Ötken ǧasyrdyŋ toqsanynşy jyldarynda, el jaŋaryp, jüie özgerıp jatqan kezeŋde, saiasat sahnasyna bır erekşe tūlǧa şyqty. Ol – mınezdı, prinsipşıl, qaisar edı. Ol şyndyqty aitudan qaimyqpaityn, bilıkke qarsy tūra alatyn sanauly azamattyŋ bırı boldy. Ol – Tölen Toqtasynov bolatyn.
«ÖMIRINIŊ ÄR KÜNI ŪLY MİSSİIа BOLATYN»
Saiasatkerdıŋ jary Alma Toqtasynova jūbaiymen ötken ǧūmyryn közıne jas alyp, eske alady.
«Bız, keŋestık zamanda ösken äielder, sezımdı ışke saqtap, köp aldynda şer tarqata bermeimız. Bıraq Tölen ömırden ötken soŋ, menıŋ közqarasym özgerdı. Endıgı maqsatym – onyŋ kım bolǧanyn elge körsetu, atyn öşırmei, jarqyn beinesın saqtap qalu.
Men Tölenmen 37 jyl tatu-tättı, baqytty ömır sürdım. Ol – tek menıŋ ömırlık serıgım ǧana emes, naǧyz er azamat, parasatty äke, adal jar boldy. Balalarymyzǧa baqytty balalyq şaq syilap, sapaly bılım beruge bar küşın saldy. Būl – bızge qaldyrǧan eŋ ülken mūrasy.
Bıraq ol tek bızdıŋ otbasymyzdyŋ ǧana emes, tūtas halyqtyŋ adamy edı. Ol «jerge jekemenşık bolmaidy» dep qarsy şyqqan sanauly deputattyŋ bırı boldy. "Qazaq üşın jer – jai mülık emes, būl – ruh" deitın», dep Tölen Toqtasynovtyŋ az ǧūmyry mändı bolǧanyn aita kettı.
Tölen Toqtasynov ädıletsızdıkke köz jūmyp qarai almady. Ol ömırın elıne arnady.
«Onyŋ ädıldıgı, adaldyǧy, dosqa berıktıgı erekşe edı. Bır joly Nazarbaev Mäjılıske kırgende bärı oryndarynan tūrǧan, tek Tölen ǧana otyrǧan.
Ol «menıŋ dosymdy türmege otyrǧyzǧan adam üşın ornymnan tūra almaimyn» degen. Būl – onyŋ prinsipınıŋ aina-qatesız körınısı edı. Ömırınıŋ är künı ūly missiia bolatyn.
Kömekke mūqtaj talai adamǧa päter, kölık syilady, mektep jöndettı, meşıt tūrǧyzdy. Bıraq özı deputattyq päterın jekeşelendırmei, qarapaiym ömır sürdı. Ol özı janyp, özgege jaryq syilaǧan Dankonyŋ taǧdyryndai ömır keştı. Özınen keiın tek jaqsy ıs, adal söz qaldyrǧan azamat boldy», dep közıne jas aldy Alma Toqtasynova.
«ÖZ ARMANDARYN BIZ ÜŞIN QŪRBAN ETTI»
Tölen Toqtasynov – elge eŋbegı sıŋgen tūlǧa ǧana emes, sonymen bırge öz balalary üşın janyn salǧan meiırımdı äke edı. Ūly Älihan Tölenūly äkesınıŋ köpke ülgı bola alǧanyn aityp, maqtanyşyn jasyrmady.
«Äkem – menıŋ maqtanyşym. Halyq ony «deputat-kamikadze» dep atady. Bıraq men üşın ol – bala kezden otbasynyŋ qamyn oilaǧan, öz armandaryn bız üşın qūrban etken äke.
Ol köpbalaly otbasynda östı. 18 jasynda äkesınen aiyrylyp, anasy men bauyrlaryna qamqor boldy. Eŋbekten erte aralasyp, ömırdıŋ aşy dämın bala kezden tatqan. Bızge baryn saldy. Menıŋ bala armanym – futboldan Älem chempionatyna baru edı. Äkem menı Oŋtüstık Afrikaǧa ertıp aparyp, sol armanymdy oryndady. 42 elge aparyp, kökjiegımdı aşty.
Men altyn belgımen mektep bıtırgende: «Şetelde oqyǧyŋ kelse, men qoldaimyn» dedı. Osylaişa men AQŞ-taǧy Duke universitetınde, äpkem Äliia Angliiada bılım aldy.
Äkem özı oqi almaǧan şeteldı bız arqyly baǧyndyrdy. Bızge jol aşyp, ümıtın artyp, sol ümıttı arqalap ömırden öttı», deidı Älihan.
Sondai-aq, ol äkesınıŋ esımı köşe, saiabaqtarǧa berılu keregın aitty.
«Ol aqşa quǧan adam emes edı. Mektep jöndedı, meşıt saldy, kömır taratty, kölık, päter syilady. Aqşasyn jaqyndaryna, halyqqa jūmsady.
Ol – tek menıŋ emes, bükıl eldıŋ äkesı edı. Endı onyŋ aty köşe, saiabaq, stadion attaryna ainaluy tiıs dep oilaimyn. Būl – ädılettıŋ bır körınısı bolar edı», deidı Älihan.
«TÖLEN – EKI RET TE ÖLMEGEN ADAM»
Tölen Toqtasynov – tek belgılı saiasatker ǧana emes, öz ortasyna syily, elıne adal, halqyna janaşyr azamat edı. Saiasatkerdıŋ dosy, belgılı käsıpker Ahmetbek Nūrsila onyŋ artynan tek jaqsy söz ben jarqyn ıs qalǧanyn aitady.
«Tölenmen toqsanynşy jyldardan berı dospyn. Mıne, qyryq jylǧa juyq bırge jürdık. Ol – ar ılımın tu etken, şynşyl, batyl adam edı. Qoǧamda qalai jürse, ömırde de däl sondai bolatyn.
«Adam ekı ret öledı: bırı — jan şyqqanda, ekınşısı — ony eşkım eske almaǧan kezde» deitın özı. Ol – ekı ret te ölmegen adam. Tölendı eske alatyn ūrpaǧy, dostary, el-jūrty barda – ol ölgen joq. Ol — tırı.
Artynda tek jaqsy söz ben jarqyn ıs qaldy. Mūqaǧali aitqandai: «Qyrannyŋ taǧdyryn qimasaŋdar,
Taǧdyryn ber, taǧdyryn...
Qūralaidyŋ. Qaşan atyp alǧanşa qūlamaimyn…»
Tölen de sondai – qyran edı. Basyn eşkımge imegen, jaltaqtamaǧan, biıkten samǧap ötken ruh iesı», dep eske alady käsıpker.
Ahmetbek Nūrsila üşın Tölen – jai ǧana dos emes, ömırlık ūstanymda ündes, közqarasy ūqsas jan. Qiyn sätte arqa süier, quanyşty sätte bölıser naǧyz janaşyr bolǧanyn erekşe tebırenıspen eske alady.
«Tölennıŋ ömırı – elge qyzmet etudıŋ, adaldyqtyŋ, qaisarlyqtyŋ ülgısı. Qaida jürse de, kımmen aralassa da şynşyldyǧymen, turaşyldyǧymen tanyldy. Ömırge ökpelemedı. Qiyndyqpen kürese bıldı. Bıraq taǧdyr oŋai bolmady. Qaterlı dertpen kürestı, jeŋe almady. Alaida tıze bükken joq. Eŋsesın tüsırmedı», – deidı ol.
«KÖŊILI TELEGEI TEŊIZDEI»
Jurnalist Arman Äubäkır Tölen Toqtasynovpen az uaqyt tanys bolsa da, onyŋ jan älemın tereŋ tanyp ülgergenın aitady.
«Tökeŋmen 2 jyl ǧana tanys boldym. Bıraq ol az uaqyt – ǧasyrǧa tatityn jaqyndyqqa ūlasty. Alǧaşynda tek jūmys babymen bailanyssaq, keiın äke men baladai syrlas, ruhtas boldyq.
Ol kısı tyŋdai bıletın. Sol sabyrly, baiypty qalpynda qasyndaǧy äŋgımelesuşını barynşa tüsınuge tyrysatyn. Tökeŋe kez kelgen syryŋdy erkın aituǧa bolatyn. Al ol qūpiia sol aitylǧan jerınde qalatyn. Tereŋ oilanyp, şynaiy janaşyrlyqpen aqyl-keŋesın de aiamaityn. Sodan bolsa kerek, Tölen aǧamen bır jüzdesıp, şäi ışıp äŋgımelesuge bız de är kez asyǧatynbyz. Köŋılı telegei teŋızdei edı.
Aǧamyzdyŋ kışkentai balalarǧa degen qamqorlyǧy, mahabbaty qandai edı, deseŋızşı! Menıŋ balalarymdy öz nemerelerındei jaqsy körıp emırenıp tūratyn.
Keiın syrqattanyp jürgende “Kışkene täuır bolǧanda tauǧa şyǧaiyq. Sen bala-şaǧany ertıp al. Kök şalǧynda balalarmen jaqsylap demalaiyq” dep edı. Ätteŋ, aǧamyz köp ūzamai köz jūmdy.
Tölen aǧanyŋ el üşın atqarǧan eŋbekterı ūşan-teŋız. Jastarǧa qamqorlyǧy sezılıp tūratyn. Adamgerşılıgı öte joǧary edı. Saiasattaǧy erlıkterı turaly da taŋdy taŋǧa ūryp äŋgımeleuge bolady. Ol kısınıŋ eldık mäselede aldyǧa qoiǧan josparlary da köp edı… Sondai qazaqtyŋ myqty perzentı nebärı 62 jasynda düniemen qoş aitysyp kete bardy”, dep eske alady Arman Äubäkır.
Tölen Toqtasynov – söz ben ıstı qatar ūstaǧan sirek azamat. Ol tek öz ūrpaǧynyŋ ǧana emes, bütın bır ūlttyŋ jüregınde qalatyn tūlǧa.
Qazaq «jaqsynyŋ aty – ölmeidı» deidı. Tölen Toqtasynovtyŋ esımı de, ısı de – el esınde qala bermek.
