Almaty TV telearnasy urbanistika, jaily orta qalyptastyru jäne Almatynyŋ säulet mūrasyn saqtau mäselelerıne arnalǧan jaŋa aqparattyq-aǧartuşylyq «Arhitektor» baǧdarlamasyn ūsynady. Baǧdarlamaǧa şaqyrylǧan sarapşylar men säuletşıler qalany jaŋǧyrtu üderısterı qalai jüzege asatynyn, mamandar qandai qiyndyqtarǧa tap bolatynyn jäne qala tūrǧyndarynyŋ ömır sapasyn arttyru üşın qandai şeşımder qabyldanyp jatqanyn qarapaiym ärı tüsınıktı tılmen aityp beredı.
Almatydaǧy tarihi ǧimarattardy qaita jaŋartu mäselesı ärdaiym qoǧamda türlı pıkır tudyrady. Bırı qalanyŋ kelbetı būzylady dep alaŋdasa, endı bırı jaŋǧyrtusyz būl nysandar qauıptı bola tüsetının alǧa tartady. «Arhitektor» jobasy syrttai sändı körınetın ǧimarattardyŋ özınde kürdelı injenerlık mäseleler jasyryn boluy mümkın ekenın körsetedı.
Baǧdarlamadaǧy alǧaşqy nysan – memleket qorǧauyna alynǧan tarih jäne mädeniet eskertkışterınıŋ tızımıne engen Qazaq memlekettık sirkı boldy. Ǧimarat 1962–1972 jyldary salynǧan, 2160 körermenge arnalǧan. Mūnda soŋǧy kürdelı jöndeu jūmystary on jyldan astam uaqyt būryn jürgızılgen.
Sirk direktory Maqsat Jaiyqovtyŋ aituynşa, ǧimaratqa jai jöndeu emes, keşendı jaŋǧyrtu qajet. Onyŋ sözınşe, eskırgen injenerlık jüieler men jylu şyǧynynyŋ köp boluy, äsırese, balalar üşın qolaisyzdyq tuǧyzady.
Almaty qalasy Qūrylys basqarmasy jürgızgen tekseru barysynda injenerlık jelılerde, şatyr men qūrylymdarda aqau anyqtalǧan. Būl qaita jaŋǧyrtudyŋ qajet ekenıne dälel. Sonymen qatar sirktıŋ tarihi kelbetı tolyq saqtalady: qasbet, sändık elementter jäne foiedegı tüpnūsqa eden jabyndysyn qosa alǧanda, bıregei materialdar özgerıssız qalady. Jūmystar tek injenerlık kommunikasiialardy, terezelerdı, esıkterdı jäne şatyrdy jaŋartumen şekteledı.
«Arhitektor» jobasynda bılım beru nysandarynyŋ jaǧdaiy da qozǧalady. Atap aitqanda, salynǧanyna 100 jyldan asqan №90 mektep-liseiı apatty dep tanylǧan. Ǧimarat şamadan tys jüktelgen, keibır qūrylymdary oquşylarǧa qauıp töndıredı.
«Balalardyŋ qauıpsızdıgı bärınen maŋyzdy. Ǧimarat äldeqaşan kürdelı jaŋartudy qajet etıp otyr», – dedı mektep direktory Bülbül Ospanbek.
«Tehnikalyq tekserıstıŋ qorytyndysy boiynşa kötergış qūrylymdardy seismonyǧaitu, injenerlık infraqūrylymdy auystyru, sanitarlyq talaptardy eskere otyryp, ǧimarat ışın qaita josparlau, ört qauıpsızdıgın küşeituge arnalǧan qosymşa şaralar qabyldau, sondai-aq aumaqty abattandyru jūmystary qarastyrylǧan», – dedı Almaty qalasy Qūrylys basqarmasynyŋ jobalau jäne tehnikalyq qamtamasyz etu bölımınıŋ basşysy Syrym Tūrlybi.
Seismonyǧaitu jūmystary №56 gimnaziiada da jürgızılıp jatyr. Qoǧamdyq rezonansqa qaramastan, mamandar barlyq sändık elementter qaita qalpyna keltırıletının mälımdedı.
Mekteptıŋ negızgı korpusy 1928 jyly salynǧan, qalǧan korpustary 1960-jyldary boi kötergen. Alǧaşynda ǧimarat 731 oquşyǧa eseptelse, bügınde mūnda 1394 bala bılım aluda. Būl nysan tarihi eskertkışter qataryna kırmeidı.
Almaty qalasy äkımdıgınde atap ötkendei, barlyq qaita jaŋǧyrtu jūmystary 2040 jylǧa deiıngı qalanyŋ Bas josparyna säikes jürgızıledı jäne qataŋ baqylauda bolady.
«Ǧimarattar jobada közdelgen küiınde qalpyna keltırıledı. Jūmystar aiaqtalǧan soŋ alaŋdauşylyq bıldırgender kümännıŋ orynsyz ekenıne köz jetkızedı», — dedı eldıŋ qūrmettı säuletşısı Janat Aitıleu.
Onyŋ aituynşa, megapoliste tarih jäne mädeniet eskertkışterı sanalatyn 162 nysan bar. Onyŋ 34-ı respublikalyq maŋyzǧa ie, qalǧandary – jergılıktı maŋyzdaǧy nysandar. XIX–XX ǧasyrlarda salynǧan keibır ǧimarattar uaqyt öte kele tozyp, qaita jaŋǧyrtudy qajet etedı. Būl nysandar memleket qorǧauynda, al jöndeu jūmystary barysynda olardyŋ tarihi kelbetı tolyq saqtalady.
«Arhitektor» jobasy qalanyŋ damuy men tarihi kelbetın saqtau bır-bırımen tyǧyz bailanysty ekenın körsetedı. Eŋ bastysy, käsıbi közqaras, tūrǧyndarmen aşyq dialog jäne qauıpsızdıktı bırınşı orynǧa qoiu maŋyzdy.
