Jarkent óńiri tarıhyn zerdeleý jıyny

1397
Adyrna.kz Telegram

Bir ǵylymı bas qosýda sonsha jańa aqparat, tyń paıym ortaǵa salynýy ǵylymı máslıhatty sapaly etedi eken. Birazdan beri josparlanǵan "Jarkent óńiri: tarıhy, jeke tulǵalary, ózekti máseleleri (XVII-XX ǵ. ǵ.)  atty respýblıkalyq ǵylymı-tájirıbelik konfernııasyn ótkizýdiń sáti 30 qarashaǵa buıyrypty.

Almaty oblystyq ishki saıasat basqarmasy, osy oblystyń Qoǵamdyq damý ortalyǵy mekemesi, Repressııaǵa ushyraǵan Qazaqstan zııalylarynyń murasyn zertteıtin "Arys" qory, Jetisý oblystyq ákimdigi ishki saıasat basqarmasy, Panfılov aýdandyq ákimdigi tize qosa otyryp uıymdastyrǵan zerdeli bas qosý Jarkent óńiri úshin mándi jıyn bolǵany anyq.  Olaı deýge jıynǵa jınalǵan aýdan mektepteri gýmanıtarlyq pánder ustazdary, ólketanýshylar, ǵalymdary,  jalpy jastardyń kúnuzaq jıyndy tárk etpeı,  zeıin qoıa tyńdaǵany negiz boldy. Ǵalymdar bas qosýyn Y. Altynsarın atyndaǵy mektepte ótkizý bastamasynyń mánisi de jıynnyń ustazdar úshin praktıkalyq sıpatyn eskerýden týǵan-dy.

Jarkent óńiri tarıhyn zerdeleý jıyny

 

Árıne, bul konferenııaǵa deıin Jarkent óńiriniń tarıhy qaraýsyz edi deýge bolmaıdy. Aýdanda kóp óńirlerde kezdese bermeıtin izdengish ólketanýshylar baryn, olardyń aýdannyń rýhanı ómirine belsene aralasatyn gazet ("Jarkent aınasy") arqyly oqyrmandardy aýdannyń ótken tarıhy týraly júıeli zertteý materıaldarymen shólirketpeı otyrǵanyn burynnan bilýshi ek.  Búgingi konferenııa men oǵan jınalǵan ǵalymdardyń baıandamalary Jarkenttiń ótken tarıhyn zertteý qorytyndylaryn kásibı júıeleýde mańyzdy rol atqardy deýge bolady. Konferenııany fılologııa ǵylymdarynyń doktory,"Arys" qorynyń Prezıdenti Ǵarıfolla Ánes júrgizip otyrdy.

Jarkent óńiri tarıhyn zerdeleý jıyny

Ǵylymı jıyn baǵdarlamasyndaǵy baıandamalar Jarkent óńiri tarıhynyń árqıly kezeńderine arnalýymen jınalǵandarǵa ýaqytqa ekskýrssııa sııaqty áser etkeni baıqaldy. Jıynǵa pánaralyq baılanys sıpaty da tán boldy.  Áýelinde dalalyq aýyzsha tarıhnama (DAT) boıynsha áńgime sabaqtaǵan jazýshy, Memlekettik syılyq ıegeri Beksultan Nurjeke baıandamasyn "Jer tarıhy- el tarıhy" taqyrybynda órbitti. Jazýshynyń sózine ulttyq folklor, aýyzsha tarıh,  jer-sý ataýlary búkken syr jeli bop tartylypty. Á. Marǵulan atyndaǵy arheologııa ınstıtýtynyń jetekshi ǵylymı qyzmeteri, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty D. Taleev bolsa Jarkent qalasynyń irgesindegi Úsharal kenti ornalasqan jerden anyqtalǵan Uly Jibek Jolyndaǵy kóneden tanymal Ilebalyq qalasynyń tarıhyna úńildi. Ǵylymı baıandamaǵa atalǵan ınstıtýttyń 2016 jyly marqum, kórnekti arheolog K.M. Baıpaqov bastaǵan qazý jumystarynyń nátıjeleri arqaý bolǵan.  Bul qonystyń Ilebalyq qalasy ekenine daý týǵyzbaıtyn aqsha birlikteri, baǵaly zergerlik buıymdar sıpattamalary da usynyldy. Jarkenttegi ǵylymı jıynǵa arnaıy kelgen zań ǵylymdarynyń doktory, professor S. S. Moldabaev bolsa, boıaýy sýymaı turǵan jańa zertteý kitaby negizinde " Qasymhan Shanyshev- repressııa qurbany" taqyrybynda baıandama jasady.  Osy konferenııa barysynda tusaýy kesilgen "Pravo na ıstıný: fakty ı domyslı o grýppe Chanysheva" atty ǵylymı-kópshilik kitaby arhıv derekteri, jeke izdenister nátıjesinde birshama jańa málimettermen baıytylǵany kórinip tur.  Sarqytbek Seısembaıuly búginde soltústiktegi kórshimizdiń jeke tarıhshylary tarapynan tulǵasy ulyqtala bastaǵan ataman A. Dýtovty joıý boıynsha "Súıdin operaııasynyń" jaı-japsaryna boılap qana qoımaı, Q. Shanyshevtiń basqa bir ataman Sıdorovty joıý boıynsha operaııadaǵy uıymdastyrýshylyq rolin de taldaǵan. Baıandamada Q. Shanyshevtiń ólimine baılanysty tyń málimetter usynylǵan.  Jazýshy Júsipbek Qorǵasbek óz baıandamasynda keshegi keńestik toń astynda aıtylýǵa jatpaǵan aqıqattyń oqyrmanǵa kórkem shyǵarma formasynda jetkizý mysaldaryna toqtaldy. Sherli tarıhtyń izin jeke tulǵalardyń ómirinen izdegen baıandamashy qyzǵylyqty jáıtterdy ortaǵa saldy. Belgili sýretshi Ábilhan Qasteevtiń "shekaradan 500 qoı aıdap ótken bosqynshylyq" taǵdyry baıandaldy.  Tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty T. Á. Nurpeıis Jetisý ólkesiniń otarlanýynyń kezeńderine keńinen toqtaldy.

M.O. Áýezov atyndaǵy ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń jetekshi ǵylymı qyzmeteri, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty Saǵatbek Medeýbekulynyń baıandamasy Jarkent óńiriniń qýǵyn kórgen aqyn-jyrshy, kúıshi ónerpazdary taǵdyryna arnaldy. Ǵylymı konferenııa barysynda sóz alǵan jarkenttik ólketanýshylar baıandamalary jergilikti qundy derektermen bólisýlerimen baǵaly boldy.  "Jarkent óńirindegi kıeli jerler, tarıhı mekender" taqyrybyn sóz etken belgili ólketanýshy, "Jarkent aınasy" gazetiniń bas redaktory Molot Soltanaev kásibı tarıhshylar áli nazar aýdara qoımaǵan derekterdi ortaǵa salsa, Áskerı dańq mýzeıiniń meńgerýshisi Qalı Ibraıymjanov Jarkent óńiri bilim berý mekemeleri men olardyń túlekterin júıelep baıandady.

Jarkent óńiri tarıhyn zerdeleý jıyny

Jarkent óńirindegi XX ǵasyrdyń 20-30 jyldaryndaǵy halyq kóterilisteri sıpaty, erekshelikterine  Sh.Ýálıhanov at. Tarıh jáne etnologııa Instıtýty phd-doktoranty E. I. Stamshalov toqtalsa, Almaty oblystyq óńirlik komıssııa jumys toby jetekshisi Nurjan Sádirbekuly Jetisý Alashordasynyń beımálim tulǵalary boıynsha zertteý nátıjelerimen bólisti.  Óńirlik komıssııanyń taǵy bir tobyna jetekshilik jasaıtyn Jańalyq saıası qýǵyn-súrgin qurbandary mýzeı meńgerýshisi Meıirjan Musabaev jınalǵandarǵa arhıv derekteri negizinde Jarkent túrmesiniń tarıhyn baıan etti.  Konferenııa baǵdarlamasyna sáıkes   Jarkent aýdanynda basshylyq qyzmette bolǵan Sársenbaı Beısemetovtiń saıası repressııa qurbany retindegi taǵdyry tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty Bolat Qabdýshevtiń baıandamasyna arqaý bolsa, Mamanııa mektebine basshylyq qylǵan Ǵabdýlǵazız Musaǵalıevtiń qyzmeti men ómirin fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty Amanqos Mektep-tegi tarqatyp kórsetedi. Panfılov aýdandyq arhıvi meńgerýshisi J. Nasvetova jergilikti muraǵattyń zertteýshiler úshin mańyzdy qorlaryn sıpattap ótti. Almaty oblystyq memlekettik arhıvi bólim jetekshileri Gúlmıra Asylhanova, Áıgerim Qyryqbaevalar usynǵan Jarkent óńirine qatysty arhıv qujattary kórmesi kórermenin tánti etti.

Jarkent óńiri tarıhyn zerdeleý jıyny

Jarkenttegi ǵylymı-konferenııa jumysyna Panfılov aýdanynyń ákimi M.Saǵymbek, Jetisý oblystyq ishki saıasat basqarmasy basshysy Bolat Kerimbek, Almaty oblystyq qoǵamdyq damý ortalyǵy basshysy Erasyl Tolymbekuly quttyqtaý sóz arnap, qatysyp otyrdy. Ǵylymı jıyn qarar qabyldaýmen óz máresine jetti.

Jınalǵan qaýym ǵylymı konferenııa taqyrybyna aıryqsha  mańyz berip, keleshekte jalǵasyn tabar ıgi bastama bolýyna tilek bildiristi. Konferenııa aıasynda Jarkenttiń ortalyǵyndaǵy Orbulaq monýmentine gúl shoqtary qoıylyp, Jarkent túrmesi tarıhı ornyna ekskýrsııa uıymdastyryldy.

Jarkent óńiri tarıhyn zerdeleý jıyny

Jarkent óńiri tarıhyn zerdeleý jıyny

Jarkent óńiri tarıhyn zerdeleý jıyny

Jarkent óńiri tarıhyn zerdeleý jıyny

Erkin Stamshal
Jetisý oblysynyń
Muhamedjan Tynyshbaıuly atyndaǵy
tarıhı-ólketaný mýzeıiniń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, phd-doktorant

Pikirler