Arǵymaqtar dalasyna aınalǵan Saryarqanyń sarjalqyn dalasynan at tuıaǵynyń dúbirin estý muńǵa aınalǵandaı. Ejelden qazaqtyń turmys-tirshiliktegi taıanyshyna aınalǵan shoqtyǵy bıik Qostanaı jylqylaryna tyqyr taıandy. Etnograf qalamgerdiń jazýynsha, uzaq júriske, tebindep jaıylýǵa tózimdi Qostanaı jylqysyna sońǵy ýaqytta tipti mán berilmegen. Qazirgi kúni kezindegi 44 000 jylqydan 48 bas jylqy ǵana qalǵan, dep málimdeıdi "Adyrna" ulttyq portaly.
Tarıhshy Amandyq Ámirhamzın áleýmettik jelide Qostanaı jylqylarynyń jaǵdaıyn aıtyp, dabyl qaqty.
- Ataqty Qostanaı jylqysy joıylýdyń aldynda tur! Bireý biler, bireý bilmes biraq, bizdiń Tobyl-Torǵaı jeri eginge ǵana emes, mal ósirýge de qolaıly. Árıne, Qazaqstan boıynsha astyq ósirýden Qostanaı oblysy birinshi orynda. Al, Torǵaı dalasynda ataqty Edilbaı qoıy erkin jaıylsa, sútti hám etti Áýlıekól sıyry, sýyq klımatqa tózimdi, dene turqy iri jáne jyl boıy qolǵa ustamaı-aq, dalada jaıylatyn Qostanaı jylqysy ólkemizde suryptalyp shyqqan edi. Qostanaı jylqysynyń bir kezderi sany qyryq tórt myńǵa jetken degen derek bar.Endi, Qostanaı jylqysynyń tarıhyna azdy-kemdi toqtala keteıik. Atalǵan jylqy tuqymynyń paıda bolýy 1887 jyly Torǵaı jylqy zaýytynda, 1888 jyly Qostanaı jylqy zaýytynda, 1890 jyly Orynbor jylqy zaýytynda bastalady. Iaǵnı, eń aldymen qazaqy jylqynyń qany kóbirek boldy degen sóz, keıin Qostanaı jylqysy Don, Astrahan jylqylarymen jáne ózge de tuqymdaǵy jylqylarymen býdandastyryldy.20 ǵasyrda keıbir málimetterge qaraǵanda zamanynda, ıaǵnı 1916 jyly Torǵaıdaǵy ult-azattyq qozǵalsyna qatysqan kóterilisshilerdi minis attarymen jabdyqtaǵan ataqty Biráli baıdyń jylqylary Qostanaı jylqysynyń tuqymyn jaqsartýǵa sebep boldy. Qalaı desek te, 1920 jyldary selekııa jumystary qaıta bastalyp, Qazaqstannyń Maıkól jáne Qostanaı jylqy zaýyttarynda, Reseıdiń bizben shekaralas (kezindegi qazaq jeri) Troık jylqy zaýytynda minis jáne et baǵytynda jylqynyń jańa túrin shyǵarý jumystary júrgiziledi.
Avtor osylaısha Qostanaı jylqylarynyń asyl tuqymdy suryptan ekenin ańdata kele, qazirgi "jer sıpap qalǵan" jaıymyzǵa toqtalady:
- Qostanaı jylqysy Qazaqstannyń soltústik, batys jáne ońtústik óńirlerinde, Reseıdiń bizben shekaralas aımaqtarynda kóptep ósirile bastaıdy. Tipti, kezinde Sarytorǵaı jylqy zaýytynda da Qostanaı jylqysy jaqsy ósim beredi. Ony qazirgi Sarytorǵaı aýyly halqy jaqsy biledi dep oılaımyn. Onda, árıne, Qostanaı jylqysynan ózge de jylqy túrleri, tipti ponıǵa deıin bolǵanyn jergilikti turǵyndar umytpaǵan shyǵar.Qazaqstan táýelsizdik alǵan kezeńde Qostanaı oblysynda "Qazaq tulpary" atty kásiporyn qurylyp, ol tabysty jumys isteı bastady. Degenmen, Qostanaı jylqysyna sońǵy ýaqytta tipti mán berilmegendikten, qazirgi kúni kezindegi 44 000 jylqydan 48 jylqy ǵana qaldy. Onyń ózinde taza qandysy 25 qana, al, aıǵyry 2 ǵana! Bul endi, dabyl qaǵarlyq jaǵdaı dep sanaımyn! - dep jazdy qalamger.
"Adyrna" ulttyq portaly
