Álqıssa!
Adamzat balasy jaralǵaly beri álem bizge deıin úsh ret óndiristik revolıýııany bastan keshirdi.
Áýelgi kezde adamzat ańshylyq pen jemis-jıdekterdi terip jeýmen kúneltken.
Bertin kele adamdar aýlaıtyn ańdarynyń "sońynan qýalap" júre bergennen kóri sol ańdaryn ózderi baǵyp, kóbeıtýdiń paıdaly ekenin túsine bastaıdy.
Dál osylaı, árjerden jemisterdi terip jınaýǵa qaraǵanda, sol jemis beretin ósimdikterdi ózderi egip, bir jerden qajetinshe ónim alýdyń paıdasynyń kóbirek ekenin de.
Shamada, osydan 10 myń jyl buryn qazirgi Irak pen Iran elderiniń aınalasynda eginshilik pen mal baǵýshylyq kásippen aınalysatyn, alǵashqy otyryqshy qaýymdar paıda bola bastaǵan. Osylaı adamzat ańshylyq dáýirden aýyl-sharýashylyq dáýirine ótýi bastaldy.
Iaǵnı, I-shi óndiristik revolıýııany bastan keshirdi.
Sondyqtan, alǵashqy I-shi óndiristik revolıýııany "Agrarlyq revolıýııa" dep ataıdy.
Sodan bastap kıim óndirisi, qarý-jaraq, temir buıymdar jasaý t.b. ártúrli "qolóner óndirisi" túrleri kóbeıip, osyndaı óndirispen aınalysqan qaýymdar sharyqtap damı bastaıdy.
Qol óner óndiris túrleri damı kele adamzat jerdiń betin qoıyp, jer-asty qazba óndirisin de damytady. Temir sekildi zattardyń óndirisi artqan saıyn energııaǵa, ot qyzýyna degen suranys ta arta beredi. Sondyqtan, kómir óndirisine degen suranys artady.
Biraq, kómir óndirisin qatty tejep turǵan bir másele bolady. Ol - kómir shahtalarynyń jer-asty sýlarymen tez tolyp qalýy. Bul máseleni sheshý úshin qanshama ǵalymdar túrli amaldaryn izdeıdi.
Sońynda, 1820-shy jyldary alǵashqy sý nasosynyń oılap tabylýymen birge, álemde jańa "óndiristik revolıýııa" dáýiri bastalady. Óndirisi damyǵan elderde "qol eńbegin" tehnıkalarǵa aıyrbastaý qarqyn alady.
Sondyqtan, II-shi óndiristik revolıýııany "Indýstrıalyq revolıýııa" dep ataıdy.
Bul kezeńniń bastalýymen qatar kóptegen jańa óndiris túrleri paıda boldy.
Tehnıkalyq óndiris túrlerin damytqan, ǵylymyn óndirispen ushtastyra alǵan elder álemdik derjavalarǵa aınaldy.
Bul dáýir ótken ǵasyrdyń orta tusyna deıin jalǵasty.
1940-50-shi jyldary óndiris túrlerine energetıka, avtomattandyrý, sıntetıkalyq materıaldar daıyndaý, elektrondy basqarý júıeleriniń endirilýimen óndirisiń jańa kezeńi - III-shi óndiristik dáýir bastalyp, ol "Ǵylymı-ınformaııalyq revolıýııa" dáýiri dep ataldy.
Tap osy kezeńde ıfrlyq júıeler óndirisi aldyńǵy orynǵa shyǵyp, osy baǵytta óndirisin damyta alǵan elder álemniń kóshbasshy elderine aınaldy.
ıfrlyq júıelerdiń programmalaryn jasaýmen aty álemge tanylǵan Bıll Geıtster osy kezeńniń jarqyn mysaldary bola alady.
Al, qazirgi bastalyp ketken "IV-shi óndiristik revolıýııa óndiristi qaı deńgeıge shyǵarady?" degen suraqqa álemniń ozyq oıshyldary men ǵalymdary áli kúnge naqty jaýap bere almaı, ártúrli boljamdar jasalynýda.
Ǵalymdardyń bir bóligi "Inovaııalyq tehnologııalar dáýiri" dese, bir toby "Jasandy ıntelektiler dáýiri" deýde.
Biraq, álem úshin jańa dáýirdiń qalaı atalary mańydy emes. Mańyzdysy - álemdik óndiristiń qandaı baǵytqa oıysary.
Sondyqtan, kóptegen álem ǵalymdary ózderiniń ınovaııalyq ónimderi men óndiris túrlerin ǵylymı ortaǵa usynyp, qyzyǵýshy taraptarmen óndiriske engizý proesterin bastap jatyr.
Qazirgi óndiristik dáýirde qaı elder jańa dáýirge alǵashqy bolyp beıimdele alsa, bolashaqta sol elder álemniń kóshbasynda bolmaq.
Osy postty jazyp otyryp, ótkenimizge qarap oılanyp otyrmyn. Oılanyp otyryp bizdiń elimizdiń, ultymyzdyń nelikten tarıhta sonshalyq "tepki kórgenin", joıylyp kete jazdaǵanyn uqqandaı boldym.
Meniń oıymsha, bizderdiń ata-babalarymyz sonaý alǵashqy ańshylyq kezeńinde birinshi bolyp janýarlardy qolǵa úıretip, asyrap-baǵýdy qolǵa alǵan qaýym bolǵan-aý?!
Iaǵnı, "Agrarlyq óndiris" dáýirine alǵash ótý arqyly álemniń kóshbasshy órkenıetine aınalǵan. Ózgeler jalańbut, atyp alǵan ańynyń terisin jamylyp júrgen sol dáýirlerde bizdiń ata-babalarymyz altynnan kıim kıip, mıllıondaǵan mal baǵyp shalqyp ómir súrgen.
Biraq, sol kezeńde tek kóshpeli mal sharýashylyǵymen aınalysyp, otyryqshylyqpen damıtyn óndiris túrlerin damytýǵa ynta bolmaǵan.
Al, ózge otyryqshy elderdiń qolóner óndirisi jyldam damyp, óndiristiń ekinshi kezeńi "Indýstrıalyq dáýirinde" áýelden otyryqshy batys elderi alǵa shyǵyp ketti.
Mine!
Sodan bastap bizderdiń tek mal óndirisimen aınalysyp, sol dáýirden óte almaǵan ata-babalarymyz tarıhtyń "tepkisin" kóre bastady. Bul bizderge - qansha jerden "birinshi óndiristik" dáýirdiń damyǵan eli bolsań da(ata-babamyz sekildi), ekinshi óndiristik dáýirge ótken elderdiń sońǵy qataryndaǵy elderge de qarsy tura almaıtynyńdy naqty kórsetip berdi dep oılaımyn.
1950-shi jyldary álem "Úshinshi óndiristik revolıýııanyń" dáýirene enip jatqanda, bizder sol kúıi alǵashqy "Agrarlyq revolıýııa" dáýirinde qalyp qoıdyq. (Muny sizder de moıyndaısyzdar dep oılaımyn). Tek, sodan keıingi jyldary (Táýelsizdigimizdi alǵannan keıingi kezeńdi qosa alǵanda) Indýstralızaııa kezeńine tam-tumdap aralasa bastaǵanymyzben, álem qazir tórtinshi óndiristik revolıýııanyń ıgiligin kórýdi bastap jatyr. Sol dáýirdiń kóshbasshysyna aınalýǵa umtylýda.
Osyǵan qarasańyzdar bizderdiń óndiris salasynda álemnen tutastaı bir dáýir artta qalyp kele jatqanymyzdy kóresizder. Demek, alda áli talaı ata-babamyzdyń kórgen "tarıh tepkisin" bizder de bolashaqta kórýimiz bek múmkin degen sóz.
Ol úshin jedeldetip óndirisimizdi aldaǵy "Inovaııalyq óndiris" dáýirine beıimdeýimiz kerek bolady. Basqa eshqandaı jolymyz joq. Óıtkeni, aldaǵy 20-30 jylda munaı-gaz, qazba-baılyq degenimiz eshqandaı qundylyq bolmaı qalady. Sol dáýirde bizder ne istemekpiz?
Bizden keıingi urpaq ne istemek?!
Aldaǵy 20 jylda adamzat óndiristik tehnologııalardyń kelesi deńgeıine kóshedi degen ǵalymdardyń boljamy bar.
4-shi óndiristik revolıýııa resmı 2011-shi jyldardan bastaldy delingenimen áli kúnge talasy kóp taqyryp bolyp, damyǵan elder arasynda bolashaqta óndiristik básekede aldyńǵy orynda bolý úshin qazirden bastap óndiristiń kelesi deńgeıine ónim daıyndaýǵa qarqyndy kirisip jatyr.
Minekeı!
"Halyqtar Dostyǵy" ýnıversıtetiniń rektory Rabıǵa Qýatbekovanyń bastamasymen Shymkent qalasynda ótken "Bilim jáne Ǵylym: IV-shi Ónerkásiptik revolıýııa syn-qaterleri" taqyrybyndaǵy halqaralyq ǵylymı-praktıkalyq konferenııanyń elimiz úshin mańyzdylyǵy óte úlken.
Árıne, túsingen adamǵa!
Álemniń AQSh, GERMANIIa, RESEI, ÓZBEKSTAN sekildi birneshe elderdiń ǵalymdarynyń basyn qosyp, olardyń IV-shi óndiristik dáýirge arnaǵan jobalaryn tanystyrýyna, ol óndiris túrleri men zertteýlerin ózimizdiń ǵalymdar men óndirýshi kásipkerlerimizdiń basyn toǵystyrýynyń máni, joǵaryda keltirgenimdeı tereń túısikten týǵan maqsat ekenin túsinýlerińizge bolady.
Bul konferenııa sonysymen qundy.
Sonysymen mándi.
Qurmetti Rabıǵa hanym!
Osyndaı elimizge, ǵylymǵa qosyp jatqan eńbegińizdiń jemisin el kórerine senimdimin.
Denińizge saýlyq bersin!
Rústem AShETAEV
