Qarjymyzdy saýatty jumsaı bilemiz be?

6147
Adyrna.kz Telegram

Qazirgi tańda halyqtyń aılyq jalaqysyna qaraǵanda bereshek qaryzy kóp, nesıesi joq adam kemde kem. Kólik, turmystyq tehnıka, uıaly telefon, tamaqtyń ózin nesıege alý úırenshikti jaǵdaıǵa aınaldy. Tipti toıdyń ózin nesıe alyp jasaıtyndar bar. Bul úrdis jaqsy emes. Adamdardyń aı saıyn alatyn jalaqysy qajettiligin jappaıdy, sol sebepti adamdar aı saıynǵy ómir súrý standartyn qajetti deńgeıde saqtaý úshin nesıege júginedi. Máselen, qazirgi tańda aılyǵy 100 myń teńge bolyp, biraq 500 myń teńgeniń aıfonyn ustaý sánge aınalǵan. Ustaýǵa bolmaıdy demeımin, bolady tek smartfon qandaı da bir tabys ákelse ǵana, biraq eshqandaı da tabys ákelmeıtin bolsa nesıege alýdyń qajeti joq. Smarfondardyń jyl saıyn jańa nusqasy shyǵyp otyrady. Trendke ilesý múmkin emes. Odan da qarjyny saýatty jumsap, maqsatty túrde jınaǵan abzal. Al ol úshin qarjylyq saýattylyq kerek.

Qarjylyq saýattylyq degenimiz – qarapaıym tilmen aıtqanda qarjylyq tártip, ıaǵnı óz bıýdjetińdi basqara bilý. Qarjylyq saýattylyqtyń bastaýy óz-ózińe esep berý. Aqshany barynsha únemdep, qarjylyq saýattylyqty arttyrý. Sebebi bul - zaman talaby. Biz kóp jaǵdaıda basqa adamnyń aqshasyn sanap ketip jatamyz. Al, basty nazar aýdarýymyz kerek jáıt, bireýdiń aqshasy emes, óz kapıtalymyz. Eń aldymen qaryzdarymyz bolsa solardan arylyp, odan soń ony qalaı arttyrýdyń joldaryn oılaýymyz kerek, al onyń strategııalary bar.

Qarjylyq saýattylyqty arttyrý strategııalaryna keletin bolsaq,eń aldymen kiris pen shyǵysty sanap óz-ózińe esep berý. Ekinshi strategııasy bir dúkendegi baǵany, basqa dúkenmen salystyryp qaraý, qaı jerde arzan, qaı jerde qymbat degen sekildi, adam qansha jerden baı bolsa da, baǵany baǵamdap eseptegen durys. Birden bir jerden, bir zatty ala salmaǵan jón. Úshinshi kezekte qarjylyq qor – adam tapqan tabysynyń joq degende 10% jınap otyrý kerek. Sonda ǵana qaryzǵa batpaı, qarjysyn arttyratyn bolady. Osy tusta oıyma HIH ǵasyrda ómir súrgen áıgili nemis jazýshysy Bertold Averbahtyń: «Kóp aqsha tabý – batyldyq, ony saqtap qalý – danalyq, al saýatty jumsaý - óner» degen sózi túsip tur. Zer salyp oılansaq, tereń maǵynaly sózder.

Qazir kóp adamdar aqshanyń qaıda ketip qalǵanyn bilmeı jatady, onyń barlyǵy osy qarjylyq saýattylyqqa kelip tireledi. Munyń mysaly, elimizde tutynýshylyq nesıe alý rekordtyq kórsetkishke jetkendigi. Ońdy-soldy nesıe alyp, ony tóleı almaı júrgender qanshama. Jalpy statıstıkaǵa sáıkes kóp qazaqstandyq otbasylar kiris pen shyǵysyn muqııat eseptep, júıeli júrgizbeıdi. Azamattarymyz qarjylyq jaǵynan kelgende saýatsyz. Qarjylyq saýatsyzdyqtyń saldary qandaı nátıejelerge ákeletini belgili. Biri esepsiz nesıe men mıkro qaryzdar alyp, tóleı almaı qalyp jatsa, endi biri jıǵan-tergenin pıramıdaǵa salyp aldanyp qalyp otyr. Qarjylyq saýatsyzdyq otbasyndaǵy kıkiljińderge, tipti otbasylardyń qulaýyna da sebep bolyp otyr.

Qarjylyq saýatsyz qoǵamdaǵy ózekti máseleleriniń biri, qarjylyq pıramıdalar. Bul ońaı jolmen aqsha tapqysy keletin adamdardyń aılasy, kásibi. Pıramıda ekenin basynda ańǵarý óte qıyn. Sebebi alaıaqtar ınvestıııalyq pıramıdany ýaqytqa qaraı ıkemdep, zańǵa qaraı túrlendirip otyrady. Biraq maqsat bireý – kópti óziniń qurǵaq ýádesine sendirip, tazǵa otyrǵyzyp ketý. Pıramıdalyq uıymdy anyqtaýdyń birden-bir joly, onda shaqyrýshylardyń aıtatyn sózderine kóńil bólý. Ádette pıramıdaǵa shaqyrýshylar tegin saıahattar men ońaı aqshany usynady. Qatarǵa qosylǵan ár adamǵa aýqymdy jobalar jaıly baıandap, ushy-qıyry joq syılyqtar bolatynyna sendiredi.

Sonymen qatar, belgili bir mólsherde jarna salýdy, kompanııaǵa adam tartýdy suraıdy. Salǵan qarjy kóp uzamaı birneshe eselep qaıtatynyn ýáde etedi. Keıinen basqa adamdardy sendirý úshin, aldyńǵy tirkelgen adamdarǵa belgili bir paıyz beredi. Osylaısha qolyna eńbeksiz qarjy tıgen adam, aınalasyndaǵy dos-jaran, aǵaıyn týysqa bul kompanııany jarnamalap, artynan qosylýǵa shaqyra bastaıdy. Kózben kórgenine sendirip, olarǵa da osylaı jeńil qarjy tabýǵa bolatynyn, tek artynan adam tirkese jetkilikti ekenin baıandaıdy. Biri úı alamyn, endi biri kólik alamyn dep otyrǵan qarjysyn aılakerlerdiń qoryna salady. Al endi biri nesıe alyp beredi. Ońaı aqshaǵa kenelemin dep júrgende alaıaqqa aldanyp, aǵaıyn arasyna jik túsedi.

Qazirgi tańda keńinen taralǵan taǵy bir másele ol- adamdardyń joǵary ústemege qaramastan, tegin úlestirip jatqandaı nesıege úıir bolýy. Damyǵan elder tájirbıesine qaraıtyn bolsaq, nesıege jumsalatyn qarajattyń kólemi 20 paıyzdan aspaıdy eken. Bizde osyǵan úırenýimiz kerek. Bankke baryp, nesıe rásimdep jatqanda aılyq tabysqa ótirik somany kórsetýdi doǵarý qajet. Qaryzdy alý bar, ony erteń qaıtarý bar. Aqshany aqylmen jumsaýdy úırenip, qundylyǵymyzǵa aınaldyrýymyz kerek. Dúkenge barmas buryn, alatyn zattardyń tizimin jasap, ketetin shyǵyndardy eseptep shyǵý kerek. Ketken shyǵyndardy eseptep nemese arnaıy kitpasha arnap jazyp otyrǵan durys. Sol kezde qarjyńyzdyń qaıda ketkenin baqylaý ońaı bolady. Aı sońynda jazǵan kitapshaǵa nazar salyp, artyq shyǵyndardy kórip, aqsha ustaýdaǵy óz kemshilikti baıqaýǵa bolady. Dúkennen qalǵan tıyndardy kez-kelgen jerge qaldyra bermeńiz, tıynnan da aqsha quralady. Usaq tıyndardy jınaýdy ádetke aınaldyrý kerek. Kúnderdiń kúninde aqshanyzdyń qalaı kóbeıgenin ózińizde baıqamaı qalasyz.

Maqalamdy áıgili amerıkandyq bıznesmen Robert Kııosakıdyń mynadaı sózimen aıaqtaǵym kelip otyr: «Baı bolǵyń kelse, qarjylyq saýatty bol!»

Quralaı IZBASAROVA

Pikirler