راسۋل جۇمالى: رەسەي قازاقتى ءوز قۇلىنا اينالدىرۋ ساياساتىن ەكى عاسىر بويى جۇرگىزۋدە

3189
Adyrna.kz Telegram

تاريحقا قاراپ وتىرساق، قازاقتى تىلىنەن، سول ارقىلى ءدىلى مەن دىنىنەن، ءداستۇرى مەن بولمىسىنان ايىرىپ بارىپ، قۇلىنا اينالدىرۋ ساياساتىن رەسەي كەمى ەكى عاسىر بويىندا جۇرگىزىپ كەلەدى. ونىسى ءبىرتالاي جەمىس بەردى دە.

اتاپ ايتقاندا، 1820-1900 جىلدار ارالىعىندا قازاق ءوز جەرىنەن قۋىلىپ، ونىڭ شۇرايلى القاپتارىن ورىس مۇجىقتارى مەن اسكەري جاساقتارى - كازاكتار يەلەندى. 1900-1917 جىلداردا قازاق دالاسى رەسەي يمپەرياسىنىڭ قۇرامىندا جاپپاي وتارلاندىرۋ مەن ورىستاندىرۋعا ۇشىرادى. 1917-1930 جىلداردا قازاق حالقىنىڭ رۋحاني ساعى،  رۋحاني كوشباسشىلارى ءتۇپ-تامىرىمەن جويىلدى.

1930-جىلداردا ستالين مەن گولوششەكين ۇيىمداستىرعان اشارشىلىق حالقىمىزدىڭ جارتىسىنا جۋىعىن جالمادى. 1940-1950 جىلدارى قازاقتا قالعان ەركەك كىندىكتىڭ ءبىر ميلليونى رەسەي-گەرمان سوعىسىنا ايدالىپ، جارتىسى قايتپادى. 1960-جىلدارى سىرتتان كەلگەن ميگراتسيا ناتيجەسىندە قازاق بالاسى ءوز وتانىندا 30 پايىزعا دا جەتپەي ۇلتتىق ازشىلىققا اينالدى. 1970-جىلدارى ورىستاندىرۋ ناۋقانى شەگىنە جەتىپ، دۇرىس ءبىلىم، عىلىم، قىزمەت، كارەرا تەك ورىس تىلىنە بايلاندى. ماسەلەن، ول كەزدەگى ەل استاناسى - الماتىدا ەكى-اق قانا قازاق مەكتەبى قالدى.

1980-جىلدارى قازاق جاستارى اشىنىپ الاڭعا شىقپاسا، ونىڭ ارتى رەسەي-سوۆەت يمپەرياسىنىڭ كۇيرەۋىنە الىپ كەلمەسە نە بولار ەدى!؟ قۇداي ونداپ جولىمىز بولدى. قازىر ەگەمەن ەل بولعانىمىزعا 30 جىل تولدى. قانشا كۇشەنسە دە، رەسەي قازاقتى تىلىنەن، ال ونىمەن قوسا تابيعاتىنان ايىرا المادى.

ايتپاعىم كەك قايتارۋ ەمەس، ازىرشە تاعدىردىڭ وسى وزبىرىنا قاراماستان، تاريحى كەمى ەكى مىڭ جىلمەن سانالاتىن ۇلتى قازاق، تەگى تۇركى بالاسىنىڭ ومىرشەڭدىگى. ەندەشە، دەگەنىمىزدى جاساي بەرەيىك. ونىڭ ىشىندە قازاق جەرىندە انا ءتىلىن اسقاقتاتايىق. بۇل زامان زاڭدىلىعى جانە ونىمەن كەلىسپەيتىندەر كەم دەگەندە ايانىشقا عانا لايىق.

پىكىرلەر