Tüienı tügımen jūtqan Baigenjinder

Jekeşelendıru degen bızdıŋ qoǧamǧa KSRO ydyrap, täuelsızdıktı qolǧa alǧan sätte keldı. Būl bır naryqtyq ekonomikanyŋ zaŋdylyǧy edı. Barlyǧy jekeşelendırıle bastady. Ǧimarattar, auyl şaruaşylyq tehnikalary, tört tülık mal, jer ülesı jäne basqa. Sol kezeŋnen berı jekeşelendıru bır naqty şeşılıp, tüiını şeşılgen emes. Toqsanynşy jyldary talai qazaq «pai» dep şulap jürdı, onyŋ soŋy «oibai», aqyry aiǧai bolyp kettı. Älı dauy basylmai tūr. Qazır de jekeşelendıruler jürıp jatyr. Bıraq zaŋ būzuşylyq älı de bar. Tıptı jeterlık. Zaŋ talaptaryn köpe-körneu eskermei, satu şarttaryn būzyp, qūny joǧary ǧimarattyŋ qūnyn tömendetıp, dökeidıŋ ielıgıne berıp jıberetın sätter az emes. Qarjy ministrlıgı elımızdegı erekşe medisinalyq ortalyqty jekeşelendırıp jıberdı. «Ūlttyq ǧylymi medisinalyq ortalyq». Mıne, talai adamnyŋ janyn saqtap qalǧan ortalyqty jekeşelendıremız degen oilary aqyry ıske asty. Ekınşı märte talpynys jasalyp baryp, privatizasiialandy, bıraq «prihvatizasiialandy» degenımız dūrysyraq bolar. Alǧaşqy talpynys 2018 jyly bolǧan edı. Ol sätte konkursqa bır ǧana ötınış tüsıp, konkurs ötpei qaldy. 2021 jyly medisinalyq ortalyqqa qatysty jekeşelendıru erekşe tärtıppen ötetını habarlandy. Auksionǧa salmai, tıkelei satu joly qoldanylady delındı. İnvestor da daiyn dedı aqparat közderı. Būl zaŋ talaptaryna qaişy ekenın aita ketuımız kerek. Jekeşelendıru üşın auksion ötıp, türlı kompaniialar baǧa ūsynuy qajet. Alaida olai bolmady... Bärın basynan bastaiyq. «Ūlttyq ǧylymi medisinalyq ortalyq» degenımız ne jäne onyŋ qandai maŋyzy bar? Astanada jaŋa däuırdıŋ basynda 240 orynǧa arnalǧan Respublikalyq klinikalyq auruhananyŋ qūrylysy bastaldy. Nysandy «FitspatrikKontraktors» britandyq kompaniiasy Angliiadaǧy koroldık klinikasyna ūqsatyp saldy. Aşylu saltanaty 2001 jyldyŋ tamyz aiynda öttı. Sol kezden bastap klinikanyŋ märtebesı ekı ret auysty: Respublikalyq klinikalyq auruhanadan RMK-ǧa (2003 j.), keiın «Ūlttyq ǧylymi medisinalyq ortalyq» AQ-ǧa (2010 j.) auysty. Medisinalyq ortalyq öte maŋyzdy, sebebı jürek aurularyn emdeu boiynşa köşbasşynyŋ bırı. Ony FDA (AQŞ) şeşımımen ŪǦMO klinikalyq halyqaralyq zertteuler jürgızu üşın qauıpsız klinikalar bazasyna engızılgenı-aq däleldep tūr. Osynyŋ özı, ortalyqty ūstaǧannyŋ qolynda, tıstegennıŋ auzynda jıberuge bolmaityndyǧyn körsetpei me?! Alaida investor tabyldy. İnvestor retınde «Mexel Health» JŞS ataluda. Bıraz jyl medisina salysynda täjıribesı bar kompaniia, 11 jyl būryn tırkelgen, basşylyq tızgını Botagöz Ahmetbaevada. Memleketke osy jyldar ışınde salyq töleuı tiıs qoi, alaida qoljetımdı derekközderde 2019 jylǧy salyq körsetkışterı ǧana bar, ol boiynşa 62 myŋ teŋge audarypty. Aşyq derekközder osylai deidı. Mıne, aqyrynda osyndai kompaniia «Ūlttyq ǧylymi medisinalyq ortalyqty» jekeşelendırıp aldy. Qazaqstandaǧy kompaniialarǧa aqyly tekseru qyzmetın körsetetın Kompra kompaniiasynyŋ esebıne säikes, «Mexel Health» qūryltaişysy «Spectrum Medclinic» JŞS bolyp tabylady jäne salyqtary turaly derek Memlekettık kırıster komitetınıŋ saitynda joq bolyp şyqty. «Mexel Health» kompaniiasynyŋ basşysy, sol esep boiynşa Ahmetbaeva Botagöz Ädılqaiyrqyzy ekenı aitylady, däl osyndai esımdı adam būryn «KAZNEX INVEST» eksport jäne investisiialar ūlttyq agenttıgı» AQ basqarma töraǧasynyŋ orynbasary qyzmetın atqarǧan bolatyn. Säikestık pe? «Spectrum Medclinic» negızın qalauşylar, retınde Baigenjina Äigerım Abaiqyzy jäne Esımseiıtov Marat Sansyzbaiūly atalady. Äigerım Baigenjina Ūlttyq ǧylymi medisinalyq ortalyqtyŋ enşıles tūlǧalarynyŋ tızımınde bolsa, medisinalyq ortalyqtyŋ basqarma töraǧasy bolyp Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, medisina ǧylymynyŋ doktory, professor Baigenjin Abai Qabataiūly bolǧanyn aituǧa tiıspız. (Surette: Baigenjin Abai Qabataiūly – ǧylym doktory, prof) Jekeşelendıru kezeŋınde Medisinalyq saqtandyru qoryna töraǧanyŋ memlekettık satyp alu boiynşa orynbasary bolyp Baigenjin Arystan taǧaiyndalady. Ol Baigenjin Abaidyŋ jaqyn tuysy. Ükımet qor arqyly medisinalyq ortalyqtarǧa qarjyny taratady. Shema tüsınıktı dep oilaimyn. Mlrdtar taratylady, mlrdtar! Bırı ortalyqty basqaruşy, bırı ony jekeşelendıruşı, taǧy bırı medisinalyq ortalyqtarǧa qarjyny jöneltu ornynda otyr. Barlyǧynyŋ tegı bır. Säikestık pe?

Aita ketu kerek, "Mındettı medisinalyq saqtandyru qorynyŋ" alǧaşqy basşysy Talapker İmanbaev 1998 jyly "906 mln 557 myŋ teŋge ūrlady" dep aiyptalyp (özı mūny joqqa şyǧarady), şetelge qaşyp ketken edı. İmanbaev mūny Rahat Älievtıŋ saiasi qysymy retınde tüsındıredı. Aitpaǧymyz būl emes. Abai Baigenjin sol jyldary atauly qorda Talapker İmanbaevtyŋ orynbasary qyzmetın atqarady...

(Surette: Arystan Baigenjin - būrynǧy Medisinalyq saqtandyru qory töraǧasynyŋ memlekettık satyp alu boiynşa orynbasary) Älgı qarjyny taratyp otyratyn qorda Arystan Baigenjinnıŋ otyrǧanyn aittyq. Ol qorda qyzmette otyrǧan sätte, qordyŋ qarjysy eselendı. Arystan Baigenjinnıŋ bır jyl būryn aitqan sözıne nazar audarsaq, 2021 jyly tegın medisinalyq kömektıŋ kepıldık berılgen kölemı jäne mındettı medisinalyq saqtandyru şeŋberınde medisinalyq kömek körsetu boiynşa satyp alu josparynda 1 820 mlrd teŋge qarastyrylǧan, ol 2020 jylmen salystyrǧanda 403 mlrd teŋgege artyq edı. Densaulyq saqtau jönındegı memlekettık komissariattyŋ medisinalyq qyzmetterın qarjylyq qamtamasyz etu 1114,7 mlrd teŋgenı nemese satyp alu josparynyŋ jalpy somasynyŋ 62,3%-yn qūraǧan. Mındettı medisinalyq saqtandyru şarttary boiynşa jetkızuşılerge 705,4 mlrd teŋgenıŋ 599,6 mlrd teŋgesı bölıngen eken. Mlrdtardy kördıŋız ǧoi. Qordyŋ osynşa qarjysyn, Baigenjin qolynda ūstap otyrǧan. Qazanşynyŋ öz erkı qaidan qūlaq şyǧarsa deuşı ma edı... «Qor basşysy özı bıledı, qor qarjysyn qaida jūmsaitynyn» degen zamanaui maqalǧa sūranyp-aq tūr eken. Bır qyzyǧy «Ūlttyq ǧylymi medisinalyq ortalyq» jekeşelendırılgen soŋ, Arystan Baigenjin artynşa «Qazaqstan Ǧaryş sapary» ūlttyq kompaniiasyna qarjy direktory bolyp auysady. «Qu kettı, ıs bıttı» degen söz eske tüskenı. (Surette: Abai Baigenjin Tūŋǧyş Prezident N.Nazarbaevtyŋ qabyldauynda)

Kelısımge sai «Ūlttyq ǧylymi medisinalyq ortalyqtyŋ» 100 paiyz aksiiasy «Mexel Health» JŞS kompaniiasyna öttı. Ol üşın «Mexel Health» JŞS satyp alu-satu şarty jasalǧan künnen bastap bes jyl ışınde 17,5 mlrd teŋge kölemınde investisiia saluǧa mındettı ekenı aitylǧan. Būl aqşany innovasiialyq tehnologiialardy damytuǧa, onkologiialyq nauqastardy emdeudıŋ serpındı ädısın jetıldıruge - 2,5 mlrd teŋge, 500 tösektık emhananyŋ ekınşı kezegınıŋ qūrylysyna 15 mlrd teŋge jūmsau qajet. İnvestor bes jyl boiy memlekettık tapsyrys boiynşa qyzmet körsetudı jalǧastyruǧa, 15 jyl boiy qyzmet baǧytyn saqtauǧa mındettı. Şart solai. Al oǧan qajettı investisiiana qaidan aluy mümkın ekenın joǧary jaqtaǧy üş tektıŋ bailanysy sezdırıp tūrǧandai.

Baigenjinder äuletı özge de ırı, maily oryndarda otyr. Mysaly Baigenjin Arystannyŋ tuǧan äpkesı Baigenjina Äliia Qazaqstan Respublikasy Qarjy ministrlıgı Qazynaşylyq komitetı töraǧasynyŋ orynbasary bolyp qyzmet atqarady. (Surette: Baigenjina Äliia - QR Qarjy ministrlıgı Qazynaşylyq komitetı töraǧasynyŋ orynbasary, foto finance.kz saitynan) Taǧy bır jaqyn tuysy (kei derek boiynşa bölesı) Kenjeǧaliev Arman Şoqanūly QR Sifrlyq damu, innovasiialar jäne aeroǧaryş önerkäsıbı ministrlıgınıŋ Apparat basşysy qyzmetın atqarady. Däl osy ministrlıkke Arystan Baigenjin qyzmet auystyrǧanyn jazdyq. (Surette: Kenjeǧaliev Arman - QR Sifrlyq damu, innovasiialar jäne aeroǧaryş önerkäsıbı ministrlıgınıŋ Apparat basşysy, foto primeminister.kz saitynan) Ötken jyldyŋ jeltoqsan aiynda ükımet 2021-2025 jyldarǧa arnalǧan jekeşelendırudıŋ keşendı josparyn bekıtken bolatyn. Jekeşelendıruge jatatyn ırı respublikalyq menşıktegı ūiymdar tızımıne «Ūlttyq ǧylymi medisinalyq ortalyq» AQ da bırınşı bolyp engenın aituǧa tiıspız. «Ūlttyq ǧylymi medisinalyq ortalyqty» «Mexel Health» JŞS-ı jekeşelendıru arqyly qalai alǧany jaily sūraq köp. Eŋ basty sūraq, qarjy qaidan? Ekınşı maŋyzdy sūraq, nege däl osy nysanǧa kelgende jekeşelendıru auksionǧa salynbai, erekşe talappen ötken? Būl küdıktı emes pe?

Kompra.kz mälımetıne süienetın bolsaq, «Ūlttyq ǧylymi medisinalyq ortalyqtyŋ» statusy menşık türı degen jerınde «jeke menşık» dep körsetılgen. Iаǧni, būl jekeşelendıruden öttı degendı bıldıredı. Demek, jūrt şulap jürgende, ortalyq jekeşelenıp ketken. Qanşaǧa kettı degen taǧy bır saual tuyndaidy. Jalpy ortalyq 12 mlrd teŋgege salynyp, 5 mlrdqa jekeşelenıp ketken. Öz qūnynan äldeqaida arzan baǧaǧa. Memleket tarapynan 17,5 mlrd teŋge investisiia qūiylǧany taǧy bar. Sonşama aqşa salynǧan eken, būl mekemenıŋ qūny şamamen 30 mlrd teŋgeden kem bolmauy kerek qoi. Qanşa ese arzanǧa jekeşelendırıp alǧanyn ışıŋız sezıp tūrǧan bolar.

Täuelsızdık alǧan jyldardan bastap, san ǧimarat jekeşelendırıldı. Şartta balabaqşa bolyp qaluy kerek dese de, syrahanaǧa ainalyp ketken, kıtaphana boluy tiıs dese de, meiramhanaǧa ainalyp ketken sätter az emes. Barlyǧynda tanys-tamyr, jeŋ ūşynan jalǧasqan jemqorlyqtyŋ ızderı jatty. Qūnyn tüsırıp, qaltaǧa salyp aldy san nysandy. Bır adamǧa san türlı nysan ketıp, el arasynda «privatizasiia» emes, "prihvatizasiia ǧoi" degen söz tırkesterı paida boldy. Auzy küigen qoǧambyz. Ürıp ışemız. Aitpaqşy, memlekettık baǧdarlama boiynşa 2025 jylǧa deiın elımızde qūrylysy josparlanǧan köpsalaly medisinalyq ortalyqtardyŋ 20 jobasyn jüzege asyru üşın ūlttyq operatordy qūru qajettılıgı aityluda. Ūlttyq operator memleket pen jeke ärıptester arasynda deldal qyzmetın atqarmaq. Būl jerde taǧy bır sūraq tuyndaidy: Eger memleket arnaiy köpsalaly medisinalyq ortalyqtardyŋ 20 jobasyn ıske asyratyn bolsa, onda ne üşın «Ūlttyq ǧylymi medisinalyq ortalyqty» jekeşelendırıp jıberdı. Logikaǧa qaida? Älde būl ortalyqtyŋ bır äulettıŋ qaltasy üşın qūrbandyqqa şala saldy ma?...

 Aidar RAHYMJANŪLY, 

«Adyrna» ūlttyq portaly