Masyldyq sana bırneşe ǧasyrlardan berı qoǧamnyŋ ösıp-örkendeuın tejep kele jatqan dert ekenı ras. Sol masyldyqtyŋ astarly maǧynasyna üŋılsek, onda belgılı bır qoǧamdyq sebepterdıŋ bar ekenıne köz jetkızuge bolady. Adamnyŋ oiy, mınez-qūlqy ärdaiym özgerıp otyrady. Bıreudıŋ esebınen ömır süru, auyrdyŋ üstımen, jeŋıldıŋ astymen jürıp kün köru, qiyndyqqa tözımsızdık tanytu, jeŋıl tabys tabuǧa ūmtylu syndy jaǧymsyz äreketter qazırgı qoǧamnyŋ kesırı desek bolady.
Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev özınıŋ «Halyq bırlıgı jäne jüielı reformalar – el örkendeuınıŋ negızı» atty Qazaqstan halqyna Joldauynda «Qazaqstan – äleumettık memleket.» dep körsetkenın eske salsaq, elımızdegı ärbır azamattyŋ ruhani azattyǧy jäne masyldyqtan aulaq boluǧa degen ūmtylysy otanymyz üşın jasalǧan ülken eŋbek. Masyldyqtyŋ türlerı jaǧdaiatqa bailanysty bırneşe topqa bölınetını belgılı. Sonyŋ ışınde, denı sau, eŋbekke jaramdy azamattardyŋ eŋbek etuden qaşyp, memleket esebınen kün körgısı keletınderı de joq emes. Mūndai otandastarymyz üşın elımızde köptegen jobalar qolǧa alynuda. Sonymen bırge, erekşe jaǧdailarǧa bailanysty eŋbek etuge jaramsyz da qoǧam müşelerı bar. Olardyŋ qūqyǧyn memleket özı qorǧaidy. Sondyqtan, qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan azamattarǧa jan-jaqty kömek körsetu – basty mındetterdıŋ bırı. Alaida, qoǧamda paternalistık köŋıl-küi jäne äleumettık masyldyq ürdısı beleŋ aluda.
El ışınde äleumettık baǧdarlamalardy ädeiı jeke müddesıne paidalanatyn azamattar az emes. Mūndai adamdar kez-kelgen örkeniettı eldegı siiaqty zaŋnyŋ jäne bükıl qoǧamnyŋ aldynda jauap beruı kerek» dep elımızde äleumettık qoldau baǧytynda körsetıletın kömekter köbeigen saiyn «memleketten ala bersem» deitın jeŋıl piǧyldylardyŋ qatary ösıp bara jatqanyn qinala jetkızdı. Qazırgı uaqytta ondai jandar köbeiıp, ebın tapqandardyŋ kedeidıŋ asyna da köz alarta bastaǧany şyndyq jait. Būl saiyp kelgende, olardyŋ osyndai äreketterı öz künın äzer körıp jürgen şyn mūqtajdardyŋ äleumettık qoldau şaralarynan tys qaldyruyna äkelıp soqtyrady. Mūnyŋ soŋy eŋbek etuden qaşyp, masyldyqqa boi ūratyndardyŋ köbeiıp otyrǧandyǧymen de qauıptı. Osy mäselege bailanysty el Prezidentı de bır sözınde «Bız mūqtajdyq pen masyldyqtyŋ arajıgın ajyrata bıluımız kerek. Tek Ükımet tarapynan bölınetın järdemaqyǧa qarap, ömır süruge bolmaitynyn är azamat tüsıngen jön. Balalarǧa memleketten berıletın kömektı solardyŋ özderıne jūmsau qajet» dep atap körsetıp, jalǧyz järdemaqyǧa ümıt artyp otyra berudıŋ jaqsylyqqa aparamaitynyn basa aitqan bolatyn. Rasymen, tek bala aqşasyna ǧana tamaq asyrap otyrǧan otbasylar jeterlık. Jomart jandardyŋ qaiyrymdylyq kömegın dämetıp äkımşılıktı jaǧalap jüretınderı qanşama?! Osylai jūmys jasamai, elden kömek kütetınder de köbeiıp kettı. Käsıpkerı bolsyn, qarapaiym azamattar bolsyn qolynda bolsa kömegın aiamas. Solardyŋ qatarynda qazırgı äleumettık jelılerdegı tanymal blogerlerden özıne jeke «qor» aşyp kömek qolyn sozudy sūraityndar qarasy künnen künge artuda. Mūnyŋ özı jelıde otyratyn halyqty odan ärı jalqaulyqqa alyp kele me dep küdıktenemız. Sebebı, bır qormen bır adamnyŋ kem-ketıgın jamap bergendı körgen kelesı adam da özıne däl sondai kömek berıluın sūrap, neşe türlı jaǧdaiatyn jazyp qulyqqa basatyndar da köp. Sondyqtan,, är azamattyŋ ruhani azyǧy bai boluy kerek. Bıreuge qol jaimas aldyn özı äreket jasap, eŋbegımen tabys tabuǧa niettenuı qajet.
Qazaqstan – äleumettık tūrǧyda alǧy memleketterdıŋ bırı. Degenmen, soŋǧy jyldaǧy statistikalyq derekterge süiensek, ärbırbesınşı qazaqstandyq jas azamat jūmyssyz degen derek bar. Būl öz kezegınde NEET sanatyna jatqyzylady. Ülken qalalarla oquyn aiaqtap, diplom alǧan mamannyŋ 80 paiyzy qalyp qoiady eken. Onyŋ ışınde 20%-y jūmys taba almai sarsaŋǧa tüsedı. Derekterge süiensek, 52 paiyz jas maman tabylǧan jūmystyŋ jalaqysyn az körıp, jūmysqa zauqy soqpaidy. Qalǧan 20 paiyzynyŋ şet memleketke jūmysqa ketuge niettı. Qalǧan paiyzy müldem jūmys jasauǧa qūlyqsyz degen derek bar. Aitpaǧymyz, masyldyq köŋıl-küidı azaitu üşın jasalyp jatqan jobalardyŋ tiımdılıgı. Özıŋız baiqap otyrǧandai, qoǧamdaǧy eŋ näzık taqyryptyŋ bırı – Paternalistık jäne masyldyq köŋıl-küidı azaitu. Özın atalǧan sanatqa jatqyzatyndar būl ataudy asa jaqtyrmasa kerek kerı bailanys naşar örbidı. Bıraq, kün ötken saiyn būl sanat sapyn tolyqtyruşylar köbeiıp keledı. 2023 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap Qazaqstanda eŋ tömengı jalaqy 70 myŋ teŋge boldy. Būl degenımız ärbır jas maman kemı 70 myŋ teŋgege öz ısı boiynşa jūmysqa kıre alady degen söz. Aita ketetın jait, elımızde köpten berı qolǧa alynǧan jaqsy baǧdarlamalar köp. Solardyŋ bırı - «Jastar praktikasy». Jastardyŋ oqu bıtıre sala jūmys ızdeitını belgılı. Bıraq täjıribesı joq, älı eŋbek naryǧyn körmegen jasqa jūmys jyldam tabyla qoimaidy. Būl tyǧyraqtan şyǧudyŋ bır joly bar. Ol – jastar praktikasy. Jastarǧa ūsynylyp otyrǧan memlekettık kömektıŋ bırı. Būl baǧdarlamanyŋ özın qajetsınbei, jūmys jasaudan qaşatyndar üşın arnaiy memlekettık bılım beru granty arqyly bılım alǧan är studentke kemı 3 jyldyq eŋbek ötılı mındettelgen. Mūnyŋ özı memlekettık qarjynyŋ qaita igerıluın jäne jūmyssyzdar sanyn azaituǧa baǧyttalǧan joba.
Qazaqstanda oqimyn, damimyn degen azamattarǧa mümkındık mol. Qarajatyn köbeitıp, tabysyn arttyramyn degenderge qoldau da tabylady. Alaida, ekonomikalyq bılıktı mamandardyŋ pıkırınşe, jastardyŋ köbı qarjylyq sauatsyz. Sondyqtan qarjylyq sauattylyqty arttyru arqyly masyldyqtan aryludyŋ bır bölıgınen ötsek bolady. Abai atamyz qara sözınde: «Ärbır jalqau kısı qorqaq, qairatsyz bolady. Ärbır qairatsyz qorqaq, maqtanşaq keledı. Al ärbır maqtanşaq qorqaq, aqylsyz, nadan kelse, ärbır aqylsyz nadan, arsyz keledı. Ärbır arsyz jalqaudan sūramsaq, toiymsyz, tyiymsyz, önersız, eşkımge dostyǧy joq jandar şyǧady»degenı bar. Rasynda, qoǧamǧa masyl, eŋbekke erınşek, bılımnen alys adamdar memleketke de paida äkelmesı belgılı närse. Mūndaida paternalistık köŋıl-küi men äleumettık masyldyq paida bolary anyq. Al ony joiu üşın ne ısteu qajet?! Ol üşın eŋ aldymen, ruhani myqty, eŋbekke qūştar azamattarymyzdy tärbieleuımız qajet. Tärbie-tal besıkten. Mädeniet-memlekettıŋ märtebesı. Mädeni-ruhani bai memleket müşelerınıŋ qai-qaisysy bolsyn öz elınıŋ moinyna jük bolyp, daiyn asqa tık qasyq bolǧysy kelmesı anyq. Sol üşın barlyǧyn mädeniet pen tärbieden bastaǧanymyz abzal.
