ەرەكشە قابىلەتتى بالاعا نەگە ەرەكشە قامقورلىق كورسەتە المادىق؟ الماتىدا ەرەكشە ۆۋندەركيند، حالىقارالىق وليمپيادالاردىڭ بىرەگەي رەكوردشىسى، گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جيىرما جاستاعى ستۋدەنتى اقنازار قاجىمۇراتتىڭ جۇمباق جاعايدا قايتىس بولۋى (كەيىن پوليتسيا دەپارتامەنتى وزىنە قول سالعان دەگەن اقپارات تاراتتى) قوعامعا تۇرلىشە وي سالدى.
ۇلت گەنوفوندىنىڭ التىن يادروسى دەپ باعالانعان بالانى نەگە ساقتاي المادىق دەگەن وكىنىشتەر از ايتىلىپ جاتقان جوق. وسى ورايدا ءوز تاراپىمىزدان ءبىز دە ءوز ويىمىزدى قوسا كەتسەك دەيمىز.
تاجىريبەلى پسيحولوگتاردىڭ پايىمداۋىنشا، ءبارىن «ىشتەن» ءبىلىپ تۋعان كىشكەنتاي دانىشپاندار، ياعني مىڭنىڭ ىشىنەن بىرەۋ شىعاتىن ۆۋندەركيندتەردىڭ كوبىسى كەيىن قوعامنان لايىقتى ورنىن الا المايدى. نەگە؟ سەبەبى، دارىندى بالالاردىڭ كوبىسى ناقتى ومىرگە بەيىمدەلە المايدى نەمەسە وتە اۋىر تۇردە يكەمدەلەدى.
ەۆرەي مەملەكەتىندە بۇگىندە جيىرما مىڭداي ۆۋندەركيند بالانىڭ جابىق مەكتەپتە ارنايى باعدارلاما بويىنشا وقىتىلىپ جاتۋى، بۇل – مەملەكەتتىڭ ءوز ازاماتتارىنىڭ ينتەللەكتىسىن پايدالانۋداعى كەرەمەت جەتىستىگى دەمەسكە امالىڭىز كەم. مەملەكەتتىك قۇپياعا جاتاتىندىقتان ونداعى ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى تۋرالى ەشقانداي ماعلۇمات الۋ مۇمكىن ەمەس. جاپونىڭدا دا، اعىلشىنىڭدا دا بۇل جاعىنان ارنايى جۇيە قالىپتاسقان. «التىن باستى بالالاردىڭ» مەملەكەتتىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوساتىنىن جاقسى بىلەتىن بۇل ەلدەر ۆۋندەركيند بالالارعا وراسان قاراجات ءبولىپ وتىرادى. ەلىمىزدىڭ وسى اتالعان ەلدەر تاجىريبەسىنە زەر سالعانى ارتىق بولماس ەدى.
ەرەكشە قابىلەتتى ۆۋندەركيند بالالار جايلى گازەتتەن وقىپ، تەلەديداردان كورىپ، تاڭعاجايىپ قابىلەتىنە ءتانتى بولىپ جاتامىز. بىراق تا وسى ۆۋندەركيندتەرگە، ءبىز ويلاعانداي ەمەس، ءومىر ءسۇرۋ وڭايعا تۇسپەيتىن كورىنەدى.
پسيحولوگيالىق تۇرعىدان قاراعاندا ۆۋندەركيندتەردىڭ نەرۆ جۇيەسى ءالسىز، ەموتسيالىق تۇراقسىزدىققا كوپ جول بەرەتىنى انىقتالعان. كەيبىر «ۆۋندەركيندتەر» دەپرەسسياعا، وزىنە ءوزى قول سالۋشىلىققا، ەسالاڭدىققا ءتۋابىتتى بەيىم بولادى. مۇنىڭ ءبارى تابيعي قالىپتان اۋىتقۋدىڭ سالدارى. سوندىقتان دا، ماسەلەن، يزرايل مەملەكەتىندە ۆۋندەركيندتەردى پسيحولوگ-پەداگوگتار عانا ەمەس، كلينيكا ماماندارى دا ۇدايى نازاردا ۇستايدى.
نەلىكتەن ۆۋندەركيندتەر كەيىن باقىتسىز نەمەسە جولى بولمايتىنداردىڭ قاتارىنان بولادى؟ تاڭعاجايىپ بالالار ەسەيگەن سوڭ قايدا جوعالىپ كەتەدى؟
وتە جوعارى ينتەللەكتىلى ءارى ەرەكشە قابىلەتتى ادامدار نەگىزىنەن، قورشاعان ورتانى بالانىڭ كوزىمەن قابىلدايدى ءارى ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن سول كۇيىندە قالادى. مۇنداي ءتىل تابىسۋ مۇمكىندىگى تومەن نەمەسە جارالانعىش «ويشىلدار» كۇندەلىكتى ومىردە بىرەۋلەردىڭ اشۋىن تۋعىزۋى، ال بىرەۋلەر ولاردى كۇلكى-مازاققا اينالدىرىپ، ءتىپتى كورگىسى كەلمەۋى دە مۇمكىن. «تالانتتارعا كومەكتەسۋ كەرەك، تالانتسىزدار وزدەرى-اق جول تاۋىپ شىعادى» دەگەن قالىپتاسقان قاعيدا ءدال وسىندايلارعا ارنالىپ ايتىلعان. بۇل جاعدايعا ومىردە قاراپايىم مىسال تولىپ جاتىر: وقۋشى كەزىندە فيزيكا، حيميا، ماتەماتيكادان الدىنا جان سالماعانداردىڭ كەيىن ىشكىش، ماسكۇنەمگە اينالىپ، كەزبە قايىرشىعا اينالىپ كەتكەندەرى از ەمەس.
بالا پسيحولوگياسىن زەرتتەيتىن عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، ۆۋندەركيندتەر 4 پەن 8 جاس ارالىعىندا وزدەرىنىڭ نەگىزگى قابىلەتتەرىن شىڭداپ ۇلگەرەدى ەكەن. ال 4 جاسىندا بالا ءوزىنىڭ ينتەللەكتۋالدى مۇمكىندىكتەرىنىڭ جارتىسىن اڭعارتا باستايدى. ال 6 جاسقا كەلگەندە قابىلەتىنىڭ 70 پايىزىن تانىتادى. 8 جاسىندا ءوز تالانتىنىڭ 90 پايىزىن اشىپ ۇلگەرەدى. ماسەلەن، موتسارت ءۇش جاسىنان، شتراۋس پەن گايدن التى جاستارىنان باستاپ مۋزىكالىق شىعارما جازا باستاعان. رافاەل سەگىز جاسىنان سۋرەت سالعان. پۋشكين توعىز جاسىنان ولەڭ جازعان. بەتحوۆەن 12 جاسىندا تۇڭعىش مۋزىكالىق تۋىندىسىن دۇنيەگە اكەلگەن. تاريحقا ەسىمدەرىن ماڭگى تاڭبالاپ كەتكەن وسىنداي تۇلعالاردىڭ بالا شاعىنان تالانتىنىڭ ناقتى دەڭگەيى ايقىندالىپ، دامۋ دارەجەسىنە قاراي باعىت سىلتەنىپ، نەگىزگى قارىمىنا قولداۋ جاسالىنعانى انىق.
بالانىڭ جوعارى ينتەللەكتىسى ونىڭ مىنەزىن جىبەكتەي ەسە المايدى. كوبىنەسە كەرىسىنشە. ءبىر نارسەدە ەرەكشە قابىلەتىن كورسەتە بىلگەن دارىندى بالالاردى كوبىنەسە قاتارلاستارى قابىلداي بەرمەيتىندىكتەن، وسى ارادان ولاردا ءتۇرلى كومپلەكس پايدا بولادى.
ولار كادىمگى قاتارلاستارىنان ويلاۋ دارەجەسى جاعىنان اناعۇرلىم دامىعانىمەن، پسيحولوگيالىق جاعىنان وزا المايدى كادىمگى بالاعا قاراعاندا ءاربىر ۆۋندەركيندتىڭ ءينديۆيدۋالدى تۇلعا ەكەنىن ەستەن شىعارماعان ماڭىزدى. سەبەبى ۆۋندەركيندتەردىڭ داڭقى كوبىندە كوپكە ۇزامايدى. اسپانداعى جارىق جۇلدىز سياقتانعانمەن، جارىعىن ۇزاق شاشىپ تۇرا المايدى.
دارىندىلىق پەن قابىلەتتىلىك، فيزيولوگيالىق تۇرعىدان العاندا، گورموندار دەڭگەيىنىڭ ارتىپ كەتۋىنە بايلانىستى جۇيكە جۇيەسىنىڭ جىلدام دامۋىمەن تۇسىندىرىلەدى. ۆۋندەركيند بالالاردىڭ كوبىنە جايباسار، جالقاۋ، نەمەسە ەرىك كۇشى ءالسىز بولىپ كەلەتىنىن دە ەسكەرگەن ءجون. ماسەلەن، نيۋتون مەن ەينشتەين وتە باياۋ دامىعان، ولاردىڭ بۇل قاسيەتى كەيىن باسقالاردى قۋىپ جەتىپ قانا قويماي، باسىپ وزۋلارىنا كەدەرگى كەلتىرمەگەنىن ۇققان ءجون.
نە نارسە ادامنىڭ قاسيەتى بولسا – سول نارسە ءمىنى دە. پسيحولوگتاردىڭ پايىمىنشا، ادام بويىنداعى ءبىر قاسيەتتىڭ ەرەكشە ارتىپ كەتۋى ونىڭ ءومىردىڭ باسقا ءبىر سالاسىنان ءاردايىم ارتتا قالۋىنا اكەپ سوقتىرادى. ۆۋندەركيندتەردىڭ كوبىسىنىڭ ءومىر وزعان سايىن ينسۋلت الۋ مەن گيپەرتونيالىق اۋرۋلارعا دۋشار بولۋ قاۋپى جوعارى بولۋى دا ولاردىڭ ءوز قابىلەتىن دۇرىس باعىتتاي الماۋدان، ميلارىن ءوز دارەجەسىندە پايدالانا الماۋدان ەكەنى انىق. ولاردىڭ ومىرلەرىنە ۇڭىلسەڭىز، كوبىسىنىڭ جاستاي ومىردەن كەتكەنىن، قايعىلى تاعدىر كەشكەنىن كورەسىز.
جوعارىداعى اقنازار قاجىمۇراتتىڭ دا سولاردىڭ كەبىن قۇشقانى وكىنىشتى.
تورەعالي تاشەنوۆ
