31 tamyzda Qazaq kuresi assosiasiiasynyŋ qoldauymen «Baluan tas» ūlttyq sport türlerı jäne mädenietı akademiiasy «Qazaq küşınıŋ kartasy» jobasy aiasynda alǧaşqy ǧylymi-tanymdyq ekspedisiiasyn ötkızdı. «Baluan tas sapary» dep atalǧan būl ıs-şara qazaqtyŋ ūly paluany Qajymūqan Mūŋaitpasūly ǧūmyrnamasyna tiesılı tarihi tasty tanystyruǧa arnaldy.
Saparǧa «Baluan tas» akademiiasy janyndaǧy jurnalister puly, qoǧam qairatkerlerı men ǧalymdar, ziialy qauym ökılderı, sondai-aq jyrşy-küişıler qatysty. Ekspedisiiany Qazaq kuresi assosiasiiasynyŋ basşysy, belgılı paluan Damir Bekbosyn jäne «Baluan tas» ūlttyq sport türlerı jäne mädenietı akademiiasynyŋ prezidentı, küş mädenietın zertteuşı ǧalym Abylaihan Qalnazarov bastap bardy.
Bır künge sozylǧan marşrut Astanadaǧy Äzıret Sūltan meşıtınde bastalyp, Mäşhür Jüsıp Köpei kesenesıne ziiarat jasaumen jalǧasty. Onda A.Qalnazarov özı basyp şyǧarǧan «Baluan tas» qostomdyǧyn būl kıtapty jazuda äulie babanyŋ batyr-baluandarǧa qatysty jazbalarynyŋ paidalanylǧanyn atap öte otyryp Mäşhür Jüsıp Köpei muzeiı qoryna tapsyrdy. Ony atanyŋ şöberesı, osy kesenenıŋ şyraqşysy Äset Pazylov qabyl aldy. Odan keiın qatysuşylar Baianauyldaǧy Qajymūqan kötergen äigılı Qajymūqan tasyna baryp, onyŋ tarihymen tanysty.
Sapar barysynda osy tarihi jädıger ornalasqan Qanyş Sätbaev muzeiınde arnaiy saltanatty räsım ötıp, onyŋ direktory Qaiyrgeldı Äbılǧazinge A.Qalnazarovtyŋ atalmyş «Baluan tas» ekı tomdyǧy men «Tas paluan» laqabymen tanymal atlet, KİNES rekordtar kıtabynyŋ rekordsmenı Arman Süleimennıŋ bırqatar temır-symnan iılgen jädıgerlerı tabystaldy. Al aimaqtyŋ Sabyndyköl jaǧasyndaǧy tabiǧat aiasynda akademiianyŋ taǧy bır jobasy – «Küş leksiiasy» ūiymdastyrylyp, Jasūlan Esımhan, Estemıs Mamyraihan syndy jyrşy-küişıler «Alpamys», «Batyr Baian» sekıldı epostar men tanymal küi-jyrlardy oryndady. Keşkısın ekspedisiia müşelerı qaitadan Astanaǧa oraldy.
Is-şara barysynda qatysuşylar qazaqtyŋ batyr-paluan tūlǧalarynyŋ ruhani jäne küştık mūrasymen jaqynyraq tanysyp, ūly dalanyŋ erlık dästürı men ūlttyq küş mädenietınıŋ mänın sezındı. Qajymūqannyŋ qoltaŋbasyndai bolǧan Baluan tastyŋ tarihyn tanu arqyly olar ūlttyq mūranyŋ jaŋa qyryn aşty. Sonymen qatar jergılıktı paluandar men basqa da baluan tastarǧa qatysty derekter men maǧūlymattar hattalyp, jinaqtaldy.
Öz kezegınde Qazaq kuresi assosiasiiasynyŋ direktory Damir Bekbosyn būl bastamanyŋ mänın erekşe atap öttı: «Qazaqtyŋ küş mädenietı – bızdıŋ ūlttyq bolmysymyzdyŋ ajyramas bölıgı. Qajymūqan syndy alyptardyŋ küştık mūrasyn därıpteu arqyly bız jas ūrpaqqa qaisarlyq pen otansüigıştık önegesın jetkıze alamyz. «Baluan tas sapary» – sol joldaǧy alǧaşqy qadam. Būl bastamanyŋ jalǧasy el ruhyn köterıp, ūlttyq sporttyŋ damuyna serpın beredı dep senemın», – dedı ol.
Belgılı mädeniettanuşy, publisist Serık Erǧali bolsa, bylai dep tarqatty: «Abylaihan Qalnazar – Alaş qūndylyqtary men qasietın zertteumen ǧana emes, ony Aqseleu Seidımbekterşe kıtap etıp jariialap, sodan keiıngı satyda memlekettık-qoǧamdyq jobalarǧa ainaldyryp jürgen azamattyŋ bırı. Myna «Baluan tas sapary» jobasy bıregei. Öitkenı Ūly Dala ötkenınıŋ qaharmandyq ruhynan beder alǧan tasynnyŋ bırde-bıreuınıŋ nazardan tys qaldyrmai, därıpteu mäselesı älı de jolǧa qoiylmady. Olar türkılık masştabtaǧy Iаkutiiadan Türkiiaǧa deiıngı aralyqtaǧy ortaq küş mädenietınıŋ kodtary. Tıpten, Atty mädeniettıŋ simvolikalyq-etnografiialyq belgılerı. Äzırge deiın tabylǧan onşaqty baluan tasy qoldan qoiylǧan memorial taqtalar men qūrylystardan äldeneşe ese qūndy. Endıgı mındet, baǧalau men qorǧau, sosyn nasihattap därıpteuge kelıp tırelıp tūr».
Al küş mädenietın zertteuşı ǧalym Abylaihan Qalnazarov ekspedisiianyŋ ǧylymi ärı ruhani qyryn aişyqtap berdı: «Qazaq tarihyndaǧy ärbır Baluan tastyŋ artynda halyqtyŋ jadynda saqtalǧan kielı oqiǧa men aŋyz-äfsana bar. Bızdıŋ maqsatymyz – sol mūrany jinaqtap, ǧylymi ainalymǧa engızu jäne ony bügıngı memlekettık qorǧanys pen sporttyq-patriottyq ideologiia jūmysyna negız etu. Būl ekspedisiia – tek ötkendı eske alu ǧana emes, qazırgı jastardy ata-babamyzdyŋ erlık dästürıne bauluymen de erekşe. Bızdıŋ osy ǧylymi-tanymdyq saparymyzǧa Qazaq kuresi assosiasiiasynyŋ basşysy Damir Bekbosyn, Şymkent qalalyq jäne Pavlodar oblystyq qazaq küresı federasiialarynyŋ jetekşılerı Baltabai Asan men Darhan Jolomanovtyŋ qatar qoldau körsetuı de köregendık pen ūlttyq sportqa janaşyrlyqty tanytady», – dedı ol.
Būl sapar – qazaq küşınıŋ ruhani-mädeni ızımen jasalǧan alǧaşqy ekspedisiia retınde erekşe maŋyzǧa ie. Būdan ärı Jambyl oblysy Şu audanyndaǧy Baluan Şolaq kötergen tas pen Aqmola-Kökşetau öŋırındegı bırqatar baluantastarǧa saparlar josparlanuda.
Ūiymdastyruşylardyŋ aituynşa, «Qazaq küşınıŋ kartasy» jobasy aldaǧy uaqytta baluan tastardyŋ geografiialyq ornyn kartaǧa tüsırudı, olarǧa qatysty aŋyz-äŋgımelerdı jinaqtap, ǧylymi ainalymǧa engızudı, sondai-aq jastardy tarihi paluandar önegesı arqyly sport pen azamattyqqa bauludy közdeidı. Sonymen qatar joba jaŋa küştık-sporttyq marşruttar aşu arqyly Qazaqstannyŋ brendtık-turistık äleuetın arttyruǧa da üles qospaq.
Eske sala keteiık, atalmyş joba biyl säuır aiynda Ūlttyq akademiialyq kıtaphanada «Baluan tas» ūlttyq sport türlerı jäne mädenietı akademiiasy jūmysymen josparlary aiasynda tanystyrylyp, onyŋ tūsaukeserı senator Bibıgül Jeksenbai jetekşılıgındegı «Bas redaktorlar klubynyŋ» qatysuymen ötken bolatyn.
