyq bailanystardy ūlǧaituǧa arnalǧan. Ortalyq Aziia elderı qatysatyn “Ortalyq Aziia jäne Qytai” sammitı ötude. Onyŋ taqyryby endı syrtqy saiasatqa, geosaiasi jaǧdaiǧa köbırek baǧyttalady. Ony jeke qarastyru kerek, qazırgı kezdestu aiasynyŋ taqyrybynan tys qarastyru kerek.
Qazırgı kezdesuge oralaiyq. Ekı el arasyndaǧy tauar ainalym, sauda-sattyq artyp keledı. Byltyr 31 mlrd dollarǧa jetken. Būl rekord. Būryn bız üşın Resei ekonomikada basty serıktes bolsa, endı ony şyǧys körşımız basatyn syŋaily.
Reseidıŋ Ukrainaǧa soǧys aşuy, artynşa ony älemdık qauymdastyqtyŋ sanksiiamen töpelep tastauy, Mäskeudıŋ Ortalyq Aziiadaǧy yqpalyn da azaityp jatyr. Eŋ aldymen ol ekonomikada körıne bastaidy deidı sarapşylar.
Jalpy jiyntyǧy Qytai kompaniialarymen qūny şamamen 22 mlrd dollardy qūraityn kelısımder jasaldy. Basym baǧyt sol auyl şaruaşylyǧy, turizm, logistika, kölık dälızderın damytu degendei. Taǧy bır şeşım şekaradaǧy sanitarlyq jäne basqa tekserudı jüielı etu, sauda ainalymyn jandandyruǧa tiımdı negızde jüieleu. Būl da maŋyzdy. Sebebı bızdıŋ el käsıpkerlerınıŋ şekaraǧa baryp, tauaryn ötkıze almai, ūzaq tekserısten qaŋtarylyp tūrǧan sätterı artqan. Ol äsırese kovidtan keiın tıptı küşeidı. Käsıpker üşın uaqyt - aqşa, sondyqtan myna kelısımder būl tekserısterdı azaityp, biznes sala üşın uaqyt ünemdeuge äserın tigızer. Ärine, būnyŋ maŋyzdy ekenın Qytaidan tauar şyǧarmaityn nemese tauar
aparmaityn men siiaqtylar asa tüsınbeimız-au.
Taǧy bır maŋyzdy mäsele ol Lianiungan portynyŋ mümkındıkterın paidalanu. Būl porttyŋ bır bölıgın Qytai paidalanuǧa bızge bergen edı. Atalmyş port arqyly Oŋtüstık Şyǧys Aziiaǧa tauar tasuǧa bolady. Sony tiımdı qoldanu kerek, bar mümkındıktı qoldana almai otyrmyz. Qytai tauarlaryn öz jerımız arqyly tasymaldaudy da tiımdı qoldanu kerek, bügın Qytai tarapy osy mäselenı köp aitty. Olar Qazaqstan-Kaspii-Äzerbaijan-Gruziia baǧytynda tauaryn Europaǧa tasymaldaudy arttyrǧysy keledı. Ne bız osyny paidalanamyz, ne Beijıŋ Qytai-Qyrǧyzstan-Özbekstan temır joly salynuda, sol arqyly bızdı ainalyp ötedı. Logistikalyq mümkındıkterdı arttyruǧa investisiia qūiuǧa äzır. Bızdıŋ aumaq arqyly Qytaidan Europaǧa, Europadan Qytaiǧa tauar ötıp jatsa, biudjetke salyq, bıraz halyqqa jūmys bolady.
Bıraq bızdıŋ sanamyzǧa otarşyl Resei imperiiasy oilap tapqan “qara qytai qaptasa, sary orys äkeŋdei körıner” degen sözdıŋ sıŋgenı sonşalyq, bız Qytaidy tek qauıp dep qaraimyz. Sanaǧa solai sıŋgen. Oǧan tek qauıp emes, mümkındık dep te qarau kerek qoi. Mlrdtan astam halqy bar naryq. Ne satsaŋ da, qandai kölemde satsaŋ da ala beredı. Qarjy bar, investisiia qūiu mümkındıgı orasan. Astyq sat, et sat, terı sat, tıptı qar satsaŋ ony da satyp alatyn şyǧar. Qauıpke kelsek, qauıp qaşanda bar. Osal bolsaq mlrd Qytai tūrmaq, ondaǧan mln halqy bar körşıles özge elder de qauıptı. Barlyǧy da özımızge, bılım men sanamyzǧa, qūjattardy jasaudaǧy aşyqtyqqa bailanysty siiaqty.