Qazaqstandaǧy depozit naryǧy halyqqa tiımdı emes.
Qazaqstandaǧy «Barometr» marketingtık taldau ortalyǧy mamandarynyŋ paiymynşa, aldaǧy uaqytta eldegı depozitter naryǧyna jaŋaşyldyq kerek. Tıpten keler jyly «halyqqa qarjysyn tek depozitke ǧana emes, qūndy qaǧazdar naryǧyna saluǧa, obligasiialar satyp aluǧa üiretu jaǧy artuy kerek. «Mūndai jaǧdai qalyptaspasa, tek bırkelkı depozittık jinaqpen halyqtyŋ salymy öspeidı»,-deidı qarjyger Arman Musin.
Sarapşynyŋ būl pıkırı bızdı eleŋ etkızbei qoimady. Osyǧan orai mamandarmen tıldesıp mäselenı tereŋırek tarqatpaq boldyq.
Otandyq sarapşylarymyzdyŋ aituynşa, bızdegı depozit naryǧy rasymen de qarapaiym halyqqa asa tiımdı emes.
Būl rette ekonomist-sarapşy Toǧjan Şaiahmetovanyŋ aituynşa, qazır halyqtyŋ depozitke salǧan salymy bolar-bolmas ösım berıp jatqany jasyryn emes.
«Qazır Qazaqstanda dollarmen depozit aşsaŋyz 4,5 paiyz üsteme qosylady. Teŋgemen 10,5 paiyz. Būl jyldyq üsteme. Depozit aşu üşın qaltaŋyzda 15 myŋ teŋge qarjy bolu kerek. Sol 15 myŋ teŋgeŋızdı bır jyl almai depozitte saqtasaŋyz üstıne 1500 teŋge qosylady. Qazır älemdık täjıribenıŋ özı depozittı «tiımdı qarjy operasiiasy» dep baǧalap otyrǧan joq. Qazaqstannyŋ kez kelgen bankıne depozitke ülken somada qarajat salsaŋyz, bır jylda oǧan 10 paiyz ǧana qosylady. 1 mln teŋge qarjy salsaŋyz onyŋ üstıne 90 myŋ teŋdegei ǧana üsteme qosylady. Al dollar depozitterdıŋ jyldyq üstemesı 4,5 – aq paiyz(!). Aiyna qosylatyn üsteme tıptı mardymsyz. Sondyqtan būl arada öz basym «halyqtyŋ salymyn jinaudyŋ jaŋaşa tetıkterın engızu kerek» degen pıkırdı qoldaimyn. Olai etpesek qazır dollardyŋ qūny köterılıp, teŋgenıŋ qūnsyzdanyp ketken tūsynda halyqtyŋ jinaqtaǧan aqşasy da qosa qūnsyzdanyp jatyr. Endeşe halyqtyŋ adal eŋbekpen tapqan qarjysynyŋ qūnsyzdanbauy üşın būl arada jaŋalyqtar engızu kerek»,-deidı ekonomist-sarapşy.
Ekonomika ǧylymynyŋ doktory, professor Jaŋabai Aldabergenovtyŋ aituynşa, qazır naryqty äbden zerttep bılıp alǧan halyq qarjy jinamaidy. Olar qūndy qaǧaz jinaidy. Būl rette maman AQŞ pen Qytai halqyn mysal etıp otyr.
«AQŞ halqy Qytaidyŋ tūrǧyndary qarjy jinamaidy. Sebebı olar älemdık ekonomikanyŋ qyr-syryn jaqsy tüsınıp alǧan. Sondai-aq ol elderde qarapaiym halyqtyŋ qarjysyn türlı ädıspen saqtauǧa mümkındıkter köp. Būl erderde qarapaiym halyq qūndy qaǧazdar naryǧyna emın-erkın kıre alady. Būl jaǧynan olar äbden sauatty. Altyn qūimalardy da satyp aluǧa mümkındık bar. Qor birjasy jönınde de sauattary mol. Al bızde qolynda qarjysy bar halyq tek depozitter naryǧyn ǧana bıledı. Körgen-bılgenı bank. Bırden oilanbastan bankke baryp depozit aşyrady da qarjysyn sonda salady. Al ol depozitterdıŋ artynşa kelesı bıreuge qymbat paiyzǧa nesiege berıletının halyq bıle bermeidı. Bızde teŋgedei depozittıŋ jyldyq syiaqysy teŋgemen 10 paiyz bolsa, nesienıŋ üstemesı 24-28 paiyz. Al aiyrmaşylyq bar ma bar?! Osydan-aq Qazaqstandaǧy depozittıŋ halyqqa tiımsız ekenın aŋǧaruǧa bolady emes pe? Saqtap köbeitıp ber dep bankke salsaŋ paiyzy az. Nesie alsaŋ paiyz köp. Qazır bızdegı bankter depozitterdegı qarjyny osylai üstemenı orynsyz qosyp nesiege beru arqyly paida tauyp otyr. Mūny aşyp aitu kerek. Sondyqtan bankter halyqtyŋ jaiyn oilasa depozitterdıŋ üsteme salaǧyn köteru kerek»,-deidı ǧalym Jaŋabai Aldabergenov.
Jalpy, mamandardyŋ baiyptauynşa, qor jinap qoiu, depozit aşuǧa aksionerlıkke beiımdelu sızdıŋ bai ne kedei boluyŋyzǧa qaramaidy. Bügıngı zaman aǧymy, uaqyt tynysy qazaq balasyna «qarjy qauıpsızdıgı» degen termindı tereŋırek zertteudı talap etedı. Sız osy tūrǧydan jassyz ba, älde qarttyqtyŋ auylyna dendep endıŋız be, oǧan qaramauyŋyz kerek. Eŋ bastysy, qaltaŋyz qarjydan bos tūrmasyn. Endeşe qarjy jinauǧa qatysty zaŋdylyqtardy bılu qarjylyq sauatymyzdy aşa tüsedı. Mūny ünemı jadymyzda ūstauǧa aituǧa tiıspız...
Qarlyǧaş ZARYQHANQYZY
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
