Būrynǧy ötken ata-babalarymyz: «Auylyŋda qartyŋ bolsa, jazyp qoiǧan hatpen teŋ» degen eken. Solar aitqandai, Mūzaraf Aqanov aǧamyz da qazynaly qartymyzdyŋ bırı. El aǧasy. Onyŋ esımı elımızge būrynnan tanys. Tek Jezqazǧan – Ūlytau aimaǧy ǧana emes, täuelsız Qazaqstannyŋ ötkenı men bügının oi tarazysyna salyp, saralap, salmaqtap, keiıngılerge ülgı-önege körsetıp, bılgenın ortaǧa salatyn aǧanyŋ aldy ärqaşan da aq jailau. Kımdı bolsa da jatsynbai, jaqynyndai qarsy alyp, qūşaǧyn jaiyp, äŋgıme tiegın aǧytyp qoia beredı. Ol el jaily, erteŋ jaily ertelı-keş aitudan jalyqpaidy. Ne aitsa da aşyǧyn, ädıldıgın aitudy maqsat tūtady. Sodan da bolar aitylǧan är sözın baiyptap, baǧalaidy. Aǧamen är kezdesken saiyn oiyŋ ösıp, eŋseŋ köterılıp qalatyndai. Ülkenge sälem beru, qal-jaǧdaiyn bılu atadan balaǧa miras bolyp keledı desek, qatelespeimız. Sol retpen jaqynda Mūzaǧaŋa baryp sälemdesudıŋ sätı tüstı. Seksennıŋ seŋgırınen ekı bel asyp, alǧa toqsanǧa qarai attap qadam basqan aǧa älı tyŋ, sözı şiraq. Sälemnen soŋ älgınde ǧana onyŋ qolyna ūstap otyrǧan qalyŋ kıtabyna köz tüstı. Äŋgımemız de, mıne, osydan bastalyp kettı.
- Mūzaǧa, qolyŋyzdaǧy qalyŋ kıtap qalai atalady? Kımnıŋ kıtaby deimız ony?
- Ä, būrynǧy ülkender «qarǧanyŋ bır közı oqta, bır közı şoqta» degen eken. Közıŋ bırden myna kıtapqa tüstı ǧoi. Aitaiyn, būl Tūrsynhan Zäkenūly degen jazuşynyŋ «Kökbörılerdıŋ köz jasy, Saryarqa» yryq-bıtık, VIII-IX ǧ.ǧ.» atty tarihi kıtaby. Osyny qolyma aldym. Mūnda bızdıŋ tarihymyz jatyr. «Ötkenıŋdı bılmei, bolaşaqty boljai almaisyŋ» degendei, keiıngı joldy alǧa qarai jalǧaityn jastarǧa mūnda alatyn tälım-tärbie köp. Ras, yqylas salyp zerdelep oqymaǧanǧa būl jeŋıl şaǧylmaidy. Mūny oqu üşın de ışkı daiyndyǧyŋ kerek. Oqyp otyryp babalarymyzdyŋ qaisarlyǧy men qaharmandyǧyna taŋ qaldym.
- Sonda deimın-au, bızge tıkelei qatysty jerlerı köp pe?
- Azdy-köptı demeiın, mıne, myna bır jerıne nazar salşy. «Monǧoldar Horezım Şah-Mūhambettıŋ jerlerın jaulap aldy. Tūtas Deştı-Qypşaq solardyŋ qūzyryna öttı. Bır kezde olardyŋ aldy İran asyp, Gürjıstan arqyly Qap tauyna deiın jettı. Ūly dala taǧy da ūlystarǧa bölındı. Şyŋǧyshan basyp alǧan jerlerın tört ūlyna ülestırıp berdı. Baiyrǧy Deştı-Qypşaq, Arqa tösı – Joşyǧa, Altaidyŋ kün betınen Jidelı-Baisynǧa deiıngı jerler ekınşı ūly Şaǧataiǧa qarady. Joşynyŋ ordasy alǧaşqyda Naiman-Kere Şyŋǧystauǧa qonyp, keiın Ūlytauǧa köşırıldı. Al, Şaǧataidyŋ ordasy Ile boiyna ırge jaidy. Qoŋyrattyŋ Mäuke biı, Barlastyŋ Qaraşar biı onyŋ oŋ tızesı men sol tızesın qatar basqan aqylgöi bılgırı boldy. Küşılık zaryn qylǧan Altai betı tūtasymen Ögedeige qarady. Hangai boiy kışı ūly Tölege tidı» delınedı. Kördıŋız be, Şyŋǧystyŋ tört ūly tört tarapty tügel aldy ǧoi. Solardyŋ ışınde menıŋ nazarymdy audartqany Joşy boldy.
- Nelıkten?
- Aitaiyn. Şyŋǧys han özınıŋ tört ūlyn Naiman-kerede otyryp, äŋgımege tartady. Söz arasynda törteuıne ortaq bır saual qoiady. Ol qandai deisız ǧoi? Qyzyq. Qyzyǧy sol, tört ūlyn qatar otyrǧyzyp qoiyp bır-bırlep közın süze qarap «Aityŋdarşy, dünienıŋ rahaty ne?» deidı. Joşy: «Menıŋşe, dünienıŋ rahaty jylqyny köbeitıp, üiır-üiırımen semırtse, olardyŋ jaiylymyna kiız üi tıgıp tastap, sauyq-sairan qūrsa, şetsız, şeksız dalada it jügırtıp, qūs salsa, abalap aŋ aulasa» dep jauap beredı. Şaǧatai: «Menıŋ oiymşa, dūşpandy jeŋse, bas kötergennıŋ eŋsesın tüsıre ezse, nar atauly botasyn ızdep bozdasa, patşalar solqyldap jylasa» deidı. Al, Ögedei bolsa «Äkemız san qiyndyqpen qosqan elge tynyştyq ornasa, äkenıŋ ūlylyǧyn saqtap, halqy baqytty ömır sürse» degendı aitady. Soŋynan söz alǧan kışı ūly Töle: «Arǧymaq atyŋ bäigeden kelse, aidyn-köldıŋ jaǧasynda qarşyǧaŋ sūqsyr ılse, quanyş degen sol ǧoi»,- deidı.
Balalarynyŋ sözın tyŋdap bolǧan Şyŋǧys: «Joşy jasynan jylqyny jaqsy kördı. Ol sony aitady. Şaǧatai es bılgelı janymda jürıp, osy künge qalai jetkenımızdı közımen kördı, onyŋ aityp tūrǧany sol. Ögedeidıŋ armany balanyŋ qiialy ǧoi. Al, Tölenıŋ aitqanynyŋ jany bar»,- deidı. Osydan da aŋǧarylady. Äke balaǧa synşy degen. Şyŋǧystyŋ köregendıgı sol, bolaşaq taq mūragerlerın taŋdaudyŋ täsılın taba bılgendıgınde. Joşynyŋ dalany, jylqyny jaqsy köretının beibıt künge qūştarlyǧyn aŋǧardy. Sodan da bolar oǧan Arqanyŋ midai jazyq keŋ dalasyn syiǧa tartty. Qazırgı tılmen aitqanda baitaq elımızdıŋ barlyq öŋırı. Ärine, sonyŋ ışınde bas tırep, basa aitatyny Ūlytau bolsa kerek.
- Joşy demekşı, Joşyny dala ölkesı qalai qabyldaǧan? Būl turaly ne aituǧa bolady?
- Aityp köreiın. Myna qoldaǧy kıtapta būl turaly da qyzyq mälımetter bar. Mynaǧan qaraŋyz. «Jastaiynan erlıktı, serılıktı tu etken Joşy han Arqa tösın en jailap, jelıge bie mol bailap, emın-erkın saltanatty sän qūrdy. Arqanyŋ Qyzylarai, Qarqaraly, Kökşetau, Baian, Ūlytau degen taularyn ūlyq tūtty. Ondaǧy el de Joşyny qūşaq jaia qarsa aldy. Üisın Maiqy bi bastaǧan qazaq bilerı 1224 meşın jylynyŋ jaz aiynda Naiman-Kere tauynyŋ bökterınde Timujindı öz attarynan ūlyqtap, onyŋ ūly Joşyny özderınıŋ tıkelei ämırşısı dep tanyǧan edı. Joşy el qūrmetın tüsındı. Qarakeŋgır özenınıŋ boiyndaǧy kökorai şalǧyn dalada iısı moǧoldyŋ jaqsy-jaisaŋdary men bilerı tügel qatysqan jiynda dala tösındegı qalyŋ taipaly el Joşyny aq kiızge salyp, han köterıp tūryp, «Üisın Maiqy bi: «Taqsyr, bız tek būl düniedegı teŋsessız Şyŋǧys hannyŋ aldynda ǧana bas iıp, onyŋ jäne erjürek ūly, Sızdıŋ qūzyryŋyzǧa kıruge niet qyldyq. Basqa ärqandai küş bızdı baǧyndyra almaidy. Sız bızdıŋ ūrpaqtan ūrpaqqa deiın törımızden oryn, töbemızden jailau beretın töremız bolyŋyz»,- dedı. Maiqy bidıŋ būl sözın Qoŋyrat Seŋgele bi men Mäuke bi, barlas Qaraşar bi, moǧol Tazşa bala, ataqty Kökeşe şeşen aǧynan jarylyp, aǧyl-tegıl söz söilep qoştady. Küişı Ketbūqa, Dombauyl, Arǧsūn qobyzşy dala jelınıŋ sarynyna salyp küŋırentıp küi tartty.
Özın han köteru räsımı aiaqtalǧan soŋ, jūrt aldynda Joşy Maiqyny «el kösemı, ūlystyŋ ūiytqysy bolsyn» dep, el atasy atady. Maiqy bige «Taŋbaŋ sürgı, iaǧni malatemır bolsyn, qūsyŋ bürkıt, aǧaşyŋ qaraaǧaş, ūranyŋ «Salauat» bolsyn» dep, Qoŋyrat Seŋgele bige ūranyŋ «Qoŋyrat», qūsyŋ-sūŋqar, aǧaşyŋ - alma, taŋbaŋ – ai bolsyn»,- deidı. Sol joly Joşy han qazaq ru taipalarynyŋ, ūlystarynyŋ qaǧandary men bekterıne, tarhandaryna, jabǧylaryna tügel at-ataq, ūran, taŋba ülestıredı. Osy jiynǧa qatysqan biler bırauyzdan: «Būdan bylai ūranymyz Alaş bolsyn, töremız Joşy, kösemımız Maiqy bolsyn. Töre ūrpaǧy arqa ūrandy töre atalsyn»,- dep pätualasady.
Mıne, bızdıŋ tarih qaida jatyr. Joşynyŋ bilıgıne bas ūrǧan el ony özıne Şyŋǧys hannyŋ közı tırısınde-aq, Joşy han dep atap, senıp, han sailady.
- Myna jalpaq dalany mekendegenderdıŋ tūŋǧyş töresı iaǧni hany Joşy desek bola ma? - Ärine, myna kıtapty oqyǧan adam osylai oi tüiedı. Jalpy, Joşy - tarihy öte kürdelı tūlǧa. Joşy turaly ärtürlı qaueset, jel sözder jeterlık. Bıraq, Şyŋǧys han ony eşkımnıŋ talqysyna salmaidy. Özınıŋ ūly Şaǧataidyŋ Joşynyŋ jaǧasynan alǧan äreketıne de odan ärı jol bermedı. En dalada özınen keiın han atalǧan ūly Joşyǧa şeksız bilıktı öz qolymen berdı. Oǧan degen basqa ūldarynyŋ qyzǧanyşyn da sezdı. Tıptı, mūragerlık turaly äŋgıme bolǧanda, Şaǧatai: «Ou, äke! Sen ony özıŋe mūrger qylmaqşysyŋ ba? Ol degen merkıttıŋ saryp ketken jerıne şyqqan aramşöp emes pe»,- deidı. Joşy onyŋ alqymynan alyp syǧymdaidy. Olardy Borşy men Mūqali araşalaidy. Sol joly Şyŋǧys han Şaǧataidyŋ ūsynysymen Tölenı mūrager dep jariialaidy. Oǧan Joşy kelısedı. Bıraq, han balalary arasyndaǧy arazdyq örşi tüspese, basylmaidy. Aiaǧy 1227 doŋyz jyly Saryarqa jerınde aŋ aulap jürgen Joşy handy Şaǧatai adam jıberıp, opat etedı. Būl turaly tarihi derektı kıtaptarda tolyq mälımetter bar. Qazaq SSR ensiklopediiasynyŋ 4 tom 43-betınde Joşyny Şaǧataidyŋ kısı jıberıp öltırgenı aşyq aitylady. 2015 jyly Mäskeude basylyp şyqqan Rüstem Rahmanalievtıŋ «İmperiia tiurki» degen kıtabynyŋ 286-betınde Şaǧatai Joşyny adam jıberıp öldırdı degen derek bar.
- Būl turaly ärtürlı mälımetter bar ǧoi.
- İä, bar. Qūlan teuıp öltırdı, qūlan şainap öltırdı degendı de aityp, jazyp jürgender jeterlık. Kım qalai dese de, Joşynyŋ ölımı keiıngı ūrpaq bırımen bırı şaiqasyp ketpesın dep jasyryn saqtalyp qaldy. Osy jerde Ketbūqa babamyzdyŋ danalyǧyn aita ketken dūrys. Joşyny qūlan şainap öltırdı degen aŋyzdy Şyŋǧystyŋ qūlaǧyna qūidy. El solai qūlaǧdar bolsyn degenı. Äitpese, qaru-jaraǧy sai, soŋynda bes myŋ nökerı bar tūlpary düldül Joşyny tūrqy qaşyrdai bolatyn özı jaraly aqsaq qūlan qalai şainaidy? Joşy - jekpe-jekke şyǧyp jürgen batyr. Qūralaidy közge atqan mergen. Onyŋ qasyndaǧy oqqaǧarlary da osal emes. Būl arnaiy adam öltıruge maşyqtanǧan baskeserlerdıŋ qapiiadaǧy qimyly bolsa kerek jäne bır oiǧa oralatyny künı bügınge deiıngı aŋyzdar men basylym betterınde jaryq körgen mälımetterde Joşynyŋ astyna mıngen tūlpary qaida qalǧany turaly aitylmaidy. Ol kımnıŋ taqymynda ketkenı de belgısız. Belgılısı - Ketbūqanyŋ küiı. Osy küi arqyly Joşynyŋ ölımı ien dalaǧa qūlannan keldı dep estıldı. Äsılı, Joşynyŋ atynyŋ özı, äu bastan-aq san tarapqa jügırter sypsyŋ sözderge jel bergendei. Joşy degen sözdıŋ özı moŋǧoldardyŋ arasynda jolşy, jolauşy degendı meŋzeidı eken. Şyŋǧys han balasyna jolauşylap keldıŋ be, joldan keldıŋ be degendei sūraqpen qaraǧan siiaqty. Sebep, Börtenıŋ merkıtterdıŋ qolynda tūtqynda bolǧandyǧynda jatsa kerek, qalai desek te Şyŋǧys han Joşynyŋ erlıgın, ädıldıgın, batyrlyǧyn, baiyptylyǧyn, baisaldylyǧyn baǧalaǧan. Özınen keiın közı tırısınde han atalǧan balasynyŋ är ısıne süisıngen. Sodan da bolar, onyŋ ajalyn estırtkennıŋ auzyna qorǧasyn qūiamyn deuı.
- Şyŋǧys hanǧa būl qaraly habardy Ketbūqa küimen jetkızdı degen söz bar ǧoi.
- Ras. Şyŋǧystyŋ aldyna kelıp, botasy ölgen bozıngendei küidı bebeuletken Ketbūqaǧa Şyŋǧys han: «Ou, Ketbūqa, baiaǧyda bozıngen jerıp, botasyn almaǧanda sen bes sausaǧyŋdy sırımen qaptap alyp, ıngendı iıtıp, botasyn aldyryp edıŋ. Endı menı de sol botasynan jerıgen ıngendei emırenttıŋ-au. Qaida menıŋ Joşym? Andaǧy pälenıŋ dauysy sūmdyq qoi.
Au, Şyŋǧys han, Şyŋǧys han,
Arqada qūlan josyǧan.
Balaŋ öldı Joşy han,
Balaŋ öldı Joşy han,-
dep otyrsyŋ-au tärızı»,- degende omyrauy jasqa tolady. Oǧan qosyla el jylaidy. Küidı estırtken dombyranyŋ şanaǧyna qorǧasyn qūiady. Al Ketbūqanyŋ kım ekenın qalyŋ el bügın tanyp bıldı. Jezqazǧan qalasynyŋ qaq ortasynda Ketbūqanyŋ eskertkışı tūr. Endıgı bır oi sol Ketbūqa eskertkışı jalǧyzsyramasa eken deimın.
- Sonda qalai? Onyŋ qasynda kımnıŋ eskertkışı tūru kerek deisız?
- Aitaiyn. Būl - menıŋ jeke pıkırım. Alty alaştyŋ basyn qosyp, keŋ dalanyŋ hany sailanǧan Joşy handy oiǧa tüsırıp köreiıkşı. Joşy degen atyna handyqty qosyp aitu nenı bıldıredı? Qazaq dalasyndaǧy handyq bilıktıŋ basqadan emes, däl osy Joşydan bastalǧanyn aŋǧartady. Alty alaşqa bilıgın jürgızıp, el ışınde ymyrajai köŋıl-küi qalyptastyryp, qazaq balasynyŋ qaz tūryp, qadam basuyna, öz aldyna jeke el boluyna arnalǧan qadany alǧaş qaqqan da osy Joşy der edım. Endeşe, bızge myna qazaq elıne Joşy Şyŋǧys hannyŋ ülken ūly retınde ǧana emes, eldıŋ basyn qūraǧan handyq däuırdıŋ şaŋyraǧyn köterıp, bosaǧasyn bekıtkendıgımen de qadırlı. Būl turaly täuelsız Qazaqstannyŋ tūŋǧyş Prezidentı Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevtyŋ aitqany esıŋde me?
- Qaşanǧy?
- Esıŋe salaiyn. Jezqazǧan – Beineu temırjolynyŋ aşyluy saltanatynda Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Jezqazǧanǧa kelgende ǧasyr jolynyŋ salynyp bıtkenıne orai ötken saltanatta myna sen - Batyrbek Myrzabekov halyq atynan söz alyp, Prezidentımızge rahmet aittyŋ. Ras pa?
- Ras.
- Ras bolsa, tyŋda. Sodan keiın Elbasy atbasyn Ūlytauǧa būrdy. Sondaǧy Balbūlaqtyŋ basynda, qalyŋ orman arasynda elge söz arnady. Sol būlaqtyŋ basyndaǧy älemdegı barlyq şūraily jerdegıdei tabiǧaty kelısken tarihi oryndy taŋdap, ǧajaiyp demalys üiın saldyrǧan jannyŋ kım ekenın bılesıŋ be?
- Bılemın. «Qazaqmys korporasiiasy».
- Sol korporasiianyŋ sol kezdegı Jezqazǧan aimaǧyndaǧy qūrylymyn basqaratyn menıŋ ūlym Talǧat Mūzarafūly bolatyn. Sol Talǧat Ūlytaudyŋ basyna Balbūlaqtyŋ tübınde osy demalys üiın saludy özı bas bolyp qolǧa aldy. Korporasiia basşylarynyŋ közın jetkızdı. Taǧy da osyndai bırneşe demalys oryndaryn saludy josparlady. Bıraq, qyzmetı basqa salaǧa auysyp kettı. Desek te, Elbasynyŋ özı erkın dem alatyn ädemı demalys orny paidalanuǧa berıldı. Mıne, osy jerde Nūrsūltan Äbışūly Ūlytau turaly aita kelıp: «Būl jerde bızdıŋ halqymyz Joşy handy aq kiızge orap, han köterdı»,- dep atap öttı. Elbasynyŋ özı eske salǧan erımızdı bız nege ūmytamyz? Bügıngı ruhani jaŋǧyru jospary jüzege asyp jatqanda qazaq handarynyŋ bastauynda tūrǧan, Elbasynyŋ özı atyn atap ötken hanymyzdyŋ mäŋgılık qonysy bolǧan jer ırgemızde. Joşynyŋ biık beinesın ūrpaqtan ūrpaqqa ülgı etuımız kerek. Joşy turaly Elbasy beker eske salǧan joq. Mūny Elbasynyŋ tapsyrmasy dep qabyldaǧanymyz jön. Respublikamyzdyŋ mädeniet jäne sport ministrı Arystanbek Mūhamediūly Joşyǧa eskertkış ornatudyŋ basynda tūruy kerek. Oilastyrsa deimız. Sebep, elımızdıŋ Premer-ministrı Baqytjan Saǧyntaevpen bırge Jezqazǧanǧa kelgen Arystanbek Mūhamediūly: «Santa-Klaustyŋ qaida tuyp, qaida ölgenın eşkım bılmeidı. Ömırde ol bolǧan ba, bolmaǧan ba, belgısız. Äitsede Evropalyqtar bır jerdı Santa-Klaustyŋ molasy dep belgılep, soǧan turisterdıŋ baratyn jaǧdaiyn jasady. Qazır oǧan aǧylǧan adamda şek joq. Bız de osy Ūlytauda bır adamǧa belgı qoiyp, turisterdı şaqyruymyz kerek» dep edı. Mıne, ministr myrzaǧa qiialdan adam ızdemei-aq däl osy Joşy hanǧa nazar audaryp, oǧan eskertkıştı Jezqazǧannyŋ basynda ornatsa, dünienıŋ tört būryşynan aǧylǧan adamnyŋ legın körer edık. Osy rette, maǧan būl Joşyǧa nege tırelıp qaldyŋyz dersıŋ. Solai ma?
- Solai deiık.
- Endeşe tyŋda. Moskvalyq jazuşy Konstantin Penzovtyŋ Moskva qalasyndaǧy «Algoritm» baspasynan 2006 jyly «Russkii sar Batyi» degen kıtaby jaryq kördı. Basylymnyŋ basynan soŋyna deiın Joşynyŋ balasy Batyidy orystyŋ patşasy dep baǧalaidy. Qazaqşa aitqanda bızdıŋ alǧaşqy hanymyz deidı olar Batyidy. Al, Batyidyŋ äkesı kım?
- Joşy.
- Sol Joşynyŋ balasyn orystar «bırınşı sar» dep otyr. Endeşe sol Joşyny Elbasymyz esımızge salyp, bilıgımızdıŋ bastauynda tūrǧanyn atap ötkende bız nege ünsız qalamyz?! Konstantin Penzovtyŋ kıtaby şyqqanan berı qanşama jyl öttı. Jaişylyqta şu ete qalatyn orystyŋ jazuşy, tarihşylary «būl dūrys emes» dep aitqan joq. Demek, moiyndalyp tūr. Batyidai bahadürdı tärbielegen Joşy bızdıŋ ırgemızde jatyr. Babalarymyzdyŋ babalary handyǧymyzdyŋ bastauy Joşydan dep aityp öttı. Būl Joşyǧa deiın memleket bolǧan joqpyz degendık emes, jeke-jeke handyq qūrǧan kezden basymyzdy bırıktırgen - Joşy han. Sol Joşyǧa kümbezdı mazar salǧan da osy bızdıŋ babalarymyz. Balabarymyz qūrmettegen handy, balalary baǧalasa artyq pa? Keiıngı ūrpaq bılıp, körıp, ülgı alu üşın de Joşynyŋ biık beinesı boi köterse, Arqa tösı ajarlana tüspei me? Būl Joşyǧa ǧana emes, sol zamanda ömır sürgen babalarymyzdy eske aluǧa da mümkındıktı molaitady. Sansyz nökerınıŋ denı de osy bügıngı qazaq balalarynyŋ babalary ekenı ämbege aian. Osy tūrǧydan kelgende Ketbūqadan keiın Keŋgır boiyndaǧy kelıstı qalada Joşy hannyŋ eskertkışı ornatylsa, odan ūtpasaq, ūtylmaimyz. Olai deitınım bız hanyn qadırlep, biın baǧalaǧan halyqpyz. Ötkenımızdı öşırmei alǧa qarai ösu üşın de babalar jolyn joǧaltpaǧanymyz läzım.
- Äŋgımeŋız oi salatyndai eken, Mūzaǧa. Jalpy, sızdıŋ mamandyǧyŋyz injener-geolog. Tarihqa qaidan keldıŋız.
- Tereŋnen qozǧaityn boldyq. Mektepte oqyp jürgenımde Şahmardan Esenovpen kezdesu öttı. Sonda ǧalym Şahmardan bır sözınde akademik Obruchevtıŋ «äsılı ken injenerı degenımız jermen jūmys ısteidı. Al, jūmys ısteitın jerınıŋ tarihyn bılmegen adam qalai injener bolady» degen sözın aitqan edı. İnjener bolamyn dep jürgen maǧan būl söz oi saldy. Orta mekteptegı tarih üiırmesın basqardym. Tarihi qūjattarǧa üŋıldım. Tarihşy E.Bekmahanovtyŋ jazǧandaryn qaldyrmai oqydym. Sol E.Bekmahanov «ūstalyp» ketkende jer-jerde ony küstanalaityn jinalystar ötıp jatty. Bızdıŋ mektepte de boldy. Men E.Bekmahanovty aqtap söiledım. Mektep direktory jinalysty toqtatty. Menı jeke qabyldauyna şaqyrdy. Sondaǧy aitqany «Bekmahanovty qoldaimyn dep özıŋdı de, bızdı de qiyn jaǧdaiǧa qaldyrma» degen söz boldy. Sodan berı men tarihqa den qoiyp kelemın. Myna qabyrǧada sıresıp tūrǧan kıtaptar arasynda bügınde sirek kezdesetın basylymdar bar. Men osylardy qarap, oqyp, tarazylap otyramyn. Syrlasym da osylar. Kıtaptaǧy derekter şyndyqqa jol bastaidy. Menıŋ aitarym da osy kıtap sözderı. Osylai desem, qazaq handarynyŋ bastau közınde Joşynyŋ tūrǧanyn eşkım de joqqa şyǧarmaidy. Elbasynyŋ özı bızge osylai jol körsettı. Endıgı mındet ruhani jaŋǧyru baǧytyndaǧy atqaratyn basty şaramyz – Joşyny ūrpaqqa ülgı etu. Jezqazǧannyŋ basynda, bolmasa Almaty men Astanada Joşynyŋ Ūlytau men Alataudai beinesı eskertkış bolyp asqaqtap tūrsa, älem jūrty nazar audarmai ma? Joşynyŋ basyna kelıp, täu etetınder köbeimei me? Ärine, būl - menıŋ jeke öz oiym. Mūny mädeniet jäne sport minstrı Arystanbek Mūhamediūly qaperıne alar deimın. Qazynaly qazaq elınıŋ Joşydai hanyna eskertkış qoiuǧa däuletı de, därmenı de jetedı. Joşy hannyŋ eskertkışın ornatu arqyly ūrpaqqa ūran bolǧan babalardyŋ ruhyn köterıp, ony qasterlep, baǧalai tüsemız. Ketbūqanyŋ eskertkışın qoiǧan el Joşy handy da ūmytpauy kerek qoi dep oilaimyn.
- Äŋgımeŋızge rahmet. Ūsynysyŋyz jüzege asyp jatsa, nūr üstıne nūr deiık.
- Ärine. Solai bolǧai.
Äŋgımelesken Batyrbek Myrzabekov, «Qazaq gazetterı» JŞS-nyŋ Qaraǧandy oblysyndaǧy ökılı,
"Ana tılı"
