Na saıte Akordy opýblıkovalı polnyı tekst vystýplenııa Prezıdenta Kazahstana, peredaet adyrna.kz.
Qurmetti Úkimet músheleri! Qurmetti jıynǵa qatysýshylar!
Kúrdeli geosaıası syn-qaterge qaramastan, elimiz bir qalypty damyp keledi. Muny jarty jyldyq nátıjeden kórip otyrmyz. Ekonomıka 3,4 paıyzǵa, al naqty sektor 4,1 paıyzǵa ósti. Ásirese, óńdeý ónerkásibi salasynda aıtarlyqtaı ilgerileý bar. Degenmen, ınflıaııa da bir orynda turǵan joq. Qazir bul kórsetkish 14,5 paıyzǵa jetip, 2015 jylǵy deńgeıden asyp tústi.
Birinshi jarty jyldyqta ekonomıkamyz qalpyna keldi. Biraq halyqaralyq ınstıtýttar Qazaqstannyń ishki jalpy ónimi bıyl 2 paıyzǵa ǵana ósedi dep boljap otyr. Buǵan deıin olar ósim 3,7 paıyz bolatynyn aıtqan edi. Sondyqtan, Úkimet el ekonomıkasynyń turaqty damýyn qamtamasyz etýge tıis. Eń bastysy, azamattardyń naqty tabysyn arttyrý qajet.
Qurmetti áriptester!
Jalpy, elimizdiń ekonomıkasy syn-qaterlerge tótep berip jatyr deýge bolady. Qazir halyqaralyq ınstıtýttar álemdik ekonomıka qarqyny báseńdeıdi degen boljam aıtýda. Soǵan sáıkes ınflıaııa jappaı ósýi múmkin. Óńirlik daǵdarystyń uzaqqa sozylyp bara jatqanyn baıqap otyrmyz. Tipti, bul ahýal jahandyq toqyraýǵa ushyratady degen qaýip bar. Osyndaı jaǵdaıda Úkimettiń jáne Ulttyq Banktiń negizgi mindeti – ınflıaııany turaqtandyryp, azamattardyń tabysyn arttyrý bolýǵa tıis. Sondaı-aq, jańa jumys oryndaryn ashý qajet.
Endi naqty mindetterge toqtalaıyn.
BIRINShI. Inflıaııany turaqtandyrý
Qazir ınflıaııanyń sharyqtap ketýi eń kúrdeli másele bolyp otyr.Baǵanyń ósýine azyq-túlik ınflıaııasy áser etti. Onyń deńgeıi 19,2 paıyzǵa jetti. Jalpy, azyq-túlik birden 80 paıyzǵa qymbattady. Úkimettiń baǵany turaqtandyrýǵa baǵyttalǵan sharalary tıimsiz bolyp shyqty. Úkimet ınflıaııany eski ádis-tásilmen toqtatqysy keledi. Onyń ózinde bıýdjetten qosymsha qarajat bólip, baǵany jasandy túrde ǵana rettep otyr. Iaǵnı, qymbatshylyqtyń sebebimen emes, saldarymen kúres júrip jatyr. Al, shyn máninde, kerisinshe bolýy kerek.
Úkimet bar jaýapkershilikti óńirlerge artyp qoıdy. Olar ákimshilik resýrsty paıdalanyp, dúkenderdi aralap júr, basqa tásilder jáne jańa ıdeıalar joq. Mundaı jumys eshqashan tıimdi bolǵan emes. Bir sózben aıtqanda, naryq zańdylyǵyna saı keletin jańa ustanym joq.
Bolee dvýh let nazad ıa daval porýchenıe zapýstıt naıonalnýıý tovaroprovodıaýıý sıstemý s setıý optovo-raspredelıtelnyh entrov.
Pravıtelstvo zavolokıtılo ego ıspolnenıe. Plany ı pýblıchnye zaıavlenııa ostalıs na býmage.
Proekty stroıtelstva optovo-raspredelıtelnyh entrov po sheme GChP sovmestno s krýpnymı predprınımatelıamı ne realızovany.
Porýchaıý pravıtelstvý v oktıabre dolojıt, chto sdelano v etoı sfere. Prıvlekıte zaınteresovannyh ınvestorov.
Dalee. Segodnıa reshenııa o zaprete eksporta toı ılı ınoı prodýkıı prınımaıýtsıa bez ýcheta tovarnogo balansa.
Eto prıvodıt lıbo k defııtý, lıbo k snıjenııý prıvlekatelnostı proızvodstva neobhodımyh tovarov. V ıtoge effektıvnost podobnyh mer rezko padaet.
Pravıtelstvý sledýet ýtverdıt Pravıla formırovanııa balansa klıýchevyh tovarov ı, samoe glavnoe, razrabotat edınýıý ınformaıonnýıý sıstemý monıtorınga.
Eto pozvolıt ımet dostovernye dannye ob ostatkah prodýkıı dlıa prınıatııa reshenıı.
Nızkýıý effektıvnost pokazyvaet deıatelnost stabılızaıonnyh fondov. Ih vozdeıstvıe na rynok mınımalnoe. Poroı onı stanovıatsıa kormýshkoı dlıa nedobrosovestnyh lı. S etım nado razobratsıa.
Regýlıarno vyıavlıaıýtsıa fakty bıýdjetnyh hıenıı.
Akımy ýtratılı kontrol za rashodovanıem gosýdarstvennyh sredstv.
Pravıtelstvom predlagaetsıa ývelıchıt obem "oborotnoı shemy" do 100 mıllıardov tenge. Ý menıa vopros: proschıtan lı ojıdaemyı effekt?
Logıchnee bylo by kredıtovat ne torgovye setı, a naprıamýıý proızvodıteleı.
Seıchas ne jdý otvetnoı reakıı pravıtelstva. Nýjno obdýmat konechnoe reshenıe s tochkı zrenııa effektıvnostı.
Kelesi másele.
Meniń tapsyrmam boıynsha Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi aldyn ala satyp alý tásilderin keńirek qoldana bastady. Bıylǵy shildege deıin áleýmettik mańyzy bar 47 myń tonna azyq-túlikke qatysty osyndaı sharttar jasaldy. Degenmen, mundaı kólemdegi taýar ishki naryqqa aıtarlyqtaı yqpal etpeıtini anyq.
Ónimdi aýyl sharýashylyǵy taýarlaryn óndirýshilerden aldyn ala tikeleı satyp alý joldaryn aıqyndaý qajet. Munymen quzyrly mınıstrlikter aınalysýǵa tıis. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi osy tásildi jetildirý úshin tıisti qaýymdastyqtardy jáne naryq sýbektilerin jumyldyrýǵa tıis.
Taǵy bir ózekti másele – ónimdi satý. Ókinishke qaraı, elimizdegi ónimniń bári birdeı dúken sóresinen tabyla bermeıdi. Importpen qatar, ishki kedergiler de bar. Aýyl sharýashylyǵy taýarlaryn óndirýshilerdiń máseleleri de az emes. Olar taýardyń úzdiksiz jetkizilýin, ónim sapasynyń turaqty bolýyn qamtamasyz ete almaıdy. Basqa da talaptar bar. Árıne, munyń bárin birtindep retke keltirgen jón. Sondyqtan, fermerlerge qoldaý kórsetý tásilderin birlese ázirleýdi tapsyramyn. Kerek bolsa "Atameken" palatasyn osy jumysqa tartý kerek. Sharýa qojalyqtaryna iri saýda jelilerimen tyǵyz baılanys ornatýǵa múmkindik berilýi kerek. Mundaı múmkindik olardyń jumysyn jandandyryp, salaǵa ınvestıııa tartýǵa jol ashady.
Otandyq taýardyń saýda oryndaryna kedergisiz shyǵarylýyn qamtamasyz etý kerek. Bul – óte mańyzdy másele. Sondaı-aq, ónimge qosylatyn baǵany naqty belgilep, arada júrgen saýdagerler sanyn azaıtý qajet. Ol úshin, eń aldymen, jedel túrde tıisti zańnamalyq sharalardy qabyldaýymyz kerek. Úkimet "Atameken" palatasymen birlesip, "Qazaqstanda jasalǵan" jalpyulttyq jobasyn bastaý úshin usynystar ázirleýge tıis.
Kraıne vajno navestı porıadok v torgovoı sısteme, ımeıýeı odın ız samyh vysokıh ýrovneı tenevoı ekonomıkı - 40 proentov.
Fakty spekýlıaıı, manıpýlırovanııa enamı, sozdanııa ıskýsstvennogo defııta - eto daleko ne polnyı perechen narýshenıı.
Vse eto zakladyvaetsıa v stoımost tovarov ı oplachıvaetsıa grajdanamı.
Pravıtelstvý sovmestno s Generalnoı prokýratýroı sledýet vyrabotat mery po ýsılenııý otvetstvennostı vladelev za soderjanıe rynkov, soblıýdenıe chestnoı konkýrenıı, zaıtý ınteresov prodavov ot nepravomernyh deıstvıı admınıstraıı torgovyh ploadeı.
Jdý ot pravıtelstva ı akımov konkretnyh shagov po povyshenııý effektıvnostı ımeıýıhsıa ınstrýmentov, a takje vnedrenııý novyh podhodov k rabote.
V ýslovııah slojnoı mejdýnarodnoı obstanovkı mnogokratno vozrastaet aktýalnost prodovolstvennoı bezopasnostı.
Rost mırovyh en na prodýkty pıtanııa ýje dostıg 34 proentov. ena pshenıy vyrosla na 47 proentov, krýp - na 18 proentov.
Iz-za zasýshlıvoı pogody ojıdaetsıa snıjenıe ýrojaınostı v stranah Evropeıskogo soıýza, SShA, Kanade ı drýgıh.
Na etom fone v Kazahstane nablıýdaetsıa zamedlenıe tempov rosta selhozproızvodstva.
Proızvodstvo slıvochnogo masla sokratılos na 12 proentov, obrabotannogo moloka - na 7,5 proenta, sahara - na 5,5 proenta, syrov - na 3 proenta.
V to je vremıa obemy ımporta vyroslı na 22 proenta. V chastnostı, vvoz moloka ývelıchılsıa na 17 proentov.
Profılnoe mınısterstvo dokladyvaet, chto v 2023 godý Kazahstan dostıgnet prodovolstvennoı nezavısımostı po mıasý ptıy (dolıa ımporta seıchas sostavlıaet 40 proentov), kolbasnym ızdelııam (44 proenta) rybe (60 proentov), syram ı tvorogý (50 proentov), saharý (60 proentov), molochnoı prodýkıı (4 proenta).
No my vıdım ınýıý kartıný. K prımerý, ız ranee vvedennyh semı saharnyh zavodov segodnıa deıstvýıýt tolko chetyre (v Almatınskoı ı Jambylskoı oblastıah), kotorye zagrýjeny lısh na tret (31 proent).
Mınselhozom planırýetsıa ývelıchıt dolıý sveklovıchnogo sahara v 6 raz k 2026 godý (s 7 do 43 proentov). Odnako za poslednıe chetyre goda ploadı saharnoı svekly sokratılıs na tret.
My na 90 proentov zavısım ot ımportnogo sahara. Zdes mojno ssylatsıa na reshenııa v ramkah EAES, no, v lıýbom slýchae, eto sereznyı proschet pravıtelstva. Znachıt, ne zaıtılı pozıııý gosýdarstva. Poetomý ıa obıavlıaıý vygovory mınıstram Bahytý Sýltanový ı Erbolý Karashýkeevý.
Pravıtelstvý nýjno v srochnom porıadke razrabotat otdelnyı otraslevoı proekt po razvıtııý saharnoı otraslı.
el - znachıtelnoe sokraenıe ımportozavısımostı, postepennyı perehod k samoobespechenııý.
Interes so storony vnýtrennıh ı ınostrannyh ınvestorov k etoı otraslı dostatochno vysok, nýjny pravılnye podhody.
Eto prınıpıalnyı vopros, ımeıýıı v tom chısle vnýtrıpolıtıcheskoe znachenıe.
My segodnıa vıdım, chto proıshodıt v magazınah. Pozor!
Ranee po moemý porýchenııý byl razrabotan Plan obespechenııa prodovolstvennoı bezopasnostı na srednesrochnyı perıod.
No vmesto konkretnogo algorıtma deıstvıı v etom plane tolko nabor blagıh ýstremlenıı. Est opasnost ego neıspolnenııa.
Nýjno dopolnıtelno rassmotret aktýalnyı vopros massovogo obnovlenııa parka selhoztehnıkı.
Vajno zadeıstvovat vse vozmojnye ıstochnıkı fınansırovanııa. Porýchaıý vnedrıt mehanızm lgotnogo kredıtovanııa s elıý prıobretenııa otechestvennoı selhoztehnıkı za schet sredstv operatora ROP.
Bez razvıtogo agropromyshlennogo kompleksa nevozmojno govorıt ob obespechenıı prodovolstvennoı bezopasnostı. Eto aksıoma.
Ýrojaınost rastenıevodstva znachıtelno otstaet ot mırovoı.
Obespechennost sobstvennymı semenamı sostavlıaet vsego 51 proent. Po takım pozıııam, kak kartofel ı saharnaıa svekla, etot pokazatel ne prevyshaet ı 10 proentov.
My sılno zavısımy ot ımportnyh semıan. Pravıtelstvý sledýet razvıvat pervıchnoe semenovodstvo na baze opytnyh hozıaıstv. Nýjno pomoch bıznesý obnovıt oborýdovanıe, a takje kompleksno stımýlırovat agronaýký.
Proızvodıtelnost ı ýrojaınost v reshaıýeı stepenı zavısıat ot soblıýdenııa agrotehnologıı. V nasheı strane fermery vnosıat tolko chetvert neobhodımogo obema ýdobrenıı. Eto svıazano s ıh dorogovıznoı.
Nash rynok ýdobrenıı krıtıcheskı zavısıt ot ımporta ı neskolkıh otechestvennyh proızvodıteleı.
Vdobavok nedavnıaıa proverka vyıavıla fakty zavyshenııa en dlıa otechestvennyh agrarıev.
Naprımer, TOO "Kazfosfat" prodavalo znachıtelnye obemy ýdobrenıı affılırovannoı kompanıı (TOO "KAZ Chemicals Trading House"), kotoraıa dobavlıala do 30 proentov torgovoı naenkı.
Dannýıý sıtýaııý ýdalos ıspravıt meramı antımonopolnogo reagırovanııa - proızvodıtel vozvraaet svoı nezakonnyı dohod.
Sootvetstvýıýıe vedomstva doljny derjat vopros na jestkom kontrole.
V elom defııt ýdobrenıı - eto mırovaıa tendenııa.
Kazahstan ejegodno ımportırýet bolee 600 tysıach tonn mıneralnyh ýdobrenıı, ız nıh 80 proentov (500 tysıach tonn) - ız Rossıı.
Pravıtelstvý nýjno prınıat kompleksnye mery dlıa nedopýenııa defııta ýdobrenıı ı zavyshenııa ıh stoımostı.
V Kazahstane est elyı rıad kalıınyh ı fosforıtnyh mestorojdenıı s razvedannymı zapasamı.
Nýjno nachat ıh promyshlennýıý razrabotký ı naladıt proızvodstvo otechestvennyh ýdobrenıı. Po-drýgomý ot ımportnoı zavısımostı po ýdobrenııam my ne smojem ýıtı.
Pravıtelstvý sledýet vzıat dannyı vopros na osobyı kontrol.
EKINShI. Azamattardyń tabysyn arttyrý jáne adam kapıtalyn damytý.
Sońǵy jyldary halyqtyń tabysy birtindep ósti. Byltyr bul ósim 5 paıyz shamasynda boldy. Biraq, Almaty, Atyraý, Qyzylorda, Mańǵystaý jáne Túrkistan oblystarynda jurttyń tabysy ortasha respýblıkalyq deńgeıge jetpeıdi. Bul kórsetkish Almaty jáne Shymkent qalalarynda da tómen. Al, Qyzylorda oblysynda halyqtyń tabysy tipti azaıyp ketti. Bıyl mamyr aıynda azamattardyń naqty tabysynyń kórsetkishi mınýs 2,9 paıyz boldy. Mundaı quldyraý kópten beri bolǵan emes.
Halyqtyń tabysyn arttyrý baǵdarlamasy qabyldandy. Biraq, onyń jurtqa tıgizip jatqan paıdasy shamaly. Eń aldymen, jergilikti jerlerde tıimdi jumys júrgizilýi kerek. Ákimder jyl saıyn árbir 10 myń turǵynǵa 100 jańa jumys ornyn ashýǵa tıis. Meniń bilýimshe, bul baǵytta naqty nátıje joq. Taǵy da eskertemin. Óńir basshylarynyń jumysyn baǵalaǵan kezde osy kórsetkishke basa mán beremiz. Jumys oryndaryn ashý jurttyń áleýmettik jaǵdaıyna tikeleı áser etedi. Ekonomıkanyń turaqty damýy da osyǵan baılanysty. Sondyqtan Úkimet ákimdermen birlesip, bul mindettiń qalaı oryndalyp jatqanyn taldaýǵa tıis.
Halyq sany kóbeıgen saıyn turaqty jumys oryndary ashylýy kerek. Biraq, Mańǵystaý oblysynda osy másele eskerilmegen. Munda jónsiz júrgizilgen kóshi-qon saıasatynyń saldarynan kúrdeli ahýal qalyptasyp otyr. Turǵyndardyń sany kóbeıgenimen, áleýmettik ınfraqurylym salynǵan joq. Jumys oryndary ashylmady. Turmys sapasy tómendep ketti. Jurt "QazMunaıGaz" kompanııasyna jumysqa turǵyzýdy, joǵary jalaqy berýdi talap etýde. Ashyǵyn aıtqanda, Jańaózendegi ken oryndarynyń kópshiligi sarqylyp barady. Bul jaǵdaı barshaǵa málim. Sońǵy 15 jylda osy óńirde munaı óndirý isi 30 paıyzǵa azaıǵan. Soǵan qaramastan, jumysshylar sany 50 paıyzǵa kóbeıdi. Eńbekaqy tóleý qory 10 ese artty. Al, kóp jalaqy tólenetin úsh óńirdiń biri – osy Mańǵystaý ólkesi. Naqty aıtsaq, Jańaózen ortasha eńbekaqynyń eń joǵary deńgeıi boıynsha kósh bastap tur. Úkimet Jańaózendi damytý úshin arnaıy jospar qabyldady. Respýblıkalyq bıýdjetten qomaqty qarjy bólip, salyqty azaıtyp otyr. Osyndaı tikeleı qoldaý sharalary elimizdiń basqa oblystarynyń esebinen jasalýda. Jurttyń bárine munaı-gaz salasynan jumys taýyp berý múmkin emes. Muny ashyq aıtýymyz kerek.
Óńirdegi jumyssyzdyq ishki jáne syrtqy kóshi-qon úderisine baılanysty kúsheıip barady. Úkimetke ishki ekonomıkalyq resýrstardy jumyldyratyn jańa tásilder ázirleýdi tapsyramyn. Bul rette, halyqty ózge aımaqtarǵa kóshirý baǵdarlamasyn túbegeıli qaıta qaraý kerek.
Biz tarıhı Otanyna oralǵan qandastardy tolyq qoldaımyz. Biraq, tek Mańǵystaý óńirimen shektelýge bolmaıdy. Basqa oblystarǵa, sonyń ishinde óndirisi damyǵan aımaqtarǵa qonystanýǵa bolady. Biz qajetti jaǵdaıdy jasaýǵa daıynbyz.
Qazirgi zamanda óńirlerde, elderde, tipti, qurlyqtarda jumys kúshiniń kóshi-qony júrip jatyr. Bul zańdy qubylysqa aınaldy. Osy úrdiske bizdiń azamattar da úırenýi kerek. Kórshi elderdiń azamattary bul jaǵdaıǵa jaqsy beıimdeldi. Biz qandastarymyzdyń barlyq salada, sonyń ishinde memlekettik qyzmette jumys istegenin qalaımyz. Olar Jańa Qazaqstandy qurýǵa óz úlesin qosady dep senemin.
Qazirgi tańda jastardy jumyspen qamtýǵa basa nazar aýdaratyn kez keldi. Jyl saıyn eńbek naryǵyna 300 myńǵa jýyq jastar shyǵady. Elimizde óskeleń urpaqtyń ózin-ózi damytýyna jaǵdaı jasalyp jatyr. Biraq, naqty sharalarǵa qaramastan, jastardy jumyspen qamtý máselesi tolyq sheshilmeı keledi. Keıbir aımaqta jastar arasyndaǵy jumyssyzdyq deńgeıi elimizdegi ortasha kórsetkishten aıtarlyqtaı joǵary. Ásirese, Nur-Sultan, Almaty qalalary, Almaty, Qaraǵandy, Soltústik Qazaqstan jáne Shyǵys Qazaqstan oblystary – sonyń qatarynda. Úkimet jáne oblys ákimderi osy máselege aıryqsha nazar aýdarýǵa tıis. Jyl aıaqtalǵanda tıisti qorytyndysyn shyǵaramyz.
Eki myńynshy jyldary bala sany kúrt kóbeıgeni belgili. Kelesi jyldan bastap sol kezeńde dúnıege kelgen urpaq eńbek naryǵyna shyǵa bastaıdy. Osyny eskergen jón. Sondyqtan, jurtty jumyspen qamtý isine qatysty tyń tásilder qoldaný qajet. Al, azamattarymyz qazirgi zamandaǵy halyqaralyq naryq úrdisine beıimdelýi kerek.
Elimizdiń demografııalyq, kóshi-qon, tehnologııalyq damý barysyn da eskergen abzal. Bul máseleniń demografııalyq jáne ekonomıkalyq qyryn birdeı ushtastyra bilgen jón. Úkimetke eńbek naryǵyn damytý josparyn shuǵyl ázirleýdi tapsyramyn.
Adam kapıtalyn damytý isinde bilim salasy negizgi ról atqarady. Biz jýyrda Bilim jáne ǵylym mınıstrligin ekige bóldik. Bul qadam qordalanǵan máselelerdi sheshý úshin qajet boldy. Úkimet jáne jańa mınıstrlikterdiń basshylary otandyq bilim jáne ǵylym salasyn tyń serpinmen damytýǵa kúsh salady dep senemin.
Men osy jyldy Balalar jyly dep jarııaladym. Biraq, sońǵy jyldary mektep qabyrǵasynda zorlyq-zombylyqtyń kóbeıip ketkeni alańdatady. Onyń ústine, tolyq jabdyqtalǵan mektepterdiń 65 paıyzynda (ıaǵnı, 3 myń mektepte) beınebaqylaý júıesi talapqa saı emes, keıde múldem jumys istemeıdi. Jalpy, elimiz boıynsha balalar men jasóspirimderdiń óz-ózine qol salýy, ıaǵnı sýııd azaıdy. Degenmen, Almaty, Jambyl, Qostanaı jáne Mańǵystaý oblystarynda mundaı oqıǵalar kóbeıip barady. Balalardy zorlyq-zombylyqtan qorǵaýǵa, sýııdtiń aldyn alýǵa, árbir balanyń quqyqtaryn qamtamasyz etýge arnalǵan keshendi jospar qajet.
Taǵy bir túıtkilge toqtalsam. Jekemenshik balabaqshalarda balalardy uryp-soǵý derekteri bar. Sonymen qatar, jumys istemeıtin balabaqshalarǵa qarjy bólý kóbeıip ketti. Munyń bári olardyń qyzmeti ashyq emes ekenin, azamattyq jaýapkershiligi joqtyǵyn kórsetedi. Basqasha aıtqanda, qoǵam talabyna saı emes. 2011 jyly balabaqshalardyń lıenzııa boıynsha jumys isteý tártibin toqtattyq. Memleket bul qadamǵa amalsyzdan bardy. Óıtkeni, mektep jasyna deıingi balalardy balabaqshamen barynsha qamtýymyz kerek boldy. Bul rette, jeke sektordyń áleýetin paıdalaný mańyzdy edi. Nátıjesinde 2 jáne 6 jas aralyǵyndaǵy balalardyń 88 paıyzdan astamy balabaqshamen qamtyldy. Endi qyzmet kórsetý sapasyn arttyratyn kez keldi. Úkimet osy máseleni muqııat qarastyrýy kerek. Lıenzııalaý tártibin qaıta engizý, eń aldymen, memleketke emes, qoǵamǵa qajet shara. Óıtkeni, basty maqsat – balalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý.
Kelesi másele – qosymsha bilim berý. Bul – óskeleń urpaqtyń qarym-qabiletin damytý úshin qolǵa alynǵan bastama. Qosymsha sporttyq jáne shyǵarmashylyq bilim berý isine memleket tapsyrysy boıynsha qarjy bólinetin boldy. Bul qadam úıirmeler men sekııalarǵa qatysatyn balalardyń sanyn 70 paıyzǵa deıin arttyrdy. Muny strategııalyq turǵydan durys sheshim boldy dep sanaımyn. Degenmen, joba iske qosylǵan jyly birqatar olqylyqtarǵa jol berildi. Iaǵnı, qarjy máselesine jáne tıisti portaldyń ("Artsport") jumysyna qatysty qatelikter boldy. Qarjyny artyq jumsaý, alaıaqtyq, ashyqtan-ashyq jymqyrý bastaldy. Ata-analar balalaryn birden birneshe úıirmege beretin boldy. Ókinishke qaraı, mundaı teris pıǵyl basqa balalardyń jolyn kesip otyr. Kemshiliktiń bárin túzetip, osy ıgi bastamany jalǵastyrý qajet. Ákimdikter jáne máslıhattar qosymsha bilimge bólinetin bıýdjet qarajaty jetpeı qalýy múmkin dep alańdap otyr. Bilimge salynǵan qarajat – memleket úshin eń basty ınvestıııa bolýy kerek. Bul – óte mańyzdy másele. Túptep kelgende, damýdyń birden-bir joly – bilim salasy. Sondyqtan, budan eshkim utylmaıtyny sózsiz. Úkimet pen ákimder jurtshylyqpen birlesip, jobany jetildirýge tıis. Ony sapaly ári tıimdi jasaý qajet. Naqty ǵylymdar men ınjenerııa salasy boıynsha qosymsha bilim berýge aıryqsha nazar aýdarý kerek. Balalardy dene shynyqtyrý jáne akademııalyq turǵydan birdeı damytý qajet. Aýyldyq jerde turatyn balalarǵa basa mán bergen jón. Barlyq aımaqtaǵy balalardyń qosymsha bilim alýyna múmkindigi bolýǵa tıis. Quzyrly mınıstrlik pen ákimdikter jobanyń júzege asyrylýyn rettep, jiti baqylaýy qajet. Buǵan deıin bólingen qarjynyń jumsalýyn tekserý kerek. Bul mindet Bas prokýratýraǵa júkteledi. Anyqtalǵan kemshilikterdi Úkimetpen birlesip joıý qajet.
Úkimettiń basty mindetiniń biri – ana men balanyń densaýlyǵyn saqtaý. Ókinishke qaraı, sábılerdiń ólimi kóbeıdi. Ana ólimi de ósýde. Men perınataldyq qyzmettiń jaı-kúıin tekserýge tapsyrma berdim. Onyń qorytyndysy boıynsha tıisti sharalar qabyldanýy kerek edi. Biraq, barlyq jumys aýdıt deńgeıinde toqtap qaldy. Qazirgi perzenthanalardyń kóbi halyqaralyq standarttarǵa saı emes. Sondyqtan shuǵyl sharalar qabyldap, osy máseleni sheshý qajet.
Jalpy, densaýlyq saqtaý salasy týraly aıtar bolsaq, munda túıtkildi máseleler kóp. Qazaqstanda sozylmaly aýrý saldarynan qaıtys bolý kórsetkishi óte joǵary. Ásirese, Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymyna múshe eldermen salystyrǵanda bizdegi ahýal óte nashar. Medıına salasyna bólingen qarjy kólemi artqanymen, munda qordalanǵan máseleler sheshimin tappaı otyr. Mindetti áleýmettik medıınalyq saqtandyrý júıesi tıimdi bolmady, naqty nátıje joq. Úsh mıllıonǵa jýyq adam medıınalyq saqtandyrýdan tys qalǵan. Sonyń kesirinen olar densaýlyq saqtaý salasyndaǵy qyzmetterdi tolyq paıdalana almaıdy. Úkimet Strategııalyq josparlaý jáne reformalar agenttigimen birlesip, medıınalyq saqtandyrý júıesin jetildirý jóninde usynystar daıyndaýy kerek.
Kelesi ózekti másele – densaýlyq saqtaý júıesin ıfrlandyrý. Bul jumys óte baıaý júrip jatyr. Jalpy, ıfrlandyrýdyń qazirgi deńgeıi dárigerlerdiń jumysyn jeńildetip otyrǵan joq. Densaýlyq saqtaý salasynda 40-tan astam aqparattyq júıe jumys isteıdi. Ár júıeniń óz kemshilikteri bar. Mınıstrlik bolsa, jaýapkershilikten qashyp, naqty sheshim qabyldamaı otyr. Al, munyń zardabyn dárigerler men azamattar tartýda. Úkimet osy máseleni tez arada sheshýi kerek.
Endi, kún tártibindegi shuǵyl máselelerge toqtalaıyn.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimeti boıynsha koronavırýs juqtyrǵandar kóbeıip keledi. Sońǵy eki aptada naýqastardyń sany 30 paıyzǵa artqan. Bizdiń elde de ahýal kúrdelene tústi. Almaty "qyzyl" aımaqqa qaıta kirýi múmkin. Negizgi sebep – turǵyndar men dárigerlerdiń qaýipsizdik sharalaryn saqtamaýy. Mekemearalyq komıssııanyń jumysyn kúsheıtý qajet. Sondaı-aq, revakınaııa naýqanyn jandandyrǵan jón. Bul jumysta eshqandaı asyra silteý bolmaýy kerek. Shaǵyn jáne orta bıznestiń múddesin eskergen abzal.
I v zavershenıe po dannomý bloký. Po moemý porýchenııý Admınıstraııa Prezıdenta koordınırýet razrabotký dvýh pılotnyh naıonalnyh proektov: "Komfortnaıa shkola" ı "Modernızaııa selskogo zdravoohranenııa".
Onı ımeıýt chetkıe zadachı ı srokı realızaıı, orıentırovany na konkretnye rezýltaty.
Napomnıý, o chem ıdet rech.
Naproekt "Komfortnaıa shkola" predpolagaet stroıtelstvo okolo 840 tysıach ýchenıcheskıh mest po novym stroıtelnym standartam, osnaennyh sovremennym oborýdovanıem.
Proekt naelen na reshenıe voprosa trehsmennogo obrazovanııa, avarıınyh shkol, edınoobrazııa ýslovıı polýchenııa obrazovanııa.
Naproekt "Modernızaııa selskogo zdravoohranenııa" pozvolıt obespechıt vse sela polojennoı medıınskoı ınfrastrýktýroı.
On ohvatıt 650 naselennyh pýnktov s bolee chem 800 tysıachamı grajdan. Zaplanırovana modernızaııa 32 raıonnyh bolnı do ýrovnıa mnogoprofılnyh medýchrejdenıı.
V rezýltate rasstoıanıe dlıa polýchenııa ekstrennoı ı srednetehnologıchnoı medpomoı sokratıtsıa s 500 do 200 kılometrov.
Pravıtelstvý v ramkah bıýdjetnogo proessa do sentıabrıa tekýego goda sledýet provestı vse raschety ı prınıat neobhodımye mery dlıa realızaıı ýkazannyh naproektov.
TRETE. Sovershenstvovanıe denejno-kredıtnoı ı nalogovo-bıýdjetnoı polıtıkı
Prıhodıtsıa konstatırovat, chto za vse vremıa sýestvovanııa otechestvennoı fınansovoı sıstemy nam ne ýdalos dobıtsıa polnoennogo fýnkıonırovanııa proentnogo kanala.
Eto snıjaet effektıvnost denejno-kredıtnoı polıtıkı - odnogo ız glavnyh mehanızmov ýpravlenııa ekonomıkoı.
Dlıa reshenııa etoı problemy trebýıýtsıa kompleksnye mery kak so storony fınregýlıatorov, tak ı so storony pravıtelstva.
Nedostatochno deıstvennaıa monetarnaıa polıtıka takje ogranıchıvaet razvıtıe fınansovogo sektora. I naoborot.
Segodnıa nablıýdaetsıa sıtýaııa, kogda na fone býrnogo rosta potrebıtelskıh zaımov sokraaetsıa dolıa korporatıvnogo kredıtovanııa - klıýchevogo faktora ekonomıcheskoı aktıvnostı.
Za pıat let dolıa korporatıvnyh kredıtov v obem obeme vydannyh zaımov ýmenshılas s 68 do 41 proenta.
Lıýboı malo-malskı znachımyı proekt prıhodıtsıa kredıtovat lıbo za schet gosýdarstvennyh ınstıtýtov razvıtııa, lıbo za schet zaımov mejdýnarodnyh fınansovyh organızaıı. I eto prı tom, chto v bankah ımeetsıa 11 trıllıonov tenge vysokolıkvıdnyh aktıvov. Eto, po sýtı, katastrofıcheskaıa sıtýaııa, bez vsıakogo preývelıchenııa.
Fınansovyı regýlıator otchıtyvaetsıa o prınıatyh merah v chastı oslablenııa prýdenıalnyh normatıvov. Odnako, kak pokazyvaıýt dannye, etıh mer nedostatochno.
Poetomý Naıonalnomý banký, Agentstvý po regýlırovanııý fınansovyh rynkov sovmestno s pravıtelstvom neobhodımo vyrabotat dopolnıtelnye rychagı ı stımýly dlıa vovlechenııa bankov v kredıtovanıe realnogo sektora ekonomıkı.
Sohranıaet svoıý ostrotý vopros spravedlıvogo raspredelenııa dohodov mejdý ýrovnıamı bıýdjetov.
V ýslovııah jestkoı fıskalnoı entralızaıı sıstema raspredelenııa dohodov neobektıvna.
Vse regıony, za ısklıýchenıem chetyreh, prevratılıs v dotaıonnye ı zavısıat ot entra. Po sýtı, onı ne motıvırovany ývelıchıvat sobıraemost nalogov.
V rezýltate obrazýetsıa nehvatka sobstvennyh sredstv.
Mestnye bıýdjety pokryvaıýt tolko pıatýıý chast ot neobhodımogo fınansırovanııa.
Ostalnoe vozmojno polýchıt tolko "dogovorıvshıs" s entrom. Ob etom ıa ýje govorıl.
Vse ızmenenııa v tekýıh bıýdjetah trebýıýt rassmotrenııa na zasedanııah Respýblıkanskoı bıýdjetnoı komıssıı ı maslıhatov, chto chasto prıvodıt k ızlıshneı bıýrokratıı ı zatıagıvanııý srokov.
V ıtoge soıalnye ojıdanııa grajdan ne opravdyvaıýtsıa. Imeıýtsıa fakty, kogda stroıtelno-montajnye raboty nachınaıýtsıa lısh na tretıı god.
Prı etom slojıvshaıasıa sıstema stavıt vo glavý ýgla svoevremennost ı polnotý osvoenııa bıýdjetnyh sredstv. A effektıvnost rashodov ı kachestvo vypolnennyh rabot ostaıýtsıa na vtorom plane.
Novaıa nalogovo-bıýdjetnaıa polıtıka doljna maksımalno deentralızovat fınansovo-ekonomıcheskıe fýnkıı v polzý regıonov.
Na mestnyı ýroven mojno peredat znachıtelnoe kolıchestvo stateı dohodov ı rashodov, ýjestochıv prı etom spros za ıh realızaııý.
Tolko v etom slýchae povysıatsıa rol ı otvetstvennost mestnyh vlasteı za konechnyı rezýltat.
Mnoıý ýje davalıs konkretnye porýchenııa po sovershenstvovanııý bıýdjetnogo planırovanııa, mejbıýdjetnyh otnoshenıı, sıstemy oenkı. Odnako rezýltat mınımalnyı.
Moı pretenzıı adresýıýtsıa Mınfıný. Porýchaıý ASPIR sovmestno s regıonamı ı ekspertnym soobestvom podgotovıt paket praktıcheskıh reform po vsem vysheýkazannym prıorıtetam.
Reformy doljny v polnoı mere ýdovletvorıat ınteresy grajdan ı bıznesa.
Nachata rabota po protıvodeıstvııý nezakonnoı konentraıı ekonomıcheskıh resýrsov ı vozvratý nezakonno polýchennogo ımýestva.
Bylı sozdany sootvetstvýıýıe komıssıı, aktıvnost kotoryh v poslednee vremıa zametno snızılas.
Sledýet bolee operatıvno prınımat mery, napravlennye na demonopolızaııý tovarnyh rynkov ı vozvrat kapıtala.
Vmeste s tem neobhodımo ısklıýchıt lıýbye peregıby ı zloýpotreblenııa po otnoshenııý k dobrosovestnomý bıznesý.
A takıe fakty ý nas ımeıýtsıa. Na mestah to ı delo prodoljaetsıa davlenıe na predprınımateleı.
Eslı tak býdet prodoljatsıa, prımem jestkıe mery v otnoshenıı samıh sotrýdnıkov pravoohranıtelnyh organov.
ChETVERTOE. Podderjka realnogo sektora ekonomıkı
My ıavlıaemsıa svıdetelıamı globalnoı borby za ınvestııonnyı kapıtal.
Kajdaıa vtoraıa ız pochtı 1400 krýpnyh zarýbejnyh kompanıı prıostanovıla deıatelnost ılı polnostıý ýshla s rossııskogo rynka.
Pravıtelstvý sledýet sozdat blagoprııatnye ýslovııa dlıa ıh relokaıı v Kazahstan. Eto dast nam horoshıe vozmojnostı dlıa naraıvanııa proızvodstva tovarov srednıh ı verhnıh peredelov.
Ia porýchal pravıtelstvý podgotovıt pýl ınvestııonnyh proektov v sfere obrabatyvaıýeı promyshlennostı ı otrabotat ego s potenıalnymı ınvestoramı. Dannaıa rabota vse ee vedetsıa v rejıme soveanıı ı vstrech.
V chastı konkretnyh rezýltatov poka malo chem mojno pohvastatsıa. Novyh proektov, po sýestvý, net.
Ee raz podcherkıvaıý: proekty prejde vsego realızýıýtsıa v regıonah, na mestah. Poetomý spros za ıh prıvlechenıe ı dovedenıe do konechnogo rezýltata s akımov býdet takoı je, kak s mınısterstv.
Ý nas est plany po stımýlırovanııý ınvestııı v razrabotký nedr. Vajnaıa zadacha - obespechıt prozrachnost ı effektıvnost raboty geologıcheskoı otraslı strany.
My mnogo govorım ob etom, daje sozdalı otdelnoe mınısterstvo. Odnako otsýtstvıe prozrachnostı ı kýlýarnoe prınıatıe reshenıı po seı den sderjıvaıýt razvıtıe otraslı - obogaaıýtsıa lıýdı, ımeıýıe dostýp k geologıcheskoı ınformaıı.
Podkovernýıý razdachý ýchastkov razlıchnym favorıtam ı delam dopýstıt nelzıa. Ia ýje ob etom govorıl.
Pravıtelstvo ýje neskolko let obeaet sozdat oıfrovannyı bank dannyh mıneralnyh resýrsov s otkrytoı geologıcheskoı ınformaıeı. Sredstva bylı vydeleny, no eta vajneıshaıa zadacha do sıh por ne ıspolnena ı zabaltyvaetsıa pod raznymı predlogamı.
V lýchshem slýchae rech ıdet o neprofessıonalızme, v hýdshem - o prednamerennom sabotaje. I to, ı drýgoe, predýprejdaıý, chrevato sereznymı posledstvııamı dlıa ıspolnıteleı.
Eto kasaetsıa prejde vsego profılnogo mınısterstva, no takje ı drýgıh vedomstv. Chto kasaetsıa profılnogo mınısterstva, to ıa obıavlıaıý mınıstrý vygovor.
Vo-pervyh, vygovor za to, chto ıa ýje skazal. A takje za to, chto zateıalı neponıatnýıý volokıtý ı dıskýssııý vokrýg dalneısheı sýdby popýlıaıı saıgakov. Zachem eto vse vyvodıt na takoı ýroven obestvennogo obsýjdenııa?
Nýjno professıonalno podoıtı k etomý voprosý, s ýchetom mentalıteta nasheı naıı.
Deıstvıtelno, saıgakı ıavlıaıýtsıa dlıa kazahov svıaennymı jıvotnymı. Vnosıtsıa predlojenıe, chtoby ızıat ız prırodnogo landshafta 80 tysıach saıgakov, to est ýbıt ıh. No est, vıdımo, ı drýgıe metody. Posovetýıtes so speıalıstamı, eto je kraınıe mery. Ia ne ısklıýchaıý, chto, vozmojno, prıdetsıa prıbegnýt ı k etoı mere. No eto kraınıaıa mera, podcherkıvaıý. Nýjno professıonalno podhodıt k etomý voprosý.
Chto kasaetsıa vysheýkazannogo voprosa, pravıtelstvo doljno dolojıt o prıchınah zatıagıvanııa zapýska Naıonalnogo banka dannyh.
V elom ıfrovızaııa ıdet medlenno, na moı vzglıad, neýdovletvorıtelno. Ia porýchal ýlýchshıt rabotý naıonalnogo holdınga "Zerde", kotoryı podvergsıa krıtıke Schetnogo komıteta. Premer-mınıstrý kak kýratorý ıfrovızaıı sledýet obratıt osoboe vnımanıe na etot vopros.
Mınıstrý ıa delaıý zamechanıe. Ia schıtaıý, chto vy neýdovletvorıtelno rabotaete, podvodıte premer-mınıstra.
Neeffektıvnaıa polıtıka sohranıaetsıa ı v sfere nedropolzovanııa. Po moemý porýchenııý provodıtsıa masshtabnaıa revızııa neıspolzýemyh mestorojdenıı s dalneısheı ıh peredacheı dobrosovestnym ınvestoram. No rezýltaty poka ne vpechatlıaıýt.
Imeıýtsıa takje mnogochıslennye fakty nezakonnoı dobychı ıskopaemyh ı deıstvııa kontraktov s ıstekshımı srokamı.
PIaTOE. Obespechenıe energetıcheskoı bezopasnostı
Nesmotrıa na provedennýıý modernızaııý otechestvennyh neftepererabatyvaıýıh zavodov, v strane ejegodno voznıkaet defııt nefteprodýktov.
Po moemý porýchenııý provedena proverka ıh deıatelnostı.
Tak, za 2020-2021 gody zafıksırovano 410 faktov vneplanovogo prostoıa (na Atyraýskom NPZ - 372 (!), Pavlodarskom - 14, Shymkentskom - 24).
Tekýaıa proessıngovaıa shema pererabotkı neftı pozvolıala neeffektıvnym posrednıkam polýchat osnovnýıý dolıý dohodov, togda kak zavody ostavalıs nedofınansırovannymı.
Bylo prınıato reshenıe pereıtı na kombınırovannýıý shemý, kotoraıa predýsmatrıvaet osýestvlenıe marketınga nefteprodýktov neftedobyvaıýımı kompanııamı ı samımı NPZ.
Eto pozvolıt ım ývelıchıt dohody, kotorye mojno napravıt na modernızaııý proızvodstva ı povyshenıe zarabotnyh plat.
Dalee. Effektıvnost naıonalnyh kompanıı - eto po-prejnemý sereznaıa problema.
Sohranıaetsıa bolshoı obem admınıstratıvnyh rashodov v naıonalnyh ı kvazıgosýdarstvennyh kompanııah.
Eto nedorabotka rýkovodstva "Samrýk-Kazyna". Mnogoe sdelano, no del ee nepochatyı kraı.
Nýjno peresmotret bazovye normatıvy polojennostı dlıa obespechenııa normalnogo fýnkıonırovanııa fonda.
Sohranıaet svoıý aktýalnost zadacha perezagrýzkı ego deıatelnostı.
Vmesto vystraıvanııa effektıvnoı operaıonnoı sredy ı korporatıvnogo ýpravlenııa "Samrýk-Kazyna" po-prejnemý naprıamýıý vmeshıvaetsıa v operaıonnýıý ı zakýpochnýıý deıatelnost, kadrovýıý polıtıký portfelnyh kompanıı.
Togda o kakom korporatıvnom ýpravlenıı, o kakom IPO mojno govorıt v dannom slýchae?
Porýchaıý ASPIR sovmestno s pravıtelstvom ı fondom podgotovıt konkretnye predlojenııa po dalneısheı reforme kvazıgosýdarstvennogo sektora.
Sledýıýee. Po oenkam ekspertov, osenıý v strane mojet voznıknýt defııt dızelnogo toplıva (100 tysıach tonn).
Eta sıtýaııa skladyvaetsıa ız goda v god, ı vsıakıı raz vo vremıa ýborochnyh rabot.
Osnovnoı argýment pravıtelstva - vymyvanıe toplıva s nashego rynka tranzıtnym transportom ı jıtelıamı prıgranıchnyh regıonov sosednıh stran.
No problema neskolko glýbje - sýestvýıýt organızovannye, nalajennye godamı shemy po vyvozý otechestvennyh nefteprodýktov v blızlejaıe gosýdarstva.
AFM nýjno razobratsıa s etım voprosom. Predostavte mne ınformaııý, kto konkretno etım zanımaetsıa. Zatem prımem okonchatelnoe reshenıe.
Takje porýchaıý pravıtelstvý, Agentstvý po zaıte konkýrenıı vyrabotat dıfferenırovannye eny na nefteprodýkty dlıa tranzıtnogo transporta ı po perımetrý granıy.
Eto snızıt enovoı dısparıtet s sosednımı stranamı ı ne otrazıtsıa v elom na enah dlıa nashıh grajdan.
Klıýchevýıý rol v ekonomıcheskom ı soıalnom blagopolýchıı Kazahstana ıgraet gazovaıa otrasl.
Za schet vvedenııa novyh promyshlennyh obektov ı gazıfıkaıı strany potreblenıe gaza na vnýtrennem rynke ejegodno ývelıchıvaetsıa.
Za poslednıe 10 let obemy potreblenııa gaza na vnýtrennem rynke vyroslı bolee chem v dva raza - s 9 do 19 mıllıardov kýbıcheskıh metrov.
Defııt gaza v strane prognozırýetsıa ýje v sledýıýem godý.
Prı etom nýjno ponımat, chto pereorıentaııa gaza s eksportnogo na vnýtrennıı rynok - vynýjdennyı shag, kotoryı vedet k potere valıýtnoı vyrýchkı ı ýhýdshenııý torgovogo balansa.
Poetomý dlıa reshenııa dannoı problemy neobhodımy sıstemnye mery, v tom chısle po ývelıchenııý resýrsnoı bazy ı pererabotkı gaza.
Tolko narastıv dobychý ı pererabotký gaza, gosýdarstvo smojet polýchat eksportnýıý prıbyl ı v polnoı mere obespechıvat vnýtrennıe nýjdy.
Poetomý dlıa novyh proektov po dobyche gaza sledýet prorabotat fıskalnye preferenıı.
Pravıtelstvo takje doljno chetko raspredelıt fýnkıı mejdý sootvetstvýıýımı naıonalnymı kompanııamı.
My bylı vynýjdeny do kona tekýego goda prodlıt enovoe regýlırovanıe na roznıchnýıý realızaııý sjıjennogo neftıanogo gaza.
Odnako ıskýsstvennoe sderjıvanıe en v býdýem mojet prıvestı k defııtý. Eto zakon rynka.
Poetomý pravıtelstvý neobhodımo prınıat mery po zapýský torgov, ne dopýstıv prı etom enovyh perekosov.
Kak vam ızvestno, v ııýne zavershılsıa moratorıı na povyshenıe tarıfov na energııý.
S ýchetom vysokogo ıznosa oborýdovanııa ı neobhodımostı podgotovkı k otopıtelnomý sezoný prıhodıtsıa ojıdat povyshenııa tarıfov.
K etomý voprosý sledýet podoıtı vzveshenno, ne dopýstıv rezkogo skachka ı ısklıýchıv lıýbýıý ızbytochnýıý marjınalnost kompanıı.
Kraıne vajno obespechıt podderjký soıalno ýıazvımyh sloev naselenııa.
Pravıtelstvý neobhodımo pereıtı na proaktıvnyı format soıalnoı podderjkı, sdelav ee bolee adresnoı.
Soıalnýıý kartý semı neobhodımo dovestı do ýma, chtoby ona, nakone, stala realnostıý. Pervonachalnaıa konepııa proekta neodnokratno menıalas ız-za ýchastııa v ee razrabotke neskolkıh vedomstv.
Porýchaıý pravıtelstvý do kona goda zapýstıt ıfrovýıý kartý semı ı vnedrıt soıalnyı koshelek.
Nelzıa zabyvat ı ob ımeıýemsıa defııte energomonosteı. Soglasno planam energobalansa, v etom godý my doljny bylı vvestı bolee 1 gıgavatta monosteı. Odnako realızaııa rıada proektov otlojena. V tekýem godý býdet vveden tolko 31 proent ot planırovavshıhsıa monosteı (347 MVt).
V ýslovııah energodefııta takıe tempy neprıemlemy. Nadeıýs, v pravıtelstve ponımaıýt eto.
Nedostatochnymı tempamı ıdet ı ýsılenıe elektrıcheskoı setı ıýjnoı ı zapadnoı zon edınoı energosıstemy strany. V nastoıaee vremıa raboty po zapadnoı zone zaversheny tolko na 10 proentov.
Neobhodımo prınıat vse mery dlıa svoevremennoı realızaıı proektov. Ot etogo zavısıt energetıcheskaıa bezopasnost Kazahstana.
ALTYNShY. Avtojol ınfraqurylymyn damytý
Biz bir apta buryn elimizdiń kólik-tranzıt áleýetin damytý máseleleri týraly arnaıy jıyn ótkizdik. Búgin avtojol ınfraqurylymy salasyndaǵy túıtkilderge erekshe toqtalǵym keledi. Bıyl 11 myńnan astam shaqyrym jolǵa ártúrli jóndeý jumystary júrgiziledi. Buǵan 600 mıllıard teńgeden astam qarjy bólindi. Jóndeý jumystaryn sozbalańǵa salýǵa bolmaıdy. Jobalardy júzege asyrý barysyn qatań baqylaýǵa alý qajet. Joldyń sapasyna aıryqsha nazar aýdarý kerek. Elimizdiń joldary nashar ekeni jáne jol qurylysy salasyn jemqorlyq jaılaǵany eshkimge jasyryn emes. Tipti, basqa jerdi aıtpaǵannyń ózinde Aqordaǵa aparatyn joldyń ózi jamaý-jamaý, quraq kórpege uqsaıtyn boldy. Jalpy, bul salada qordalanǵan másele kóp. Tenderdi jyl saıyn birdi-ekili kompanııa ǵana utyp alady. Mundaı jaǵdaıdyń qaıtalanyp kele jatqanyna ondaǵan jyl boldy. Osynyń bárin retke keltirý úshin shuǵyl sharalar qabyldaý kerek. Jarty jyl ótti. Al, jol jóndeýge bólingen qarajattyń 44 paıyzyna memlekettik satyp alý qorytyndysy jasalǵan joq (464 mlrd. teńgeniń 263 mlrd. teńgesi boıynsha memlekettik satyp alý qorytyndysy bar). Bul jumys Pavlodar (17%), Mańǵystaý (24%) jáne Batys Qazaqstan (27%) oblystarynda óte baıaý júrýde.
Kelesi másele. Qazaqstanda jol qurylysyna qajetti materıaldyń bári bar. Biraq, otandyq óndiristiń áleýeti tolyq qoldanylmaıdy. Muny, tipti, qoldan jasalǵan tapshylyq deýge bolady. Mysaly, elimizde bıtým óndiretin úsh zaýyt bar. Soǵan qaramastan, 200 myń tonna bıtým jetispeıdi. Qurylys qarqyndy júrgen kezde onyń baǵasy úsh ese (ıaǵnı, bir tonnasy 90 myńnan 250 myń teńgege deıin) qymbattaıdy. Úkimetke jol qurylysyna qajetti resýrstardy óndirý jáne tutyný barysyn muqııat saralaýdy tapsyramyn.
Sonyń negizinde qurylys materıaldaryn shyǵaratyn jańa kásiporyndar ashý qajet. Al, jumys istep turǵan nysandardy jańǵyrtý kerek.
Taǵy bir mańyzdy másele – memlekettik satyp alý konkýrsyn ótkizý. 2019 jyldan beri avtojol salasynda quny 1,5 trıllıon teńge bolatyn memlekettik kelisim-sharttar jasaldy. Sonyń 40 paıyzyn sheteldikterdiń qatysy bar kompanııalar utyp alǵan. Biz sheteldik seriktesterimizge qoldaý kórsetemiz. Olar úshin naryq árdaıym ashyq bolady. Biraq, otandyq kompanııalarymyz belsene qatyspaıdy. Úkimet jergilikti kásiporyndar úshin básekeli orta qalyptastyrýy kerek. Keıbir iri kompanııalardyń eńbek jáne materıaldyq resýrstary jetkiliksiz. Soǵan qaramastan, olar tenderdi utyp alyp, jumysty merdigerge ysyra salady. Osyndaı ahýal jylda qaıtalanady. Tipti, jumystyń 100 paıyzy basqa merdigerge tapsyrylǵany jóninde málimetter bar. Mysaly, Qaraǵandy–Balqash avtojolyn (363 shaqyrym) jóndeý jumystary 2019 jyldan beri jalǵasyp keledi. Bul jobanyń jalpy quny – 248 mıllıard teńge. Bas merdigeri osy jumysty basqa kompanııaǵa tapsyrdy. Al, bul kompanııa barlyq jumysty qosalqy merdigerge ysyra salǵan. Tipti, 22 paıyz kólemindegi ústeme aqysyn da ustap qalǵan.
Taǵy bir ózekti másele – jol boıynda zamanaýı qyzmet kórsetý isin retke keltirý. Qazir elimizde osyndaı 1600 nysan bar. Onyń 68 paıyzy ǵana ulttyq standartqa saı keledi. Tranzıt turǵysynan óte mańyzdy Túrkistan, Qaraǵandy jáne Mańǵystaý oblystaryndaǵy jaǵdaı óte nashar.
S tekýego goda bıznesý vozmeaetsıa 10 proentov ot stoımostı obekta, podezdy k nım stroıatsıa za schet bıýdjeta. Vvedeno sýbsıdırovanıe zatrat na soderjanıe sanıtarnyh ýzlov. Dlıa bıznesa sozdany vse ýslovııa, teper akımam na mestah neobhodımo organızovat kachestvennýıý rabotý.
Kelesi másele – avtojol salasyna qatysty. Bul salaǵa túbegeıli reforma jasaıtyn ýaqyt jetti. Qazir elimizdegi joldyń jaı-kúıin qadaǵalap, qyzmet kórsetetin eki negizgi operator bar. Týrasyn aıtsaq, ekeýi de bir jumysty atqaryp otyr, jumysshylarynyń sany da qajetti shamadan artyq. Soǵan qaramastan, azamattardan kelip jatqan oryndy aryz-shaǵymdar azaıar emes, al joldyń sapasy múlde syn kótermeıdi. Úkimetke "QazAvtoJol" jáne "Kazahavtodordy" biriktirip, Qazaqstannyń birtutas avtojol kompanııasyn qurýdy tapsyramyn. Nátıjesinde qyzmetkerlerdiń sany da qysqaratyn bolady. Jalpy, bul salany keshendi túrde qaıta jańǵyrtý kerek. FIDIC halyqaralyq qaǵıdattaryn engizgen jón. Ony júzden astam el paıdalanyp otyr. Bul júıe jol salasyn tıimdi basqarýǵa, bıýdjet qarajatyn utymdy paıdalanyp, barlyq deńgeıdegi jemqorlyq qaýpin azaıtýǵa múmkindik bermek. Mundaı júıege kóbi qarsy bolady. Bul jerde mınıstrdiń jáne tıisti vıe-premerdiń nyq ustanymy qajet. Tutastaı alǵanda, osy másele boıynsha arnaıy komıssııa qurý kerek. Oǵan Úkimet múshelerin, Prezıdent Ákimshiligi, quqyq qorǵaý organdarynyń ókilderin, depýtattardy qosqan jón. Jarty jyl ishinde barlyq kemshilikti, sonyń ishinde jemqorlyqty jáne olqylyqtardy túzetýge baǵyttalǵan usynystardy ázirlep, maǵan baıandaý qajet.
Eta komıssııa doljna tatelno rassledovat vse narýshenııa, kotorye bylı dopýeny v proshlom, kak mınımým za 10 let, v stroıtelstve dorog v nasheı strane. Vseh vınovnyh v plohom kachestve dorog sledýet prıvlech k otvetstvennostı soglasno zakoný.
****
Jalpy, Úkimettiń jumysyna ortasha degen baǵa berýge bolady. Úkimet tabandylyq tanytýǵa tyrysýda. Biraq, qazirgi kezeńde bosańsýǵa bolmaıdy. Jumys qarqynyn barynsha kúsheıtý qajet. Jańa, tyń ádis-tásilderdi qoldaný kerek. Úkimet jedel áreket etetin operatıvtik shtab qana emes, naqty reformalardy usynatyn jáne júrgizetin basty memlekettik mekeme bolýy kerek. Ekonomıster, kásipkerler kóp. Shetinen bilimdi, daryndy. Biraq, olardyń naqty usynystary az, tipti, joq dep aıtýǵa bolady. Kúzge qaraı, múmkin, kadrlyq sheshimder qabyldaý kerek bolady. Erekshe daǵdarys jaǵdaıynda bul óte qajet ekeni túsinikti.
