Äskerde älımjettık körınıs alyp, saldarynan jiı qaiǧyly oqiǧalar tırkelıp jatady. Būl tärtıptıŋ aqsauynan ba? Älde äskeri ömırdıŋ qataŋ qaǧidalaryna psihologiialyq älsız balalardyŋ şydamauyna bailanysty ma? Būl turaly “Adyrna” ūlttyq portalynyŋ tılşısı psiholog Ermek Nūrymovtan sūrap bıldı.
“Qazırgı kezde äskerdegı sarbazdardyŋ ölımı jiılep ketuınıŋ basty sebebı, būl - äskerdegı özındık jüienıŋ älı sol būrynǧy Keŋes ükımetındegı jüiemen qalyp qoiuy. Ol kezdegı äskeri qysymǧa boryşyn öteuşıler şydai aldy. Al qazır telefondy ǧana qoldanyp, qiynşalyq körmegen jastar äskerge baruda. Olar äskerdegı qataŋ jüiege qalyptasa almai, äsırese psihologiialyq älsız balalar şydai almai jatady, Būl- bır. Ekınşı kezekte äskerde bolsyn, jalpy bızdıŋ qoǧamda bolsyn ūlttyq ideologiianyŋ älı pısılıp, jetılmegenınıŋ saldarynan bolyp otyr. Özge memleketpen salystyryp qaraityn bolsaq, mäselen, mūsylman memleketı Türkiia. Ol jaqta äsker 2 nemese 3 jyldyq. Sonda da olar “elımdı, jerımdı qorǧaimyn” dep äskerge baruǧa talpynyp tūrady. Öitkenı, olardyŋ ideologiiasy, elı men jerıne degen süiıspenşılıgı mülde basqaşa. Al bızdıŋ ideologiianyŋ kemşıl tūstary öte köp. Jastardyŋ naqty maqsaty joq bolǧandyqtan, mäjbürlı türde äskerge barǧandyqtan äskerde şydai almai jatady”, - dedı psiholog.
Ermektıŋ aituynşa, äskerde öz-özıne qol jūmsaudyŋ saldary ata-ananyŋ balalaryna ruhani azyqty tolyqqandy bere almaǧandyǧynda boluy mümkın.
“Qazır jūmysbasty ata-analar balalaryna ruhani azyq bere almai, äskerdıŋ maŋyzdylyǧyn tüsındırmei jatady. Şetel psihiatrı, ǧalym Viktor Frankl faşisterdıŋ evreilerdı qamap ūstap otyrǧan kezınde suisidtıŋ saldaryn zertteidı. Endı sol kezde evreilerdıŋ qinalyp jatqan kezde ışınde qanşa qiynşylyq körse de tötep bergenderı bar. Bıraq qiynşylyqqa şydamai sol jerde özıne-özı qol jūmsaǧandary da bar. Solardyŋ arasyn ajyratyp, zerttegen kezde osyndai tūjyrymǧa kelgen: Eger adamnyŋ ışı bos quys kezde, iaǧni naqty maqsaty, naqty ömırge degen süiıspenşılıgı, ruhani azyǧy bolmaǧandyqtan ölımge özın itermeleidı eken”,- deidı ol.
Sondai-aq, ruhani azyqtan bölek, adam psihologiialyq azyqpen de susyndauy kerek eken.
“Adamda negızı üş azyq boluy kerek. Bırınşısı, ol - ruhani azyq, ekınşı - materialdyq azyq, üşınşı - psihologiialyq azyq. Äke-şeşesı materialdyq azyq dep, bükıl materialdy qanaǧattandyru saldarynan, jūmys ıstep, balalaryn kiındırıp, ışıp -jegızıp jatyr deiık. Alaida balaǧa qoldau, psihologiialyq tūrǧydan kömek joq. Bala kezden ūlttyq tärbienı, ūlttyq qūndylyqtardy tolyqqandy sındıre almaidy. Mysaly, nenıŋ jaman, nenıŋ jaman ekenın körsetu kerek. Kışkentaiynda ertegı aityp, batyrlardyŋ qandai qiyndyqta öskenın körsetu. Mıne, osyndaidy jastaiynan balalaryna sıŋırmegendıkten olardyŋ psihologiiasy öte älsız bolady. Odan keiın gennen keluı de mümkın. Ata-babalary suisidke jaqyn boluy mümkın. Mūny da zertteu kerek”, -dedı psiholog.
Psihologtyŋ aituynşa, kez kelgen adam äskerge barmas būryn psihologiialyq daiyndyqtan ötuı kerek.
“Men studentterıme “äskerge barǧylaryŋ kele me?” dep sūraǧanmyn. Sonda tüsıngenım, qazaq tobynyŋ 99%-y “baramyn” dep qūlşynyp otyrady. Al orys tobynyŋ basym köpşılıgı “uaqytymdy ketırgım kelmeidı, barmaimyn” dep jauap beredı. Sonda bır jaǧynan qarap otyrsaq auylda ösken nemese sol taza qazaqi otbasyndaǧy balalardyŋ elın qorǧau, otanyn qorǧauǧa degen qūlşynysy bar ekenın baiqaisyŋ. Al orys tobynda ösken balalardyŋ meilı qazaǧy bolsyn, orysy bolsyn olardyŋ baruǧa degen yqtimaldylyǧy öte tömen. Äskerde qoryqpas üşın otbasynan bölek, mektep qabyrǧasynda da üiretu qajet. Qazırgı jastarǧa kommunikasiia jetpeidı. Sonyŋ saldarynan äskerde zardap şegıp jatady”,- dep sözın qorytyndylady.
“Adyrna” ūlttyq portaly
