ابۋباكىر قايران. قوس مۇسكىن

4586
Adyrna.kz Telegram

(نوۆەللا)

ومىرىندە ءدال مىنانداي بۋما-بۋما كوپ اقشانى قولىنا ۇستاپ كورمەپتى. بەس ميلليون تەڭگە. قاقپاعى اشۋلى تۇرعان قارا ديپلوماتتىڭ ىشىندە قاز-قاتار بولىپ ءتىزىلىپ جاتقان كوكالا، قىزىلالا بۋمالاردان تاناۋ قىتىقتار جۇپار ءيىس اڭقيتىنداي ما-اۋ، ءتىپتى، الەمدە جوق ايشىقتارمەن ورنەكتەلگەن كىلەم تۇگىندەي بولىپ مىڭ قۇبىلعان ۇستىڭگى بەتىندە كولدەن كوتەرىلگەن ساعىمداي سيقىرلى ساۋلە دىرىلدەپ تۇرعانداي ما-اۋ! ايتەۋىر، وزىنە عانا تيەسىلى مول قازىناعا قاراعان سايىن ادام ايتقىسىز تىلسىم سەزىمدەردىڭ تەرەڭىنە باتىپ بارا جاتقانى انىق. الگى ساعىمداي بۇلدىرىلعان سيقىرلى ساۋلەنىڭ ۇستىنەن الاقانىمەن سيپاعىسى كەلىپ ەدى، ءدىر-ءدىر ەتكەن ساۋساقتارىن كورىپ، قولىن تەز تارتىپ الا قويدى. باياعىدا، جاس كەزىندە، ءوزى شوپىرى بولىپ جۇرگەن باستىعىنىڭ دا مول اقشاعا قولىن سوزعاندا، ساۋساقتارىنىڭ ءدال وسىلاي دىرىلدەگەنى ەسىنە تۇسە قالدى. ول وزىنە شەتەلدىك كولىك ساتىپ الماق بولىپ، مۇنى قاسىنا ەرتىپ، جيناق كاسساسىنا بارعان بولاتىن.

ول بايقۇستىڭ ساۋساقتارى ۇزاق جىلدار بويى تىرنەكتەپ جيناعان اقشاسىنا دەگەن قيماستىقتان دىرىلدەگەن شىعار. ال بۇنىكى نە؟ مىناۋ كوپ اقشا ماڭداي تەرىن سىپىرىپ، تابانىنان تاۋسىلىپ ءجۇرىپ تاپقان قاراجاتى دا ەمەس، نەمەسە، توسىننان توسىن ءبىر جەردەن تاۋىپ العان ولجاسى دا ەمەس. اشىعىن ايتسا، اسپاننان تۇسكەن اقشا عوي – بۇل! اللا! نە ويلاپ وتىر ءوزى؟! وسىدان التى-اق اي بۇرىنعى ءومىرىن ەسىنە تۇسىرسە... قانداي ازاپ، قانداي توزاق!

ايەلى مەن قايىن جۇرتىنىڭ تەپەرىشىنە شىداماي، ەكى قولىن توبەسىنە قويىپ، ءۇيدى دە، جۇمىستى دا تارك ەتىپ، „بومج” بوپ كەتتى ەمەس پە! بۇكىل جۇرت „بومج” دەپ اتايتىن باسپاناسىز، جاقىن-جۋىقسىز، قاڭعىباس، بەيشارا ادامداردىڭ دا وزدەرىنە ءتان قوعامداستىعى، ءبىر-بىرىنە دەگەن جاناشىرلىعى بولاتىنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. قاي جەردە قونالقالىق ورىن بار، قاي جەردەن ءوز ىڭعايلارىنا كەلەتىن اقىلى جۇمىستار تابىلادى، ارزان كيىم-كەشەك، توسەنىشتەر سياقتى كەرەك-جاراقتاردى قايدان، قالاي تابۋعا بولادى... وسىندايلاردىڭ ءبارى „بومجداردىڭ” ءبىر-بىرىمەن جالعاسۋى ارقىلى ىسكە اسىپ جاتادى عوي. ولار ءبىرىن-ءبىرى ەشقاشان سىرتقا تەۋىپ، جاتىرقاماق ەمەس، كەرىسىنشە، قاشاندا قامقور پەيىلمەن جاقىنداسىپ جۇرگەندى ءتاۋىر كورەدى. ءوزىنىڭ قارنى قاتتى اشىپ تۇرسا دا، ءبىر جاپىراق قارا نانىن ءبولىسىپ جەۋگە دايىن تۇراتىن مارتتىكتەرى دە ءبىر ەرەسەن. قولدارىنا الدەقانداي مولىراق تابىس ءتۇسىپ قالعاندا، وزدەرىنە لايىق كوزدەن تاسا ءبىر جەرگە ايەل-ەركەگى جينالىپ، ساۋىق كەشتەرىن وتكىزەتىندەرى دە ءبىر جوسىن! سول «بومجداردىڭ» ءبىرى بولىپ سانالاتىن ءوزى وسىندا... مىناۋ حان سارايىنداي جەكەجايعا ءبىرىنشى قۇدايدىڭ، ەكىنشى كامقور قوجايىننىڭ جەتەلەۋىمەن كەلىپ، ورنىعىپ العان سوڭ، ءبىر ايداي عانا ماسايراعانداي بولىپ جۇردە دە، ەكى اي وتەر-وتپەستەن بۇرىنعى „بومج” كۇندەرىن ساعىنا باستادى ەمەس پە؟! ۇستىندەگى ءتاۋىر كيىمدەرى مەن الدىندا دايىن تۇراتىن تاماعى مەن شارابى دا جالىقتىرىپ جىبەرە جازدادى-اۋ؟ ويتەتىن ءجونى دە بار. ەشقايدا شىعارمايدى. ەشكىممەن وڭاشا سويلەستىرمەيدى. تەلەفونى دا جوق. قوجايىننىڭ شاقىرعان قوناقتارىنىڭ اراسىندا "اۋىلداس ءىنىسى" بولىپ وتىرۋ دا ىڭعايسىز عانا ەمەس، ىرىقسىز، ىقتيارسىز ساتتەرىنىڭ قاتارىنان سانالاتىن بولدى. كەلگەن قوناقتاردىڭ كوپشىلىگى ءبىرىنىڭ اۋزىنا ءبىرى تۇكىرىپ قويعانداي. وزدەرى دە، سوزدەرى دە، كۇلگەن كۇلكىلەرى مەن وكپەلەسە قالاتىندارى دا، ءتىپتى، اراق –شاراپ ءىشۋ مانەرلەرى دە ۇقساس، بىردەي. مۇنىڭ جاراتىلىسىندا ادام تانىعىشتىق قاسيەتى بار ەكەنى راس-اۋ، ولاردىڭ كۇلىپ وتىرسا دا، سۋىق جىلتىلدايتىن كوزدەرىندەگى جاۋىزدىق پەن جىرتقىشتىقتى، اراق ءىشىپ وتىرىپ اشىلىپ سويلەگەندەي بولسا دا، ءار سوزدەرىنەن جالعاندىق پەن جالداپتىقتى انىق بايقاپ وتىرادى.

ءىشى پىسىپ، جالىققانىن بىلاي قويعاندا، سولارعا دەگەن ىزاسى مەن جيىركەنىشى قوسا قاباتتاسىپ، پاسىق قاۋىمنىڭ اراسىنان تەزىرەك سىتىلىپ كەتۋدىڭ امالدارىن قاراستىرادى. ولاردىڭ ىشىنەن زاڭ ادامدارى مەن نوتاريۋستەردى دە كورىپ ءجۇردى. الگىلەردىڭ سول جەردە وتىرعانداردان تۇك وزگەشىلىكتەرى جوق جىلميعان جۇزدەرىنە كوزى تۇسكەن سايىن: «وسى ءبىزدىڭ قوعام نە بوپ بارا جاتىر؟!» دەگەن ۋداي اششى ويلارعا دا مەلدەكتەي بەرەتىن. قازىرگى قوعامدى جەگىدەي جەپ بارا جاتقان پالەنى «جەمقورلىق» دەپ ءجۇر عوي، سول پالەنىڭ دە سيپاتىن وسى توبىردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىنەن، سويلەگەن سوزدەرىنەن بايقاۋعا بولاتىن سياقتى... ەندى، مىنە، سول توبىردان دا، مىنا كەڭ سارايدان دا، ونىڭ قوجايىنىنان دا قۇتىلاتىن شاققا جەتىپ وتىر.

ديپلوماتتىڭ قاقپاعىن جايىمەن جاۋىپ، مۇقيات كىلتتەدى دە، بۇرىشتا تۇرعان ۇلكەن شكافتىڭ ارتىنا جاسىردى. سەرەيگەن بويىن مەڭگەرە الماي قالعانداي، وڭعا، سولعا تەڭسەلىپ، بولمەنىڭ ءىشىن ءبىراز كەزىپ ءجۇردى دە، ۇلكەن شاراينانىڭ الدىنا بارىپ قالت توقتادى. «قالايسىڭ، وقاس؟» دەدى ايناداعى بەينەگە. قونقاق مۇرىندى، قالىڭ قاباقتى، قاپ-قارا ساقال-مۇرتى وزىنە بەك جاراسقان شەگىر كوزدىلەۋ سۇر جىگىت اينادان تەسىرەيە قارايدى. قىسقا قىرقتىرعان قايراتتى شاشىنىڭ ءار تالى قىبىرلاپ، قوزعالىپ تۇرعان سياقتى. قوس سامايىنىڭ كۇمىستەي اقتىعى دا اجارىن اشا ءتۇسىپتى. ءوزىنىڭ ەكى كوزىنىڭ بۇلىڭعىرىن-اي!

ە–ە–ە! بۇل كوز – نە كورمەگەن كوز! جاقسىنى دا، جاماندى دا، ادالدى دا، ارامدى دا. نەسىن ايتارسىڭ؟! ءبىر مىقتىنىڭ ماڭدايىنا باسقان جالعىز قىزىنا قۇمارتا قاراپ، عاشىق قىلعان دا – وسى كوز! سول قىزدى الىپ تىنعان سوڭ، ءبىر ساتتە مىڭ قۇبىلعان جۇزىنەن نە ءتۇرلى قۇپيا سىرلاردى وقىپ، تانىپ تۇرعان دا – وسى كوز! ءسۇيىپ العان جان-جارىنىڭ ماشينا ىشىندە كوڭىلدەسىمەن قالاي ايقالاسىپ، ايمالاسىپ وتىرعانىن دا كورگەن – وسى كوز! ءيا، بۇل كوز باياعى بالا كەزىندە، جاس شاعىندا جان-جاعىنا نۇر شاشىپ تۇراتىن جاسىل جاۋھاردىڭ ءدال وزىندەي نۇرلى كوز ەدى، ال قازىر... كارى جولبارىستىڭ جاسىعان جانارىنان اۋمايدى. ءوزى قازىر وتىز بەس جاستا. ەندى وتىز بەس جىل ءومىر سۇرە مە، سۇرمەي مە؟ ونى ءبىر اللانىڭ ءوزى بىلەدى. ويلاپ تۇرسا، ارتىنا قارايلايتىن ەشكىمى دە، ەشتەڭەسى دە جوق ەكەن. اۋىلداعى ءىنىسى مەن اناسىن دا كورمەي كەتكەلى قاي زامان. جان اناسىن ساعىنىپ، ءبىر كورىپ قايتۋعا ءجۇز رەت وقتالىپ، ءجۇز رەت توقتالعان شىعار. ادام بالاسى دا جامان ۇيرەنگەن جانۋار سياقتى – تەرىس جولعا ءبىر ءتۇسىپ كەتكەننەن كەيىن، قايىرا بويىن جيناپ الۋى قيىنعا سوعادى ەكەن. ەڭ سوراقىسى – ءوزى تۇسكەن سول جولعا ەتى ۇيرەنىپ كەتەتىنى سونشالىق – باسقا جولدىڭ ءبارى يرەلەڭ، بۇرالاڭ، كەدىر-بۇدىر سياقتى بولىپ، ۇرەي تۋعىزا باستايتىنداي. ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعى دا تۇپكىلىكتى جويىلعان سوڭ، ارمان، ماقساتتان جۇرداي، ءۇمىتسىز دە تىلەكسىز كۇندەردىڭ تىركەسىنەن عانا تۇراتىن بوپ-بوس كەڭىستىكتە جالعىز قالادى. مىسالى، مۇنىڭ ءوزى اناسىنا بارماق تۇگىلى، ءوز اۋىلىنىڭ ادامدارىن سىرتىنان كورىپ قالسا بولدى – تۇرا قاشاتىن كۇيگە جەتتى ەمەس پە؟! ايەلى مەن قىزى دا بۇعان دۇشپان بولىپ كەتكەلى قاشان. بارا قالسا، يت قوسىپ قۋاتىندارى ايدان دا انىق. قايتسە ەكەن؟ قايدا بارسا ەكەن؟.. وسى... بۇل نەگە دال بولىپ تۇر؟ «ەل ءىشى – التىن بەسىك» دەگەن ءبىر تاماشا ءسوز بار ەمەس پە؟! اۋىلىنا نەگە كەتپەسكە؟ ەلىنە!.. اناسىنا!.. ىنىسىنە!..

اياق ءدۇرسىلى ەستىلدى. بىرەۋ ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلىپ كەلە جاتىر. قوجايىن شىعار. كەلەتىن ۋاقىتى بولدى. اينا الدىنان كەرى بۇرىلىپ، كەلە جاتقان ادامدى كۇتىپ الۋعا ىڭعايلاندى. قوجايىنى.

– و–و، و–كۋس! – دەپ قۇشاعىن جايعان قوجايىننىڭ ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىندا ەكەن، – قالايسىڭ؟

– شۇكىر.

– ءاي، و–كۋس، سەنىڭ «شۇكىرىڭ» نە؟ بۇگىن اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلعان كۇن!– دەدى قوجايىنى مۇنى قاپسىرا قۇشاقتاپ تۇرىپ، – مىنە، بۇگىن ميلليونەرسىڭ. ەندى قالاي قاراي سامعايمىن دەسەڭ دە ءوزىڭ بىلەسىڭ.

– مەن اۋىلىما بارامىن. شەشەم مەن باۋىرىما كەتەمىن، – دەدى وقاس ساپ-سالقىن ءوڭىن جىلىتپاي، – سونداي بايلامعا كەلدىم، باسەكە.

– ءوزىڭ اقجارقىن، جايدارى جىگىت سياقتى ەدىڭ، اياق استىنان تاكاپپار بولا قالىپسىڭ عوي. الدە، اقشانىڭ بۋى ما؟ – دەپ، بويىنا شىر بىتپەگەن ارىق ادام كۇيگەلەكتەنىپ قالعانداي بولدى. جۇپ-جۇقا بەت تەرىسىنىڭ ارعى جاعىنان كورىنىپ تۇرعانداي جاق سۇيەگى مەن شىقشىتى ۇزدىكسىز قيمىلداپ تۇرعانداي. اعى سارعايىپ كەتكەن ۇلكەن كوزدەرىنىڭ قاراشىعى دا ەكى جاققا توقتاۋسىز جۇگىرەدى. ءوڭى سارى ادام قىزارعىش كەلەدى، ال مۇنىڭ قوجايىنى لاپىلداپ، ورتەنىپ بارا جاتقان سياقتى.

– قاباعىڭدى قارىس ءتۇيىپ الىپسىڭ عوي. وسى سەن بەس ميلليوندى ازسىنىپ تۇرسىڭ عوي دەيمىن. ون بەس ميلليوندى العان، ساعان الىپ بەرگەن مەن ەكەنىمدى ۇمىتىپ تا قالدىن با؟ قولىڭنان جەتەلەپ ءجۇرىپ، جوعالىپ كەتكەن تولقۇجاتىڭدى دا الىپ بەردىم، كاسىپكەر رەتىندە يپ–ىڭدى دا اشىپ بەردىم. بۇكىل سالىقتارىڭدى دا ءوز قالتامنان تولەپ تۇردىم. جارتى جىل بويعى جاتىن ورنىڭ مەن ىشەر تاماق، كيەر كيىمىڭدى دە قوس بۇعان. جاساعان جاقسىلىعىمدى دا ەسكەر.

– مەنىڭ اتىما اشتىرعان يپ دەگەنىڭىز ەندى نە بولادى؟ الاتىن كرەديتتى الىپ الدىم. ەندى ولار مەنىڭ قىر سوڭىمنان كالماي قويماي ما؟

– وي-بوي! – دەپ قوجايىن كەكەي كۇلدى، – سونى ۋايىمداپ وتىر ەكەنسىڭ عوي. مەن ساعان العاش كەزدەسكەنىمىزدە-اق ايتتىم ەمەس پە؟ يپ–نى اۋادان جاسايمىز دەپ. ول يپ-نىڭ اتى بار، زاتى جوق. ءتۇسىندىڭ بە؟ ەندى يپ جوق.

– ءتۇسىندىم، – دەدى وقاس، – مەن ەلگە بارعان سوڭ، شەشەم مەن ىنىمە مىنا اقشانى قايدان الدىم دەيمىن؟

قوجايىن قارقىلداپ كۇلدى.

– كوشەدەن التىن تاۋىپ الدىم دە. – دەدى دە، كەنەتتەن الدەبىر قيسىندى ءۋاج ويلاستىرعانداي بولىپ، ەكى كوزىن تارس جۇمىپ، يەگىن كوككە كوتەرىپ، تۇرا قالدى.

– بىلاي دەپ ايت، – دەدى سونسوڭ وقاسقا سۇق ساۋساعىن بەزەپ، – التى اي بويى التايدى ارالاپ، التىن ىزدەۋشىلەرمەن ءجۇردىم دە. سونشاما ۋاقىتتا بار تاپقان التىنىمنىڭ قۇنى وسى عانا دە. بۇل تۋرالى ەشكىمگە ايتپاڭىزدار دە.

– «التايدىڭ قاي جەرلەرىندە بولدىڭ؟» دەپ سۇراسا نە دەيمىن؟

– كۇرشىم، قوتانقاراعاي دەي سال. سونىمەن... سەن ەلىمە كەتەمىن دەيسىڭ عوي. اۋىلىڭدى ايتقانسىڭ، بىلەم. اناڭا سوقا باسىڭ سوپيىپ جالعىز بارعانىڭ جاراسپايدى. ونىڭ ۇستىنە بەس ميلليون تەڭگەنى كوتەرىپ ءجۇرسىڭ. وتە قاۋىپتى. «سىي قىلساڭ، سىپىرا قىل» دەگەن ءسوز بار عوي، مەن سەنى اۋلىڭا جەتكىزدىرىپ تاستايىن دەپ تۇرمىن. ءۇش ءجۇز شاقىرىم دەگەن تۇك ەمەس. سەنى مەنىڭ كومەكشىم ساشا... سانات اپارادى. ونى اناڭ مەن ىنىڭە التىن ىزدەۋشىلەردىڭ باستىعى دەپ تانىستىر. سونسوڭ، بىتىرگەن جۇمىستارىڭ تۋرالى ونىڭ ءوزى-اق سايراپ بەرەدى. ول ەسىك الدىندا. ماشينانى تەكسەرىپ جاتىر. مەن وعان ايتايىن. سەن ءازىر بول.

قوجايىن اسىعا باسىپ شىعىپ كەتكەن سوڭ، اۋلا جاقتاعى تەرەزەنىڭ الدىنا بارىپ، دوڭكيگەن قارا ماشينانىڭ قاسىندا تۇرعان ەكەۋگە قارادى دا تۇردى. قوجايىن ساشاعا الدەنەلەردى جانىن سالا ءتۇسىندىرىپ جاتىر. ساشا قوجايىنعا ۇرەيلەنگەن ادام سياقتى ءۇرپيىپ قارايدى. ەندى ءبىر ساتتە باسىن شايقاپ، شەگىنىڭكىرەپ تە كەتتى. قوجايىن قاتتى اشۋلانعانداي بولىپ، ۇستىندەگى ۇزىن پلاشىنىڭ ەتەگىن كەرى سەرپىپ جىبەرىپ، ىشقىرىنىڭ ارتىنان بىردەڭەنى ساۋىرىپ الدى. وقاس انىقتاپ قاراپ ەدى، تاپانشا ەكەن.

«مىناۋ ساشانى اتىپ تاستايىن دەپ تۇر ما؟» دەپ شوشىپ كەتكەن وقاس، بويىن تەز جيىپ الا قويدى. ارقاسى شىمىرلاپ، جۇرەگى مۇزدادى.

جوق، قوجايىن تاپانشانى كەزەنبەدى. ساشانىڭ قولىنا زورلىقپەن ۇستاتتى. سودان سوڭ، سۇق ساۋساعىن شوشاڭداتىپ، الدەنەلەردى ناقتالىپ ايتىپ، پارمەن بەرىپ جاتقانداي بولدى. «تاپانشانى ساشاعا نەگە بەردى؟ اقشالى ادامدى اپارا جاتقان سوڭ، قارۋمەن ءجۇرسىن دەگەنى مە؟ الدە...».

وقاستىڭ كوز جانارى شاراسىنان شىعىپ كەتە جازداپ، ماڭايىنا الاق– جۇلاق قارادى. دەرەۋ جول سومكەسىنىڭ سىرتقى قالتاسىنا سالىنعان كنوپكالى پىشىعىن الا قويىپ، سول جاق ىشكى قالتاسىنا سالىپ الدى. وسى ساتتە قوجايىننىڭ دا كەلە جاتقان دىبىسى ەستىلدى. «ويلاعانىڭ بولا قويماس، باسەكە» دەپ كۇبىرلەدى وقاس. ساعاتىنا قاراسا، كۇننىڭ باتۋىنا دا ءۇش-ءتورت ساعاتتاي عانا ۋاقىت قالىپتى.

– ءسىز مەنى قازىر-اق اتتاندىرايىن دەپ تۇرسىز با؟ – دەدى وقاس كىرىپ كەلە جاتقان قوجايىنعا.

– ءيا. ارينە.

– بۇل تىم اسىعىس قوي. مەنىڭ ساتىپ الاتىن نارسەلەرىم بار. اۋىلىما قۇر قول بارمايمىن عوي ەندى.

– ءجا، ءجا، ءتۇسىندىم. قازىر ساشاعا ايتامىن. بازارعا سوعىپ، ءبارىن الاسىڭدار.

– كۇن ابدەن كەشكىرىپ كەتەدى عوي. مەن سوندا... اۋىلىما ءتۇن ىشىندە بارام با؟ ول بولمايدى عوي، باسەكە. بۇگىن ساۋدامىزدى جاساپ، ەرتەڭگى تاڭدا شىعىپ كەتەيىك.

قوجايىن وقاستىڭ بەتىنە ويلانا قاراپ تۇرىپ:

– ماقۇل. بوپتى. – دەدى دە، – وندا، ءجۇر. ساشا سەنى بازارعا قازىر-اق اپارسىن، – دەپ، وقاستى تومەنگە قاراي جەتەلەي جونەلدى.

 

XXX

بۇلار شىعار كۇندى بەتكە الىپ، ۇلكەن جولمەن ىزعىتىپ كەلە جاتىر. رولدە وتىرعان ساشانىڭ ءوڭى قۇپ-قۋ، يمەك تۇمسىعى ودان سايىن ەڭكەيىپ، ۇستىنگى ەرنىمەن جاعالاسىپ تۇرعانداي. قارسى الدىنا قادالا شۇقشيعان قارا كوزدەرىنىڭ تۇبىنە قاسىرەت ارالاس قاتالدىق ۇيالاپ الىپتى. مىنەزىن ادام ۇعىپ بولمايتىن وسى جىگىتتىڭ قازىر نە ويلاپ وتىرعانىن وقاس وزىنشە شامالايدى. «بۇل مەنى ءولتىرۋدىڭ امال-ايلاسىن جوسپارلاپ قويعان. ەندى سونىڭ ىڭعايىن قالاي كەلتىرۋدىڭ ءساتىن عانا كۇتىپ وتىر» دەيدى ىشكى پايىمى. ءوزى دە قالتاسىنداعى سۋىق قارۋىن اندا-ساندا سىرتىنان باسىپ، سيپالاپ قويادى.

ساشا، باعانا، كولىككە مىنە سالىسىمەن-اق تۇسكە تامان وزەنگە ىلىگەتىندەرىن، سونىڭ جاعاسىندا ءوزى بىلەتىن ءبىر جايلى جەر بار ەكەندىگىن، سوندا بارىپ، سۋعا ءتۇسىپ، تاماق ىشەتىندەرىن ايتقان بولاتىن. «ە–ە، مەنى سول جەردە ولتىرمەكسىڭ عوي» دەپ ويلاعان وقاس، مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەرگەن. ساشا مۇنىسىن قۋانىپ تۇرعانى دەپ جورىدى ما، ارقاسىنان قاعىپ، «و-كۋس! ءبارى عاجاپ بولادى!» دەدى. بۇعان ەشتەڭە سەزدىرمەۋگە تىرىسىپ وتىرسا دا، اپالاقتاعان تۇرىنەن قۇپيا سىرىن وقىپ قويعان وقاسقا وسىنىڭ ءبارى كۇلكىلى بولىپ كورىندى . «مەن مۇنى ءولتىرىپ، قانىن ارقالامايمىن. جاي عانا جاراقاتتايمىن» دەگەن بايلامىن دا جاساپ قويدى. تاپانشاسىن قولعا تۇسىرسە بولدى ەمەس پە؟!

– سەنىڭ مۇندا قىزمەتكە كەلگەنىڭە قانشا بولدى؟ – دەپ سۇرادى وقاس، باعانادان بەرگى تىم-تىرىس ۇنسىزدىكتى بۇزىپ.

– تاياۋدا بەس جىل بولدى.

– و – و! تاجىريبەلى ەكەنسىڭ عوي. انا قوجايىن قانداي ادام ءوزى؟ «بومجدارمەن» كوپ اينالىسا ما؟

– اينالىسادى.

– سوندا قالاي؟ ءبارىن التى اي اسىراپ، سودان سوڭ اقشاسىن ۇستاتىپ، قۇيرىعىنان ءبىر تەبە مە؟ الدە...

– نە دەگىڭ كەلىپ وتىر؟

– الدە، سەنىڭ قولىڭا تاپسىرىپ، اۋىلىنا جىبەرە مە؟

– اۋىلىما بارام دەگەن ءوزىڭ ەمەس پە؟

– ءيا. ءوزىم. بۇرىنعى «بومجداردى» قايدا اپارىپ تاستادىڭ؟ نەشەۋىن؟

– وي، كوپ ەمەس. ۇشەۋ-اق. وزدەرى كەتتى عوي.

– قايدا؟

– قالاعان جاقتارىنا.

– ۇستالاپ قالعاندارى جوق پا؟

ساشا «مىرس» ەتىپ كۇلىپ جىبەردى دە، ءبىر ساتتە قيسايا قالعان بەت-اۋزىن ءبىر قولىمەن ۋقالاپ-ۋقالاپ، قالپىنا كەلتىرگەندەي بولدى.

– ايتەۋىر، كەتتى عوي. ودان سوڭعىسىن مەن قايدان بىلەيىن،– دەپ، قايتادان ءتۇيىلىپ الدى. وقاس مۇنىڭ جان دۇنيەسىن ءالى دە زەرتتەي ءتۇسۋ ءۇشىن جانە قوجايىننىڭ نە دەپ تاپسىرعانىن ءبىلىپ الماسا دا، سەزە ءتۇسۋ ءۇشىن سۇراقتارىن جالعاستىرا تۇسكەندى ءجون دەپ ءبىلىپ:

– قوجايىن اۋىلعا بارعان سوڭ نە دەپ ايتاتىنىڭدى ساعان تۇسىندىرەم دەپ ەدى عوي. ول نە دەدى؟ – دەگەن ساۋال تاستادى. ساشا نە دەرىن بىلمەي، قاپىلدى دا قالدى.

– ءيا. ايتتى عوي، – دەدى اقىرى.

– نە دەپ؟ سەن كىممىن دەيسىڭ؟

– مەن... – ساشا ءبىر-اق ساتتە تەرشىپ كەتكەندەي بولدى.

– مەن – مەنمىن. كىممىن دەۋشى ەدىم؟

– التىن ىزدەۋشى ەمەسسىڭ بە؟

– قايداعى التىن؟ سەن دە ويدا جوقتى وتتاي بەرەدى ەكەنسىڭ. قىرتىپ.

ساشا جىلدامدىقتى ازايتا باستادى.

– مىناۋ جەردە توقتايتىن ورىن بار. دارەت سىندىرىپ الايىق، – دەپ بەتىنە قاراعاندا، وقاس ونىڭ جامان ويىن سۇپ-سۋىق مۇزداي كوزىنەن انىق وقىدى. كولىك توقتاعان ساتتە-اق تەز قيمىلداپ، پىشاعىن سۋىرىپ الىپ، جارق ەتە تۇسكەن الماس ءجۇزىن ساشانىڭ كەڭىردەگىنە تىرەي قويدى. سول قولىمەن ونىڭ ارتىنا جاسىرىلعان تاپانشانى دا سۋىرىپ الدى. ەكى كوزى الاقانداي بولعان ساشا تىنىسى ءبىتىپ بارا جاتقانداي قىرىلداپ:

– و–كۋس! مەنى ولتىرمە! مەنىڭ جازىعىم جوق قوي. اناۋ... اناۋ جۇمسادى عوي، – دەگەن سوزدەردى عانا ايتىپ، ەكى قولىن كوتەرىپ، جالبارىنا باستادى.

– سەنىڭ ايەلىڭ، بالا–شاعاڭ بار ما؟–دەدى وقاس ىسىلداپ.

– جوق. مەن دە... مەن دە سەن سەكىلدى "بومجبىن" عوي. مەنى ولتىرمەشى. مەن سەنىڭ ايتقانىڭنىڭ ءبارىن ىستەيمىن.

– سەن نەشە "بومج" ءولتىردىڭ؟

– ولتىرگەم جوق. قوجايىنعا ءولتىردىم دەپ وتىرىك ايتتىم. بىراق ولاردىڭ جارتى اقشاسى مەندە قالدى.

– ماعان دا سويتەر مە ەدىڭ؟

– ءيا.

– مۇنىڭ ۇلكەن ادامدىق ەكەن! – دەپ، وقاس قارقىلداپ كۇلدى. – وزگەنى ولىمنەن قۇتقاراسىڭ، ءوزىڭ دە باي تۇسەسىڭ.

– ەندى مەن سەنەن ءبىر تيىن دا اقشا المايمىن.

– ال مەنى وزەن جاعاسىنا نەگە اپارماق بولدىڭ؟

– اقشا ساناۋعا.

– وسى جەردە دە ساناۋعا بولادى عوي. سەن وزەن جاعاسىنا بارۋدى كۇتپەي-اق باعانادان بەرى بار شىندىعىڭدى ايتقاندا، انا اقشانىڭ جارتىسىن ءوزىم-اق بەرەر ەدىم. ەندى كەش قالدىڭ. قانە، تەلەفونىڭدى شىعار!

ساشا تەلەفونىن شىعاردى.

– ەندى، پوليتسيانىڭ تەلەفونىن تەر دە، وسى جەرگە شاقىر." تەز جەتىڭدەر " دە.

– مۇنىڭىز نە؟ ماعان اقشا كەرەگى جوق. ءسىزدى قالاعان جەرىڭىزگە اپارىپ تاستايىن. قۇلىڭىز بولايىن! – دەپ جالىندى ساشا.

– سەن قوجايىننىڭ قۇلى ەمەسسىڭ بە؟

– ءيا. ول كىسى دە مەنى ولتىرمەك بولعان. ءوزى. سوندا اياعىن قۇشاقتاپ جىلادىم. مەندە دە ءبىر ديپلومات اقشا بار ەدى. تۋرا وسى سياقتى. قاتتى جالىنىپ ەدىم، " ءومىر بويى قۇلىم بولىپ وتەسىڭ بە " دەدى. مەن " قۇلىڭ بولىپ وتەمىن" دەپ انت بەردىم. ءدال وسى ءسىز سياقتى "بومجداردى" ولتىرۋگە الىپ شىعىپ، ولتىرمەي جىبەرگەن سەبەبىم دە ءوزىمنىڭ بۇرىنعى"بومج" بولعاندىعىمنان عوي. "بومجدار" ءبىر-بىرىنە جاماندىق جاسامايدى ەمەس پە؟

– مەن دە سەنىڭ جانىڭدى قيدىم. سەن پوليتسيانى شاقىر. ولارعا: «قوجايىندى ۇستاپ بەرۋ ءۇشىن ەكەۋمىز كەلىستىك» دەيمىز... مىنا اقشانى قايتەمىز؟.. بىلاي بولسىن – پوليتسياعا ءبىر-اق ميلليون ۇستاتامىز. "بەرگەنى – وسى"!– دەيمىز. ال قالعان ءتورت ميلليوندى ەكەۋمىز ءبولىپ الامىز. وسى قازىر-اق.

ساشانىڭ ءوڭى كىرىپ، ءتىپتى، ىرجىڭ ەتىپ كۇلىپ جىبەرگەنىن ءوزى دە سەزبەي قالدى. ول ءابجىل قيمىلداپ، پوليتسيامەن حابارلاسۋعا كىرىستى.

***

اقشالارىن ءبولىسىپ العان سوڭ، پوليتسيا جاساعىنىڭ كەلۋىن كۇتىپ، الۋان ءتۇرلى ويعا باتىپ، ابىرجىپ وتىرعان ەكەۋى، وزدەرىنىكىندەي قاپ-قارا ءبىر ماشينا قاستارىنا كەلىپ توقتاي قالعاندا، دەنەلەرى تۇرشىگىپ، جۇرەكتەرى اتقاقتاپ، قاتتى قورقىپ كەتتى.

قارا كولىكتەن اتقىپ-اتقىپ شىققان ءۇش جىگىت تاپانشالارىن كەزەنىپ، كەلگەن بويلارىندا ساشا مەن وقاستى وتىرعان ورىندارىنان سۋىرىپ-سۋىرىپ الدى. ەكەۋىنىڭ دە قولىنا كىسەن سالعاننان كەيىن عانا قارا ماشينەدەن سوزالاڭداي تۇسكەن قوجايىننىڭ قۇپ-قۋ ءجۇزى مەن ءجىپ-جىڭىشكە سۇلباسى كورىندى. ول ماڭعازدانا باسىپ بۇلاردىڭ قاسىنا كەلدى.

– ءيا، قوس مۇسكىن، قالدارىڭ قالاي؟ – دەدى كۇلىمسىرەي قاراپ. – مەنى ۇستاپ بەرەمىن دەپ، وزدەرىڭ تۇتقىن بولدىڭدار. «بىرەۋگە ور قازبا. قازساڭ تاياز قاز – ءوزىڭ تۇسەرسىڭ» دەگەن. سەن، ساشا، اينالايىن، ماشينانىڭ ىشىندە دىبىس تىڭداعىش قارا قوڭىز تۇرعانىن قالاي سەزبەي قالدىڭ؟

ساشانىڭ ءوڭى كۇلگىن تارتىپ، تالىقسىپ كەتە جازدادى. وقاس قوجايىننىڭ بەتىنە تىك قاراپ تۇرىپ، ىزعارلانا سويلەدى:

– ەسىڭدە بولسىن، سەنىڭ اجالىڭ ەكەۋمىزدەن بولماسا دا، كۇندەردىڭ كۇنىندە ءبىز سەكىلدى ءبىر «بومجدان» بولادى. سول ساتتە وسى ءسوزىمدى ەسىڭە الارسىڭ! – دەدى.

قوجايىن: – ەكەۋىن دە تاۋعا اپارىپ، ورتەپ جىبەرىڭدەر! – دەدى دە، ەكى قولىن ارتىنا ۇستاعان كۇيى كولىگىنە قاراي بۇرىلىپ كەتتى.

وسى كەزدە وزانداتىپ كەلە جاتقان پوليتسيا كولىگىنىڭ ءوزى كورىنبەسە دە، قۇلاق جاراتىن اششى دىبىسى انىق ەستىلدى. قوجايىن جالت قاراپ:

– تەز! ماشيناعا! كەرى بۇرىلىڭدار! انالارعا قارسى جۇرەمىز! – دەدى.

ەكى كولىك شۇعىل بۇرىلىپ، كەرى قاراي جونەلدى. قارسى كەلە جاتقان پوليتسەيلەر دە قاستارىنان زۋ-زۋ ەتىپ وتە شىقتى. ولار دا ەكى ماشينا ەكەن. ساشا بەتىن ەكى الاقانىمەن باسىپ، ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى. «كەشىگىپ قالدى! ولار كەشىگىپ قالدى!» دەپ ەڭكىلدەگەندە، وقاس ونى يىعىمەن قاعىپ:

– جىلاما باۋىرىم! بوسامايىق! نە كورسەك تە، تىك قاراپ تۇرىپ قارسى الايىق! – دەپ جۇباتۋ ايتقان بولدى.

وقاستىڭ كوز الدىنان بۇكىل ءومىرى تىزبەكتەلىپ ءوتىپ جاتقانداي. اكەسى الپىس جاسقا ەندى ءىلىنىپ تۇرعاندا اۋىرماي-سىرقاماي ۇيقتاپ جاتىپ قايتىس بوپ كەتتى. وتە جۋاس ادام ەدى. ەكى ۇلىن ەكى تىزەسىنە وتىرعىزىپ الىپ، نەشە ءتۇرلى اندەر ايتاتىن. ءوزى گارموندى دا جاقسى تارتاتىن.

مەكتەپتىڭ تۇنگى كۇزەتشىسى بولىپ جۇرگەن سوڭ با، ۇيدە بولاتىن كەزدەرى دە كوپ ەدى. سودان بولار، مەكتەپتە مۇعالىم بولىپ ىستەيتىن انالارىنان گورى بۇلار اكەلەرىنە جاقىنىراق تۇراتىن. انالارى، شىندىعىندا، وتە قاتال ادام ەدى. وسىدان ءتورت جىل بۇرىن ءتۇن ىشىندە ۇيىنە بارعاندا، مۇنىڭ قاسىنداعى ماس دوستارىمەن قوسىپ، وقتاۋمەن ساباپ قۋىپ شىققانىن قالاي ۇمىتار. سوندا دا جەتپىستەن اسىپ، سەكسەنگە كەلىڭكىرەپ قالعان سول اناسىن سوڭعى كەزدە قاتتى ساعىناتىن بولىپ ءجۇر.

ءسىرا، مۇنى جاراتقاندا جاراتۋشىنىڭ كوڭىلى تۇسپەي قالعان بولۋ كەرەك. وسى جاسقا كەلگەنشە بار كورگەن قىزىق-قۋانىشى بالالىق، بوزبالالىق شاعىندا عانا قالىپتى. مەكتەپتى جاقسى بىتىرە تۇرىپ، ەكى رەت وقۋعا تۇسە المادى. جاس كەزىندە ەڭ ادەمى، ەڭ سىمباتتى جىگىتتەردىڭ ءبىرى ەدى، اسكەر قاتارىنا بارىپ كەلگەن سوڭ قالاداعى قىزىقتى كەشتەردىڭ، توي-دۋمانداردىڭ گۇلى بولدى دا كەتتى. سودان كەيىن الگى مىقتىنىڭ قىزىن الدى. بۇعان جابىسقان سول قىزدىڭ ءوزى ەمەس پە ەدى؟! اقىرى نە بولدى؟ «مۇنداي كەلىننىڭ كەرەگى جوق» دەپ اناسى دا قانشا زارلادى. سول كەزدەردە-اق ايىرىلىسىپ كەتۋى كەرەك ەدى. ءيا-ءا، اللا تاعالانىڭ ءوزى مۇنىڭ جولىن ەشقاشان وڭعارماپتى. مىنە، قاراشى، رەتتەلەيىن دەپ تۇرعان مىنا شارۋانىڭ قالاي بىت-شىت بولعانىن! اۋىلدا مۇنى ويلاپ اڭىراپ وتىرعان اناسىن دا ءبىر رەت كورە الماستان، و دۇنيەگە اتتانىپ كەتەتىن ءتۇرى بار. الدىنان نە كۇتىپ تۇر ەكەن؟ ءولىم بە، ءومىر مە؟..

الدىڭعى كولىك اقىرىنداي باستادى. قوجايىن سوندا وتىر. بۇلاردىڭ جۇرگىزۋشىسى نە بوپ قالعانىن بىلگىسى كەلىپ، قارسى جولعا شىعىپ ەدى، زارەسى ءزار تۇبىنە كەتكەندەي ايعايلاپ جىبەردى.

– ويباي! توسقاۋىل! پوليتسەيلەر جولدى جاۋىپ تۇر! بىتتىك! قۇرىدىق!

قوجايىننىڭ كولىگى توسقاۋىلعا تىرەلىپ بارىپ توقتاعاندا، ەكىنشى ماشيناداعى جىگىتتەر قوس «بومجدىڭ» قولدارىنا سالىنعان كىسەندى دە الىپ ۇلگەرگەن بولاتىن.

الدىڭعى ماشينانىڭ ەسىگىن جايىمەن اشىپ، تاعى دا سوزالاڭداي تۇسكەن قوجايىن تاكاپپار كەيپىن بۇزباستان پوليتسەيلەرگە بەتتەدى.

– سالەمەتسىڭدەر مە، سۇڭقارلار! – دەدى ول قارا كوزىلدىرىگىن كوزىنەن سىپىرىپ، – سۇڭقار دەسە سۇڭقارسىزدار عوي! ءبىز، بىراق، قاشقىن قاراقشىلاردى سىزدەردەن بۇرىن ۇستادىق. مەنىڭ ماشينامدى ۇرلاپ، اقشامدى توناپ بارا جاتقاندار – ناعىز قاراقشىلار. ەكەۋى دە مەنىڭ قىزمەتكەرلەرىم. مەنى تانىپ تۇرسىڭدار ما؟ مەن – «گاۋھار» كومپانياسىنىڭ توراعاسىمىن! سىزدەرگە «تەز جەتىڭىزدەر» دەپ تەلەفون سوققان مەن ەدىم.

– كەشىرە كورىڭىز! كەشىگىپ قالدىق، – دەدى مايور شەنىندەگى پوليتسەي – قىلمىستىلار ءوز جازالارىن الادى عوي. بىزدەن ءسىز جىلدام ەكەنسىز.

– جارايدى، جارايدى. بارىنەن دە قاراقشىلاردىڭ ۇستالعانىنا قۋانايىق. سىزدەردى اۋرەلەگەنىم ءۇشىن ءوزىم دە ۇيالىپ تۇرمىن، –دەدى «گاۋھار» كومپانياسىنىڭ توراعاسى.

مايور پوليتسەي وعان قالپاعىن شەشىپ، باسىن ءيدى دە قاسىندا تۇرعاندارعا: – ۇلكەن كىسىنى توناعان انا قىلمىسكەرلەردى اكەتىڭدەر! قاماڭدار! – دەپ بۇيىردى.

XXX

ارادا ەكى اي وتكەن سوڭ وقاس پەن ساشا دەگەن قوس مۇسكىن ماشينا ۇرلاعانى ءۇشىن جانە كوپ اقشا توناعانى ءۇشىن ون جىلدىق مەرزىمگە سوتتالىپ كەتتى. «گاۋھار» كومپانياسىنىڭ توراعاسى ساۋ-سالامات ءجۇرىپ جاتىر. قازىر تاعى دا ءبىر «بومجدى» باعىپ-قاعىپ جۇرگەن كورىنەدى.

پىكىرلەر