مارات ءبايدىلداۇلى: قازاقستاندا اەس سالۋدىڭ مۇلدە قاجەتى جوق

1886
Adyrna.kz Telegram

سوڭعى جىلداردا قازاقستاندا اەس سالۋ ماسەلەسى ءجيى كوتەرىلەتىن بولدى. ءارى قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋعا رەسەي ايىرىقشا ىنتالى. قازاقستاندىق بيلىك تە بۇعان كەت ءارى ەمەس، وڭ يىعىن بەرىپ تۇر.

بيلىك قوعامدىق جۇرتشىلىقتىڭ نارازىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ «ماسەلەنى زەرتتەۋ كەرەك، قايدا سالىناتىندىعىن انىقتاۋ كەرەك» دەگەن ءتارىزدى الدارقاتۋ امالىن قولدانۋدا. ارنايى قۇرىلعان ۇكىمەتتىك كوميسسيا 2014 جىلى اەس سالاتىن ەكى ورىندى انىقتادى. ءبىرى شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى كۋرچاتوۆ قالاسى بولسا، ەكىنشىسى الماتى وبلىسىنداعى بالقاش بويىنا ورنالاسقان ۇلكەن اۋىلى. قۇرىلىس 3-5 ملرد دوللارعا تۇسەدى دەپ بەلگىلەنىلگەن. رەسەيدىڭ ماقساتى بەلگىلى – قازاقستاندى ۋىستان شىعارماۋ. ال بىزدىكىلەرگە نە جورىق؟!
راس، الەمدە بۇرىن اەس ەنەرگەتيكالىق تىعىرىقتان شىعاراتىن بىردەن ءبىر جول رەتىندە تانىلعان. الايدا چەرنوبىل مەن فۋكۋسيما-1 ستانسالارىنداعى اپاتتان سوڭ بۇكىل الەم يادرولىق ەنەرگەتيكادان باس تارتىپ، قۋات كوزدەرىنىڭ قايتالاما تۇرلەرىنە ياعني جەل مەن كۇن ەنەرگەتيكاسىن پايدالانۋعا باسىمدىق بەرە باستادى. بۇرىن الەمدە 31 مەملەكەت اەس قۋاتىن پايدالانسا قازىر ودان باس تارتۋ قۇبىلىسى ەتەك الىپ بارادى.

ەڭ الدىمەن يتاليا ءوز ەلىندەگى بارلىق اەس-ءتى پايدالانۋدان باس تارتتى. وعان ىلەسە بەلگيا، گەرمانيا، يسپانيا، شۆەيتساريا، تايۆان يادرولىق ەنەرگەتيكادان بىرتىندەپ باس تارتۋ ساياساتىنا كوشتى. نيدەرلاندى مەن شۆەديا دا اتوم ەنەرگەتيكاسىنان بەزىپ وتىر. اۆستريا، كۋبا، ليۆيا، كحدر، پولشا ەكونوميكالىق، نەمەسە تەحنيكالىق سەبەپتەرمەن يادرولىق ەنەرگەتيكا جوسپارلارىن ءۇزىپ، اەس قۇرىلىستارىنىڭ باستالعان جۇمىستارىن توقتاتتى. الەمدە 440 يادرولىق رەاكتور بولسا قازىر سونىڭ 164-ءى جابىلدى.

بۇرىن يادرولىق ەنەرگەتيكاسى مۇلدە بولماعان، اەس سالۋدى ەندى عانا كوزدەپ وتىرعان اۆستراليا، ازەربايدجان، گانا، گرەكيا، گرۋزيا، دانيا، يرلانديا، لاتۆيا، ليحتەنشتەين، ليۋكسەمبۋرگ، مالايزيا، مالتا، جاڭا زەلانديا، نورۆەگيا، پورتۋگاليا، فيليپپين ەلدەرى يادرولىق جوبالارىن كەرى ىسىرىپ، سالا باستاعان اەس قۇرىلىستارىن توقتاتتى. اتوم ەنەرگەتيكاسى سالاسىنداعى اقش، ۇلىبريتانيا، فرانتسيا مەن گەرمانيا سياقتى كوشباسشى ەلدەر ءوز ەلدەرىندەگى اەس سانىن قىسقارتۋدى باستادى. ماگاتە-ءنىڭ بولجامدارىنا قاراعاندا يادرولىق قۋات ءوندىرۋدىڭ شىرقاۋ شىڭى 2006 جىلدان كەيىن جاھاندىق ەنەرگەتيكا وندىرۋدە يادرولىق ۇلەس 17 پايىزدان ازايىپ، بىرتىندەپ 6 پايىزعا تۇسەدى دەپ كۇتىلۋدە.

مىنە، وسىنداي الەمدىك دەڭگەيدە يادرولىق قۋات كوزدەرىنەن باس تارتۋ ءۇردىسى بەلەڭ العان تۇستا قازاقستان بيلىگىنىڭ اەس سالۋعا مۇددەلى بولۋى تاڭ قالدىرادى. ءسوز جوق، بۇل جەردە رەسەيدىڭ مۇددەسى جوق دەپ ايتا المايسىڭ.

بەلگىلى ەنەرگەتيك ءارى ەكونوميست، KEGOC-تىڭ ەكس-باسشىسى اسەت ناۋرىزباەۆ: «قازاقستانعا ءتونىپ تۇرعان ەلەكتر قۋاتىنىڭ تاپشىلىعى جوق!» دەيدى. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق جۇيەسى نەگىزىنەن كومىر، گاز جانە سۋ ەلەكتر ستانسالارىنان تۇرادى. قايتالاما ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ قۋاتى نەبارى ءۇش پايىزدى عانا قۇرايدى. جەل جانە كۇن ەنەرگەتيكاسىنىڭ دامۋىنا بىزدە مۇمكىندىك وراسان. ەڭ ارزان قۋات كوزى – كۇن! البەتتە، ەلەكتر قۋاتىنا سۇرانىس وسە تۇسەتىنى انىق. ەگەر ءبىز قايتالاما قۋات كوزدەرىنىڭ مولشەرىن 15 پايىزعا جەتكىزسەك اتوم ەلەكتر ستاناساسىنىڭ قاجەتى بولماي قالادى.
قىزىق بولعاندا قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ 2030 جىلى قايتالاما ەنەرگيا كوزدەرىنەن الىناتىن قۋات مولشەرىن 30 پايىزعا، 2050 جىلى 50 پايىزعا جەتكىزەمىز دەگەن جوبا-جوسپارى دا بولعان. وسىنداي دەنى دۇرىس باعىت تۇرعاندا ۇكىمەتتىڭ اەس سالۋعا ويىسۋى بۇل ەڭ الدىمەن رەسەيدىڭ كوڭىلىنەن شىعۋعا دەگەن قۇلدىق پسيحولوگيادان تۋىنداسا كەرەك. اەس سالىناتىن بولسا ونى ارينە رەسەي سالادى. ونى سالاتىن دا، كەيىن قىزمەت ەتەتىن دە رەسەيلىك ماماندار بولادى. بۇل ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن وتە قاۋىپتى. اەس تۇتقاسىن ەكسپانسيالىق پيعىلى باسىم دوسسىماق ەلگە ۇستاتۋ قازاقستان تاۋەلسىزدىگىمەن قوشتاسۋ دەگەن ءسوز.

شىن مانىندە كورىپ وتىرعاندارىڭىزداي، قازاقستاندا اەس سالۋدىڭ مۇلدە قاجەتى جوق! بار بولعانى بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ، جەل جانە كۇن ەنەرگياسىنىڭ وراسان مۇمكىندىكتەرىن ۇتىمدى پايدالانساق جەتىپ جاتىر.

پىكىرلەر