Taiauda Qazaqstannyŋ Halyq partiiasy (būrynǧy kommunistık partiia) töraǧasy Ermuhamet Kabidinovich Ertysbaev “Astanadaǧy LRT vagondarynda nege tek qazaqşa men aǧylşynşa ǧana jazylǧan, nege Resei tılınde, Qytai tılınde jazylmaǧan?”-dep, jer astynan jık şyǧardy?!. Özınıŋ iutub kanalynda özınşe maŋyzdy söz aityp tūrǧandai qabaǧyn tüiıp alyp, qolyn erbeŋdetıp oŋdy-soldy sıltep qoiyp, boiynda atymen joq bolsa da, jasandy “oily tür” jasap alyp, sauatsyz mälımdeme jasady.
Tıptı, edıreŋdep, ekılene söilep, äldenelerdı megzep, vagondardaǧy körnekı aqparattardy memlekettık tılde jazyp, bärın zaŋdy jasaǧandarǧa, jalpy basşylyqqa zekıp, ūrsyp qoiady. «Būl ne? Saiasi ūstanym ba? Nemese jauapsyz arandatuşylyq pa? Būl qūqyqtyq qana emes, moraldyq-saiasi qatelık!» dep soǧady özınıŋ moral tügılı Konstitusiiany, Täuelsız memlekettıŋ zaŋyn taptap otyrǧanymen şaruasy joq.
«Men Qazaqstannyŋ Halyq partiiasy töraǧasy retınde mälımdeimın, būǧan jol beruge bolmaidy. LRT-nyŋ saltanatty aşyluyna deiın osy qatelıkterıŋdı jöndeulerıŋdı, barlyq jazudy kemınde tört tılde jazyp qoiularyŋdy talap etemın!» dep esırgen ErtYsbaev tıptı, «Eto urodlivo, oskorbitelno!» dep sılteidı, öz elın, negızgı memleket qūrauşy qazaq halqynyŋ tılıne qarsy şyǧyp, qorlap otyrǧanyna sanasy jetpei...
«Būl serıktes elderımızge qatty soqqqy ǧoi» dep, Soltüstıkke qarai moinyn sozyp qoiyp, “senderdıŋ müddelerıŋdı qorǧap otyrǧan senımdı qūldaryŋdy kördıŋder me” degendei, iesınen qoşemet dämetkendei qūiryq būlǧaŋdatuyn qaitersıŋ... Qazaqtyŋ “Qūldy bärekeldı öltıredı” degen sözı bosqa aitylmasa kerek…
Bıraq bız bırden aitaiyq, būl - bädık video - baryp tūrǧan zaŋsyz Arandatuşylyq!
Barlyq elde barlyǧy basty tılde - Memlekettık tılde jazylatynyn būl eks-ministr, eks-prezident keŋesşısı, eks elşı, (eks) saiasi ǧylym doktorynyŋ nege bılmeitınıne bır qyzyǧy, bızdıŋ elde eşkım taŋǧalmaidy?!.
Özınıŋ aty men atasynyŋ atyn qazaqşa jazsa, qatesı qaptap jüretın ErtYsbaev özı sauatsyz bolǧasyn ba, qazaqtyŋ bärın hat tanymaidy dep oilaityn boluy kerek…
ErtYsbaevtyŋ būl arandatuyna tiıstı bilık organdary jauap beretın şyǧar dep bıraz kütıp edık, tyrs etken eşkımdı baiqai qoimadyq. Būnyŋ byltyr da däl osyndai Konstitusiiany būrmalap, arandatu jasaǧan videosyna da bilık tarapynan eşkım ündemegen. Tek belgılı qoǧam qairatkerlerı men zaŋgerler bastap, qalyŋ el qarsy şyqqan. «Äi» deitın äje, «qoi» deitın qojaiyn bolmaǧasyn, auzyna kelgenın aityp, bılgenın ıstep üirengen būnyŋ zaŋdy belden basyp, tairaŋdauy taǧy da jalǧasyp jatyr... Ädılettı Qazaqstannyŋ qalyptasyp kele jatqan «Zaŋ men tärtıp qaǧidasy» qaida, ol qazaq tılıne qarsy şyqqandarǧa kelgende jürmei qala ma? Sondyqtan, özımız jauap beruge tura kelıp tūr.
Qazaqstan Respublikasynyŋ Konstitusiiasynyŋ 7-babynyŋ 2-tarmaǧynda «Memlekettik ūiymdarda jäne jergilikti özin-özi basqaru organdarynda orys tili resmi türde qazaq tilimen qatar qoldanylady» dep, taiǧa taŋba basqandai, aq paraqqa qara siiamen aiqyn jazylyp tūr. Mūny ErtYsbaevtyŋ özı de videosynda keltırgenmen, bıraq «saiasi ǧylym doktory» tüktı de tüsınbeptı...
Iаǧni, memlekettik ūiymdar men jergilikti özin-özi basqaru organdarynan basqa jerlerde, eşqandai dükender men meiramhanalarda, därıhanalarda, sol siiaqty ErtYsbaevty esınen taŋdyrǧan LRT vagondarynda, transportta orys tili resmi türde qazaq tilimen qatar qoldanylmaidy - ondai Konstitusiialyq norma joq. Osymen üşınşı ret aitamyz, tek qana “Memlekettik ūiymdarda jäne jergilikti özin-özi basqaru organdarynda ǧana orys tili resmi türde qazaq tilimen qatar qoldanylady”.
Al ErtYsbaev elge osy Konstitusiialyq normany qasaqana būrmalap, «barlyq jerde orys tili resmi türde qazaq tilimen teŋ qoldanylady» degen jalǧan aqparat taratyp otyr. Būl Qazaqstan azamattaryn arandatu bolyp tabylady. Būǧan arnaiy jaza bar. Älde, qazaq tılımen alysamyn dep, qoryqqanǧa qos körınedı degendei, būl eks-ministrge poiyz vagondary da memlekettık organ bolyp körıne me?!.
Būndai zaŋsyzdyqqa küiıp ketken bır tıl küreskerı erteŋ ErtYsbaevty osy eldı arandatuy üşın sotqa berse, ana tılıne häm memlekettık tılge miy jetpese de, ministr bolǧan, eks prezident keŋesşısı, eks elşınıŋ künı qaraŋ boluy äbden mümkın… Ondai tıl qorǧany tabylatynyna äbden senemın.
Aitpaqşy, joǧaryda aitqanymyzdai, būl ErtYsbaevtyŋ Konstitusiianyŋ däl osy babyn būrmalap, arandatu jasaǧan videosy bırınşı ret emes, ekınşı ret. Onyŋ byltyrǧy 2024 jyly da däl osyndai Konstitusiiany būrmalaǧan arandatuy turaly belgılı saiasattanuşy, tıl küreskerı Dos Köşım: “Qazaq tılıne qarsy Ertısbaevty sotqa beruge tolyq bolady”-dep “Qazaq ünı” iutub arnasyna arnaiy sūqbat bergen bolatyn. Al eks ministr Ertysbaevtyŋ «Konstitusiia boiynşa adam, azamat, memleket jäne qoǧamnyŋ kündelıktı ömır tırşılıgınde orys tılı de-iure jäne de-fakto memlekettık tılmen bırdei teŋ qoldanylady» degen mälımdemesınıŋ sauatsyzdyǧyn belgılı zaŋger, ötkende atyşuly Şerzat ısınde marqūmnyŋ otbasynyŋ advokaty bolyp, laiyqty qorǧai bılgen Meiırman Qalmaqanūly (Şekeev) äbden äşkerelep, masqarasyn şyǧarǧan edı…Ony men feisbuk paraqşamda bölısıp, «Ertısbaevty esınen tandyru» atty post jazǧanmyn.
Al QR PRezidentı Q.Toqaev “Bız populistık asyǧys şeşımderden boiymyzdy aulaq ūstaimyz. Ärqaşan naqty jaǧdaiǧa qarap, baiypty saiasatty basşylyqqa alamyz. Būl, eŋ aldymen, memlekettık tıldıŋ märtebesın etnosaralyq qatynas tılı retınde bekıtu mäselesıne tıkelei qatysty. Tıl mäselesın tu etıp qoǧamda alauyzdyq tuǧyzǧysy keletın, el ışındegı jaǧdaidy şielenıstıruge ūmtylatyn ärbır äreketke tosqauyl qoiylyp, zaŋ jüzınde jazalanady.”-dep, eskertu jasaǧan edı. Endeşe, ünemı Konstitusiiany būrmalap, zaŋdy būzyp, «tıl mäselesın tu etıp qoǧamda alauyzdyq tuǧyzǧysy keletın, el ışındegı jaǧdaidy şielenıstıruge ūmtylatyn» ErtYsbaevtyŋ «ärbır äreketıne» zaŋmen tosqauyl qoiylyp, jazalanuy tiıs!
Būl joly Ertysbaevtyŋ kezektı arandatuyn orystıldı bolsa da, otanşyldyǧy - ūltşyldyǧy zor bılıktı zaŋger, qūqyqtanuşy Ruslan Tüsıpbekten bastap, äleumettık jelıde barlyǧy “Ertysbaevtyŋ būl ottauy ne masqara?!.”-dep, aiausyz soiyp jatyr…
Aitpaqşy, Konstitusiiany būrmalaǧan būl Ūltqa qauıp töndıretın arandatuşylyqqa Ūlttyq qauıpsızdık komitetı men baqylauşy organ Bas prokuratura nege şara qoldanbai, qaida qarap otyr?!.
ErtYsbaevty esırtıp, tanauyn delditıp, aidarynan jel estırıp, böstırıp otyrǧandar kımder? “Eskı Qazaqstannyŋ” elesınen şyǧa almai jürgen būǧan bızdıŋ äşeiınde zaŋdy talap etkış, ūltşyldardyŋ är kommentıne deiın 24 saǧat aŋdyp otyratyn qūzyrettı organdarymyz nege ündemeidı? Erıkken ErtYsbaev nege auzyna ne kelse, sony aita beruı kerek?
2.“RESMİ TIL RETINDE QATAR QOLDANYLADY”-degen söz ”RESMİ TIL” degen status emes!
İä, däl solai! “RESMİ TIL RETINDE QATAR QOLDANYLADY”-degen söz ”RESMİ TIL” degen status emes!
Ekeuı ekı bölek deŋgei. “Bızdıŋ elde Memlekettık tıl ekeu”, “Orys tılı - resmi tıl, memlekettık tıldıŋ ornyna jüre beredı” degen zaŋǧa qaişy sözdı köşedegı düŋgırşek, düken satuşylary, kafe daiaşylary sauaty jetpei, bılmei aitsa, keşırımdı şyǧar… Al saqaly aǧarǧan saiasatkerler, bilıktegı joǧary lauazymdy şeneunıkter, ministr, äkım, deputattar, ErtYsbaev siiaqty eks-ministr, eks-prezident keŋesşısı, eks-elşı, tıptı saiasi ǧylym doktorlary bılmei, bösıp jatqanda, olardyŋ sauatsyzdyǧyna taŋǧalasyŋ!
2022 jyly parlamentte reglament turaly zaŋ jobasy talqylanǧanda aty belgılı zaŋger-deputattar da osy zaŋdylyqty bılmei, Azat Peruaşev ekeumızben söz talastyryp, memlekettık tılge qarsy şyǧyp, küidırıp edı… Onyŋ videosy belgılı deputattarda saqtauly.
2007 jyly Mäjılıs deputattary Mūhtar Şahanov, Amangeldı Aitaly, Erasyl Äbılqasymovtyŋ: "Konstitusiia boiynşa orys tılı resmi tıl retınde memlekettık tılmen bırdei bolyp tabyla ma?» degen sūraqtaryna Qazaqstan Respublikasy Konstitusiialyq Keŋesınıŋ 2007 jylǧy 23 aqpandaǧy №3 Qosymşa qaulysynda:
«Memlekettik ūiymdarda jäne jergilikti özin-özi basqaru organdarynda orys tili resmi türde qazaq tilimen qatar qoldanylady» degen Konstitusiianyŋ 7-babynyŋ 2-tarmaǧy orys tılıne ekınşı memlekettık tıl märtebesın bermeidı.»
- dep, arnaiy jauap berılgen.
Iаǧni, “RESMİ TIL RETINDE QATAR QOLDANYLADY”-degen söz ”RESMİ TIL” degen status emes!
Älem elderınde resmi tıl qyzmetın memlekettık tıl statusy atqarady. Al Qazaqstanda memlekettık tıl –Qazaq tılı.
Demek, "Orys tılınıŋ statusy memlekettık tılmen bırdei, resmi tıl" -degen sözder oidan şyǧarylǧan, özderı, bala-şaǧalary memlekettık tıldı qaqpaityn bolǧasyn orys tılınıŋ qūqyn asyra paidalanuşy ErtYsbaevtar siiaqty Atazaŋdy būrmalauşylar jasap alǧan jalǧan "status".
Konstitusiianyŋ däl osy 7-baby 2-tarmaǧyn elge būrmalap körsetıp, ünemı ūltaralyq dau-janjalǧa ainaldyryp jürgender de osy ertysbaev siiaqtylar.
Konstitusiiany erkın būrmalai beruge erıktı erıkken ErtYsbaevtyŋ byltyrǧy videosynda osy Konstitusiialyq Keŋestıŋ Qosymşa qaulysyn da mülde kerısınşe, logikalyq qarama-qarsy maǧynada «qazaq tılı men orys tılı barlyq jerde teŋ» dep jauap berıldı» dep terıs tüsındırgen arandatuşylyǧy - baryp tūrǧan alaiaqtyq emes pe?!
Al ūltaralyq qatynas tılı turaly aitar bolsaq, ol da memlekettık tıldıŋ funksiiasy bolyp tabylady. Sondyqtan da QR Prezidentı Q.Toqaev «Qazaq tılı – ūltaralyq qatynas tılıne ainaluy kerek», Qazaqstanda Memlekettık tıl bıreu ǧana – ol Qazaq tılı», «Qazaqstan azamattary memlekettık tıl – qazaq tılın bıluı mındettı» dep, nüktesın qoiyp qoiǧan.
3.ZAŊDY BILMEU - ZAŊSYZDYQ JASAI BERU ME?
Men mektepte mūǧalım bolǧan ädetımmen bırınşı synyptyŋ bılımsız oquşysynyŋ basyna nūqyp tūryp, közıne şūqyp tūryp tüsındergendei, eks-ministr, saiasi ǧylymdar doktory, professor ErtYsbaevqa ejelep tūryp, taǧy da tüsındıreiın...
Kez kelgen sauaty bar, mektep bıtırgen adam, şaşyn jūlyp, basyn ūryp, oibailamai tūryp, aldymen qai mäselenıŋ de qandai zaŋǧa jäne zaŋnyŋ qandai babyna jatatynyna qaraidy.
Eks-prezident keŋesşısı aityp otyrǧan LRT vagondaryndaǧy jazular zaŋ tılınde «Körnekı aqparat» dep atalady. Būl mäsele Qazaqstan Respublikasynyŋ «Qazaqstan Respublikasyndaǧy til turaly» Zaŋynyŋ «Derektemeler men körneki aqparat tili» dep atalatyn 21-babymen retteledı.
İä, 2021 jyldyŋ soŋyna deiın būl bapta barlyq jerde «...körneki aqparat memlekettik tilde jäne orys tilinde, al qajet bolǧan jaǧdaida basqa da tilderde jazylady» degen norma boldy. Osydan kelıp, barlyq jerde orys tılı qazaq tılımen qatar jüruge mındettı bolyp şyqty. Būl Konstitusiianyŋ joǧaryda atalǧan 7-babynyŋ 2-tarmaǧyna qaişy bolatyn.
Atalǧan 21-bapqa 2021 jyly VII şaqyrylǧan QR Parlamentı Mäjılısı deputattary, iaǧni bız jasaǧan özgertuler men tolyqtyrular turaly zaŋǧa QR Prezidentı Q.Toqaev qol qoiyp, 2022 jyldyŋ bırınşı qaŋtarynan küşıne endı. Endıgı jerde memlekettık emes ūiymdardaǧy derektemeler men körnekı aqparattar “mındettı türde qazaq tılınde jazyluy tiıs”, al “qajet bolǧanda ǧana özge tıldegı nūsqasyn qatar ornalastyruǧa bolady”.
Däl osy bapty sol zaŋǧa engızgen, däl qazır Ertysbaev audarmaşy arqyly oqyp otyrǧan osy qazaq tılındegı oǧan jauap bergen maqalanyŋ avtory, deputat Qazybek İsa bolatyn…
Sondyqtan Ertysbaev söz etıp otyrǧan LRT vagondaryndaǧy körnekı aqparat tolyǧymen qoldanystaǧy tıl turaly zaŋnama talaptaryna sai zaŋdy, tura jasalǧan. Ol üşın solai, zaŋǧa sai jasaǧan jauapty da, sauatty mamandarǧa, el basşylyǧyna, bilıkke aitarymyz tek Alǧys qana.
Öitkenı, Qazaqstan qūqyqtyq memleket! Zaŋ men tärtıp - Ädılettı Qazaqstannyŋ basty qaǧidasy.
Al ErtYsbaevtıkı “Aŋqau elge Aramza molda bolu” degendei, jūrttyŋ bärın aqymaq sanap, bos baibalam jasau.
4.”QAZAQSTAN - KÖP ŪLTTY EL” degen ertegını doǧar ERTYSBAEV?!
“Qazaqstan köp ūltty memleket, 130 ūlt ömır süredı” dep, baiaǧy Keŋes imperiiasyndaǧy kommunistık qyzyl ūranyna qaita basqan ErtYsbaev taǧy da Konstitusiiany būrmalaidy nemese taǧy da bılımsızdık tanytady. QR Konstitusiiasynyŋ 2-babynda: «Qazaqstan Respublikasy - prezidenttık basqaru nysanyndaǧy bırtūtas memleket» dep, aq qaǧazǧa qara siiamen soqyrǧa taiaq ūstatqandai jazuly tūr. ErtYsbaev tüsınetın tılde aitsaq, «Respublika Kazahstan iavliaetsia unitarnym gosudarstvom s prezidentskoi formoi pravleniia.»
“Kök pasportymyz ūlttyq bıregeilıgımızdıŋ aiqyn nyşanyna ainaldy. El bırlıgı – eŋ aldymen, küllı qazaqtyŋ bırlıgı. Ekınşıden, el bırlıgı – qasiettı qazaq jerın meken etken barşa etnostyŋ bırlıgı.”-degen QR Prezidentı Q.Toqaev Qazaqstan halqy Assambleiasynda memleketımızde tek memleket qūrauşy Qazaq ūlty jäne etnostar bar ekenın, halyq bırlıgı bärınen maŋyzdy ekenın atap aitty.
Kezınde parlamenttegı komitet otyrysynda sol kezdegı vise-premerge «Keŋes imperiiasynan qalǧan «Köp ūltty Qazaqstan» degen sözdı doǧaru kerek» dep aitqanymyz bar edı. “Qazaqstan köp ūltty memleket, 130 ūlt ömır süredı” dep, baiaǧy sarynyna basyp, jaǧy talmai sairap otyrǧan ErtYsbaevqa da qataŋ eskertuımız osy!
5.ELDIŊ JARTYSYNAN ASTAMY ORYS TILIN BILMEIDI!
ErtYsbaevtyŋ endı bır ertegısı - “Qazaqstannyŋ bärı orys tılın bıledı” dep soǧyp jıbergenı. “Bärı orys tılın bıledı, olardyŋ, salyq töleuşılerdıŋ aqşasyna salynyp jatqan LRT vagondaryna orysşa, qytaişa jazyluy kerek” - degenı eldı aldau, qoǧam pıkırın manipuliiasiialau.
Kerısınşe, qazır auyldyŋ basym bölıgı orys tılın bılmeidı. Bügınde 2 mln-ǧa juyqtaǧan qandastarymyz da, kez kelgen sauatty eldıŋ sauatty azamattary sekıldı özderınıŋ ana tılı men özderı tūrǧan memlekettıŋ memlekettık tılın bılıp keldı atameken Qazaqstanǧa (būndai sauat pen sana bızdıŋ eldegı ertysbaevtarǧa būiyrmaǧan). Bıraq olar Reseidıŋ tılın bılmeidı. Öitkenı, Qazaqstannan basqa eş jerde orys tılınıŋ qajetı joq. Qazır bızdıŋ joǧary oqu oryndarymyzdaǧy oqytuşylar auyldan kelgen studentterdıŋ köbısı orys tılın bılmeitının, esesıne qazaq tılın jaqsy bılıp, aǧylşyn tılın täuır meŋgerıp kele jatqanyn razylyqpen aitady. Sonda eldıŋ jartysynan astamy şetel tılın - orys tılın tüsınbeidı.
Iаǧni, eldıŋ jartysynan astam salyq töleuşılerı LRT-ǧa qazaq tılı men aǧylşynşa jazylǧanyna bek razy. Orysşa men qytaişa jazyluyna narazy! Ony ErtYsbaev myrza özınıŋ osy arandatuşy videosynyŋ astyndaǧy özın qazaqşa da, orysşa da terısın tırıdei sypyryp soiyp salyp, sazaiyn berıp, sybap jatqan 100 paiyz kommentterden oqyp-aq bılıp otyrǧan şyǧar... Eger ol el pıkırın oqityn bolsa, ainalasyndaǧy, qol astynda qyzmet etetın az ǧana adamnyŋ ötırık maqtaǧanyna mäz bolmai…
6.RESEI men QYTAIDA ERTYSBAEVTARDY MİNİSTR TÜGILI KÖŞE SYPYRUǦA ALMAIDY…
ErtYsbaev özıne tietın sözdı bılmeidı, qalai ministr, prezident keŋesşısı, tıptı saiasi ǧylymdar doktory bolyp jür?
«Özıŋ diuanasyŋ - kımge pır bolasyŋ» degendei, özı ekı tıl bılmeitın adamnyŋ ekı tıldı talap etuge eşqandai moraldyq qūqy joq! Zaŋǧa salsaŋ da, Arǧa salsaŋ da… Eger būl ekeuı bolyp jatsa olardyŋ boiynda...
Ertysbaev mysalǧa keltırgen ekı memlekettık tılı bar elderdıŋ kez kelgen memlekettık qyzmetkerı sol ekı tıldı de jetık bıledı. Memlekettık tıldı bılmese, jai qyzmetke de almaidy. Bızdegıdei özınıŋ ana tılı men memlekettık tılıne miy jetpese de, Ertysbaevtardai ministr bolatyn masqara jaǧdai joq eşqandai elde.
Mysaly, «Kanadada barlyq jerde fransuz jäne aǧylşyn tılınde jazady» deidı ǧoi bızdıŋ sabaz? Jazsa, ol elde ekeuı de memlekettık tıl ǧoi?!. Al bızde memlekettık tıl bıreu ǧana – qazaq tılı! Jalpy, Qazaqstan men Kanadany salystyru üşın qandai mi boluy kerek? Qazaqstan unitarly, Kanada federativtı memleket ekenın mektep oquşysynyŋ bärı bıledı eks ministr tügılı... Sol Kanadanyŋ kez kelgen memlekettık qyzmetkerı sol ekı tıldı de jetık bıledı. Al bızdıŋ eks prezident keŋesşısı şe? Özınıŋ ana tılınde, Memlekettık tılde nan sūrap jei almai tūryp, memlekettık tıl turaly zaŋ jaily aitqan nesın alǧan deseişı mūnyŋ...
Tek bızde ǧana ǧoi älemde memlekettık tıldı bılmei, memlekettık qyzmetker, tıptı ministr, äkım, deputat bolatyn soraqy nonsens!
Eger RESEI men QYTAIDA, KANADADA, tıptı körşı ÖZBEKSTANDA MEMLEKETTIK TILDI bılmese, ErtYsbaevtardy MİNİSTR TÜGILI KÖŞE SYPYRUǦA da ALMAIDY…
ErtYsbaevtyŋ ekılenıp tūryp: «Qytai bızge investor bolyp, milliardtaǧan dollarlar jūmsauda. LRT-ny qytai jūmysşylary saluda. Endeşe nege bız qytaişa da jazyp qoimaimyz?!.» dep, tüsın suytyp alyp, sūŋqyldaǧan türın köru üşın qan qysymy därısın ışıp almasaŋyz, şydau öte qiyn... Būl ne degen beişara, qūldyq sana?!. Qai eldı kördıŋ investisiia qūiǧan memleketterdıŋ bärınıŋ tılın memlekettık tılımen qatar jazyp qoiatyn?
Özge elderge, özge eldıŋ jūmysşylaryna jany aşyp otyrǧan ErtYsbaevtyŋ osy uaqytqa deiın özge elden öz elıne kelıp jatqan qandastary turaly, özınıŋ zaŋdy märtebesıne ie bola almai kele jatqan memlekettık tılıne - qazaq–tılıne, özınıŋ üirenuge miy jetpeitın ana tılıne bır de bır ret qoldau jasaǧanyn körgen emespız, kıleŋ osyndai qorlau bolyp keledı.
Jüre berseŋ, sūmdyqty köre beresıŋ degen osy...
7.MEMLEKETTIK TILGE MİY JETPEITINDER MEMLEKETTIK TIL TURALY SÖILEUGE BOLMAIDY!
2011 jyly Almatyda memlekettık tıldı qorǧauǧa arnalǧan Mūqtar Şahanov bastaǧan mitingıde söilegende men sol kezde de memlekettık tılge qarsy şyqqan, eks prezident Nazarbaevqa bırneşe ret, barlyǧy 12 jyl keŋesşı bolǧan Ertysbaevqa qarata aitqan edım, sonyŋ videosy älı internette taralyp jür. “Ertysbaev siiaqtylar qalai prezidentke keŋesşı bolady? Mūndai memlekettık tılge miy jetpeitınderdı Prezident tügılı men eşuaqytta keŋesşı etıp almas edım?!.”-degen edım.
Kıleŋ osyndai, ana tılıne sauaty jetpeitın ErtYstaevtai eks-prezident Nazarbaevtyŋ ideologiialyq keŋesşılerınıŋ ūsqynyna qarap-aq, nege Täuelsız memleketımız otyz jyl boiy Ūlttyq ideologiiadan jūrdai bolyp, tılınen, dılınen airylyp, sorlap qalǧanynyŋ sebebın aiqyn bıluge bolady. «Almaty» degen attyŋ ajarly atau ekenıne sanasy jetpei, «Alma – Ata» degen būrynǧy atyna auystyru kerek» dep jürgen «idio-logtardan» ne sūraisyŋ?..
Tılın bılmegen - tırlıgın de bılmeidı. ErtYsbaevtyŋ tarihta eŋ naşar ministr retınde aty qalǧany da sondyqtan. Qazaqtyŋ mädeniet jäne aqparat ministrı bolǧanda, qazaqtyŋ mädenietınen jūrdai, aqparat älemınen maqūrym ministr retındegı sauatsyzdyqtary aşy äjua anekdottarǧa ainalyp ketkenın jūrt älı külkı etıp aityp jür... Mädeniet jäne aqparat ministrınıŋ elımızge belgılı jurnalist, belgılı gazettıŋ bas redaktory Şämşı Pättenı äigılı ūly kompozitor Şämşı Qaldaiaqov eken dep, «änderıŋızdı süiıp tyŋdaimyz» degenı, ol taǧaiyndaǧan, özıne tartqan mädeniet ministrlıgınıŋ jauapty qyzmetkerınıŋ respublikalyq än konkursynda «än sözınıŋ avtory Şäkärım Qūdaiberdıūlynyŋ özın şaqyryŋdar, äitpese, jüldesın bermeimız» degenı basynan sory arylmaǧan mädeniet ministrlıgınıŋ ne körmegenın baiqatady... Al tarihta tek Qazaqstannan ǧana şyǧatyn öz ana tılı men memlekettık tılın bılmeitın «diplomattarǧa» kuä bolǧan şet memleketter ne oilady eken dep, ErtYsbaev elşı bolǧan elderdıŋ aldynda men keşırım sūraimyn... Al ErtYsbaev özın «Men Qazaqstannyŋ halyq partiiasy töraǧasymyn» dep, qazırgı qyzmetıne ekpın qosyp, ekılenıp aita berse de, men etika saqtap ol turaly äzırge eşnärse demedım. Tek partiiasyndaǧy özımız bıletın, syilaityn azamattarǧa köŋıl aitamyn...
8.ÖZ MEMLEKETINIŊ MEMLEKETTIK TILIN BILMEU - TOPASTYQ!
“ÖZBEKSTANDA TŪRYP, ÖZBEK TILIN BILMEU ÜŞIN NADAN BOLU KEREK”- deidı orys jıgıtı.
EL ZAŊYN BŪRMALAǦYŞ ERTYSBAEVTAI ARANDATUŞYLAR BOLSA, ELGE JAUDYŊ KEREGI JOQ!
2023 jyly Özbekstannyŋ konstitusiialyq referendumyn baqylau üşın Türkı memleketterınıŋ Parlamenttık Assambleiasy aiasynda Taşkentke bardyq. Qasymda QR Parlamentı Senaty deputaty Bekbol Orynbasar bar. Sonda özbek aǧaiyndar bızdı keşkı as ışuge alyp barǧan europalyq meiramhanada ısteitın daiaşylar tügel orys etnosynyŋ ökılderı eken. Bärı özbekşe sairap tūr. Bızge qyzmet etken Vadim degen daiaşydan: “Bärıŋ özbekşe bılesıŋder me?” dep sūraǧanda, ol bırden: “ÖZBEKSTANDA TŪRYP, ÖZBEK TILIN BILMEU ÜŞIN NADAN BOLU KEREK”- degende, men ornymnan ūşyp tūryp, onyŋ qolyn alyp, alǧys aittym. Onyŋ būl sözın men Özbekstan turaly maqalamda taqyrypqa şyǧaryp qoidym. Nadannyŋ sinonimı - topas! Sol Vadim aitqandai, bızde otyz jyldan astam uaqyttan berı memlekettık qyzmette memlekettık tıldı bılmeitın topastar köp, olar älı ıstep keledı?!.
Öitkenı, däleldengen ǧylymi tūjyrym boiynşa, kez kelgen adam qanşa topas bolsa da, 3 jylda özı tūryp jatqan eldıŋ tılın jaqsy üirenıp aluǧa bolatynyn baspasözden oqydym. Al bızde būrynǧy keŋestık imperiiany aitpaǧanda, Täuelsız El bolǧanymyzǧa 3 jyl emes, 33 jyldan asyp kettı qazır…
Özbekstanda özbek tügılı özge ūlttardyŋ bärı özbek tılınde söilese, al kerısınşe, Qazaqstanda özge ūlttar tügılı qazaq ministrler, äkımder, deputattar qazaqşa bılmese, būl - Memlekettık tıldı mındetteu - Memlekettıŋ mındetı ekenın aiqyn körsetedı! Iаǧni, Memlekettık tıl turaly zaŋ qabyldau kerek! Būl älem elderınde äbden däleldengen, “Ekıge ekını qossaŋ - tört bolady” degendei, anyq formula, aiqyn aksioma! Sonda ǧana, memleket basşysynyŋ memlekettık tıl turaly aitqan küştı sözderı ıske asady.
2020 jyly «Ūly Dalanyŋ ūltaralyq qatynas tılı» atty Tıl forumyn ötkızgen Qazaqstan halqy Assambleiasynda elımızdegı barlyq etnostar «Memlekettık tıl turaly zaŋ kerek» dep Ündeu qabyldady.
2020 jyly memlekettık tıl turaly zaŋ qabyldaudy talap etken «Qazaq ünı» ūlttyq portalyndaǧy QR PRezidentıne jazylǧan Aşyq hatqa bügınde 132 460 adam qol qoiyp, qoldap, būrynǧy mejelerden 1000 esedei köp tarihi rekordtyq deŋgeige jetıp otyr. Ūlt müddesı üşın būryn mūnşalyqty qalyŋ qol jinalǧan emes. Būlar tek internetke qoly jetkender ǧana. Būl būdan bes jyl būryn ekı aida ǧana 120 myŋǧa jetken El patriottary artynda smartfon paidalana almaityn milliondaǧan halyq tūrǧany aiqyn. Būl qalyŋ qol ışınde tek qazaqtar ǧana emes, belgılı qoǧam qairatkerı, bügınde QR Parlament Mäjılısı deputaty Maksim Rojin bastaǧan ärtürlı etnos ökılderı de (50-ge juyq) jetkılıktı. Olardyŋ bärı memlekettık tıldı talap etken Aşyq hatty qoldap, qol qoiyp, naǧyz otanşyl patriottyqtaryn körsettı.
Memlekettık tıldı qoldau – Memlekettı qoldau! Tıldı qoldau – Eldı qoldau!
Al, qoryta aitqanda, eks-ministrdıŋ Qazaq tılıne qarsy - Qazaq elıne qarsy ūstanymdary qorqynyşty !?. El zaŋyn būrmalaǧyş ErtYsbaevtai arandatuşylar bolsa, Elge jaudyŋ keregı joq!
Körnektı orys jazuşysy K.Paustovskii: «Ana tılın bılmeu – ūltqa jasalǧan opasyz satqyndyq» dep turasyn aitqan.
Tılge qarsylyq - Elge qarsylyq! Tıldı satu - Eldı satu!
9.QŪL - QOJAIYN TILINDE SÖILEIDI
«DÜNİEDE EŊ QİYN NÄRSE - QŪLDY QŪL EMES EKENINE SENDIRU!»
Būl älemge äigılı söz - 1849 jyly qūldardy tūtqynnan qūtqaru üşın qūpiia ūiym qūrǧan qaisar qairatker Garriet Tubmannyŋ qanatty sözı.
Ömırınde 700-ge juyq qūldy qūldyqtan bosatqan qūtqaruşy: “DÜNİEDE EŊ QİYN NÄRSE - QŪLDY QŪL EMES EKENINE SENDIRU!”-dep, küiıp ketkende aityp salǧany aiqyn.
Sözımızdıŋ soŋynda aitarymyz, qūl - qojaiyn tılınde ǧana söileidı.
XXI ǧasyrda bız de qūlaqkestı qūldarǧa “qūldyqtan bosaǧanyŋa 33 jyl boldy” dep, 33 jyldan berı aiqailap aityp, jazyp, jetkıze almai kelemız!?.
Qūldardy qūldyq qūryǧynan qūtqaruşy qaisar qairatker Gabriet Turman, peiışte ruhyŋyz şalqi bergei, men sızge basymdy iemın. Sız ne degen köregen häm tözımdı edıŋız?!.
Men sızdı öte jaqsy tüsınemın…
Qazybek İsa
