Masyldyq sana birneshe ǵasyrlardan beri qoǵamnyń ósip-órkendeýin tejep kele jatqan dert ekeni ras. Sol masyldyqtyń astarly maǵynasyna úńilsek, onda belgili bir qoǵamdyq sebepterdiń bar ekenine kóz jetkizýge bolady. Adamnyń oıy, minez-qulqy árdaıym ózgerip otyrady. Bireýdiń esebinen ómir súrý, aýyrdyń ústimen, jeńildiń astymen júrip kún kórý, qıyndyqqa tózimsizdik tanytý, jeńil tabys tabýǵa umtylý syndy jaǵymsyz áreketter qazirgi qoǵamnyń kesiri desek bolady.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev óziniń «Halyq birligi jáne júıeli reformalar – el órkendeýiniń negizi» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda «Qazaqstan – áleýmettik memleket.» dep kórsetkenin eske salsaq, elimizdegi árbir azamattyń rýhanı azattyǵy jáne masyldyqtan aýlaq bolýǵa degen umtylysy otanymyz úshin jasalǵan úlken eńbek. Masyldyqtyń túrleri jaǵdaıatqa baılanysty birneshe topqa bólinetini belgili. Sonyń ishinde, deni saý, eńbekke jaramdy azamattardyń eńbek etýden qashyp, memleket esebinen kún kórgisi keletinderi de joq emes. Mundaı otandastarymyz úshin elimizde kóptegen jobalar qolǵa alynýda. Sonymen birge, erekshe jaǵdaılarǵa baılanysty eńbek etýge jaramsyz da qoǵam músheleri bar. Olardyń quqyǵyn memleket ózi qorǵaıdy. Sondyqtan, qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan azamattarǵa jan-jaqty kómek kórsetý – basty mindetterdiń biri. Alaıda, qoǵamda paternalıstik kóńil-kúı jáne áleýmettik masyldyq úrdisi beleń alýda.
El ishinde áleýmettik baǵdarlamalardy ádeıi jeke múddesine paıdalanatyn azamattar az emes. Mundaı adamdar kez-kelgen órkenıetti eldegi sııaqty zańnyń jáne búkil qoǵamnyń aldynda jaýap berýi kerek» dep elimizde áleýmettik qoldaý baǵytynda kórsetiletin kómekter kóbeıgen saıyn «memleketten ala bersem» deıtin jeńil pıǵyldylardyń qatary ósip bara jatqanyn qınala jetkizdi. Qazirgi ýaqytta ondaı jandar kóbeıip, ebin tapqandardyń kedeıdiń asyna da kóz alarta bastaǵany shyndyq jaıt. Bul saıyp kelgende, olardyń osyndaı áreketteri óz kúnin ázer kórip júrgen shyn muqtajdardyń áleýmettik qoldaý sharalarynan tys qaldyrýyna ákelip soqtyrady. Munyń sońy eńbek etýden qashyp, masyldyqqa boı uratyndardyń kóbeıip otyrǵandyǵymen de qaýipti. Osy máselege baılanysty el Prezıdenti de bir sózinde «Biz muqtajdyq pen masyldyqtyń arajigin ajyrata bilýimiz kerek. Tek Úkimet tarapynan bólinetin járdemaqyǵa qarap, ómir súrýge bolmaıtynyn ár azamat túsingen jón. Balalarǵa memleketten beriletin kómekti solardyń ózderine jumsaý qajet» dep atap kórsetip, jalǵyz járdemaqyǵa úmit artyp otyra berýdiń jaqsylyqqa aparamaıtynyn basa aıtqan bolatyn. Rasymen, tek bala aqshasyna ǵana tamaq asyrap otyrǵan otbasylar jeterlik. Jomart jandardyń qaıyrymdylyq kómegin dámetip ákimshilikti jaǵalap júretinderi qanshama?! Osylaı jumys jasamaı, elden kómek kútetinder de kóbeıip ketti. Kásipkeri bolsyn, qarapaıym azamattar bolsyn qolynda bolsa kómegin aıamas. Solardyń qatarynda qazirgi áleýmettik jelilerdegi tanymal blogerlerden ózine jeke «qor» ashyp kómek qolyn sozýdy suraıtyndar qarasy kúnnen kúnge artýda. Munyń ózi jelide otyratyn halyqty odan ári jalqaýlyqqa alyp kele me dep kúdiktenemiz. Sebebi, bir qormen bir adamnyń kem-ketigin jamap bergendi kórgen kelesi adam da ózine dál sondaı kómek berilýin surap, neshe túrli jaǵdaıatyn jazyp qýlyqqa basatyndar da kóp. Sondyqtan,, ár azamattyń rýhanı azyǵy baı bolýy kerek. Bireýge qol jaımas aldyn ózi áreket jasap, eńbegimen tabys tabýǵa nıettenýi qajet.
Qazaqstan – áleýmettik turǵyda alǵy memleketterdiń biri. Degenmen, sońǵy jyldaǵy statıstıkalyq derekterge súıensek, árbirbesinshi qazaqstandyq jas azamat jumyssyz degen derek bar. Bul óz kezeginde NEET sanatyna jatqyzylady. Úlken qalalarla oqýyn aıaqtap, dıplom alǵan mamannyń 80 paıyzy qalyp qoıady eken. Onyń ishinde 20%-y jumys taba almaı sarsańǵa túsedi. Derekterge súıensek, 52 paıyz jas maman tabylǵan jumystyń jalaqysyn az kórip, jumysqa zaýqy soqpaıdy. Qalǵan 20 paıyzynyń shet memleketke jumysqa ketýge nıetti. Qalǵan paıyzy múldem jumys jasaýǵa qulyqsyz degen derek bar. Aıtpaǵymyz, masyldyq kóńil-kúıdi azaıtý úshin jasalyp jatqan jobalardyń tıimdiligi. Ózińiz baıqap otyrǵandaı, qoǵamdaǵy eń názik taqyryptyń biri – Paternalıstik jáne masyldyq kóńil-kúıdi azaıtý. Ózin atalǵan sanatqa jatqyzatyndar bul ataýdy asa jaqtyrmasa kerek keri baılanys nashar órbıdi. Biraq, kún ótken saıyn bul sanat sapyn tolyqtyrýshylar kóbeıip keledi. 2023 jyldyń 1 qańtarynan bastap Qazaqstanda eń tómengi jalaqy 70 myń teńge boldy. Bul degenimiz árbir jas maman kemi 70 myń teńgege óz isi boıynsha jumysqa kire alady degen sóz. Aıta ketetin jaıt, elimizde kópten beri qolǵa alynǵan jaqsy baǵdarlamalar kóp. Solardyń biri - «Jastar praktıkasy». Jastardyń oqý bitire sala jumys izdeıtini belgili. Biraq tájirıbesi joq, áli eńbek naryǵyn kórmegen jasqa jumys jyldam tabyla qoımaıdy. Bul tyǵyraqtan shyǵýdyń bir joly bar. Ol – jastar praktıkasy. Jastarǵa usynylyp otyrǵan memlekettik kómektiń biri. Bul baǵdarlamanyń ózin qajetsinbeı, jumys jasaýdan qashatyndar úshin arnaıy memlekettik bilim berý granty arqyly bilim alǵan ár stýdentke kemi 3 jyldyq eńbek ótili mindettelgen. Munyń ózi memlekettik qarjynyń qaıta ıgerilýin jáne jumyssyzdar sanyn azaıtýǵa baǵyttalǵan joba.
Qazaqstanda oqımyn, damımyn degen azamattarǵa múmkindik mol. Qarajatyn kóbeıtip, tabysyn arttyramyn degenderge qoldaý da tabylady. Alaıda, ekonomıkalyq bilikti mamandardyń pikirinshe, jastardyń kóbi qarjylyq saýatsyz. Sondyqtan qarjylyq saýattylyqty arttyrý arqyly masyldyqtan arylýdyń bir bóliginen ótsek bolady. Abaı atamyz qara sózinde: «Árbir jalqaý kisi qorqaq, qaıratsyz bolady. Árbir qaıratsyz qorqaq, maqtanshaq keledi. Al árbir maqtanshaq qorqaq, aqylsyz, nadan kelse, árbir aqylsyz nadan, arsyz keledi. Árbir arsyz jalqaýdan suramsaq, toıymsyz, tyıymsyz, ónersiz, eshkimge dostyǵy joq jandar shyǵady»degeni bar. Rasynda, qoǵamǵa masyl, eńbekke erinshek, bilimnen alys adamdar memleketke de paıda ákelmesi belgili nárse. Mundaıda paternalıstik kóńil-kúı men áleýmettik masyldyq paıda bolary anyq. Al ony joıý úshin ne isteý qajet?! Ol úshin eń aldymen, rýhanı myqty, eńbekke qushtar azamattarymyzdy tárbıeleýimiz qajet. Tárbıe-tal besikten. Mádenıet-memlekettiń mártebesi. Mádenı-rýhanı baı memleket músheleriniń qaı-qaısysy bolsyn óz eliniń moınyna júk bolyp, daıyn asqa tik qasyq bolǵysy kelmesi anyq. Sol úshin barlyǵyn mádenıet pen tárbıeden bastaǵanymyz abzal.
