Sońǵy jyldarda Qazaqstanda AES salý máselesi jıi kóteriletin boldy. Ári Qazaqstanda Atom elektr stansasyn salýǵa Reseı aıyryqsha yntaly. Qazaqstandyq bılik te buǵan ket ári emes, oń ıyǵyn berip tur.
Bılik qoǵamdyq jurtshylyqtyń narazylyǵyn eskere otyryp «Máseleni zertteý kerek, qaıda salynatyndyǵyn anyqtaý kerek» degen tárizdi aldarqatý amalyn qoldanýda. Arnaıy qurylǵan Úkimettik komıssııa 2014 jyly AES salatyn eki oryndy anyqtady. Biri Shyǵys Qazaqstan oblysyndaǵy Kýrchatov qalasy bolsa, ekinshisi Almaty oblysyndaǵy Balqash boıyna ornalasqan Úlken aýyly. Qurylys 3-5 mlrd dollarǵa túsedi dep belgilenilgen. Reseıdiń maqsaty belgili – Qazaqstandy ýystan shyǵarmaý. Al bizdikilerge ne joryq?!
Ras, álemde buryn AES energetıkalyq tyǵyryqtan shyǵaratyn birden bir jol retinde tanylǵan. Alaıda Chernobyl men Fýkýsıma-1 stansalaryndaǵy apattan soń búkil álem ıadrolyq energetıkadan bas tartyp, qýat kózderiniń qaıtalama túrlerine ıaǵnı Jel men Kún energetıkasyn paıdalanýǵa basymdyq bere bastady. Buryn álemde 31 memleket AES qýatyn paıdalansa qazir odan bas tartý qubylysy etek alyp barady.
Eń aldymen Italııa óz elindegi barlyq AES-ti paıdalanýdan bas tartty. Oǵan ilese Belgııa, Germanııa, Ispanııa, Shveıarııa, Taıvan ıadrolyq energetıkadan birtindep bas tartý saıasatyna kóshti. Nıderlandy men Shvedııa da atom energetıkasynan bezip otyr. Avstrııa, Kýba, Lıvııa, KHDR, Polsha ekonomıkalyq, nemese tehnıkalyq sebeptermen ıadrolyq energetıka josparlaryn úzip, AES qurylystarynyń bastalǵan jumystaryn toqtatty. Álemde 440 ıadrolyq reaktor bolsa qazir sonyń 164-i jabyldy.
Buryn ıadrolyq energetıkasy múlde bolmaǵan, AES salýdy endi ǵana kózdep otyrǵan Avstralııa, Azerbaıdjan, Gana, Grekııa, Grýzııa, Danııa, Irlandııa, Latvııa, Lıhtenshteın, Lıýksembýrg, Malaızııa, Malta, Jańa Zelandııa, Norvegııa, Portýgalııa, Fılıppın elderi ıadrolyq jobalaryn keri ysyryp, sala bastaǵan AES qurylystaryn toqtatty. Atom energetıkasy salasyndaǵy AQSh, Ulybrıtanııa, Franııa men Germanııa sııaqty kóshbasshy elder óz elderindegi AES sanyn qysqartýdy bastady. MAGATE-niń boljamdaryna qaraǵanda ıadrolyq qýat óndirýdiń shyrqaý shyńy 2006 jyldan keıin jahandyq energetıka óndirýde ıadrolyq úles 17 paıyzdan azaıyp, birtindep 6 paıyzǵa túsedi dep kútilýde.
Mine, osyndaı álemdik deńgeıde ıadrolyq qýat kózderinen bas tartý úrdisi beleń alǵan tusta Qazaqstan bıliginiń AES salýǵa múddeli bolýy tań qaldyrady. Sóz joq, bul jerde Reseıdiń múddesi joq dep aıta almaısyń.
Belgili energetık ári ekonomıst, KEGOC-tyń eks-basshysy Áset Naýryzbaev: «Qazaqstanǵa tónip turǵan elektr qýatynyń tapshylyǵy joq!» deıdi. Qazirgi tańda elimizdiń energetıkalyq júıesi negizinen kómir, gaz jáne sý elektr stansalarynan turady. Qaıtalama energııa kózderiniń qýaty nebary úsh paıyzdy ǵana quraıdy. Jel jáne Kún energetıkasynyń damýyna bizde múmkindik orasan. Eń arzan qýat kózi – Kún! Álbette, elektr qýatyna suranys óse túsetini anyq. Eger biz qaıtalama qýat kózderiniń mólsherin 15 paıyzǵa jetkizsek Atom elektr stanasasynyń qajeti bolmaı qalady.
Qyzyq bolǵanda Qazaqstan Úkimetiniń 2030 jyly qaıtalama energııa kózderinen alynatyn qýat mólsherin 30 paıyzǵa, 2050 jyly 50 paıyzǵa jetkizemiz degen joba-jospary da bolǵan. Osyndaı deni durys baǵyt turǵanda Úkimettiń AES salýǵa oıysýy bul eń aldymen Reseıdiń kóńilinen shyǵýǵa degen quldyq psıhologııadan týyndasa kerek. AES salynatyn bolsa ony árıne Reseı salady. Ony salatyn da, keıin qyzmet etetin de reseılik mamandar bolady. Bul elimizdiń ulttyq qaýipsizdigi úshin óte qaýipti. AES tutqasyn ekspansııalyq pıǵyly basym dossymaq elge ustatý Qazaqstan táýelsizdigimen qoshtasý degen sóz.
Shyn máninde kórip otyrǵandaryńyzdaı, Qazaqstanda AES salýdyń múlde qajeti joq! Bar bolǵany balamaly energııa kózderiniń, Jel jáne Kún energııasynyń orasan múmkindikterin utymdy paıdalansaq jetip jatyr.
