«عىلىم مەن تەحنولوگيالار قارىشتاپ دامىعان 21 عاسىردا ءومىر ءسۇرىپ وتىرمىز، اتا-بابالارىمىزدىڭ قولدارى جەتپەگەن يگىلىكتەردى كورىپ وتىرمىز» دەپ قانشا جەردەن ماقتانساق تا، وكىنىشكە قاراي وتكەن زامانداردىڭ ەلەستەرىنەن ءالى كۇنگە ارىلا الماي كەلەمىز. سولاردىڭ ءبىرى — قىز الىپ قاشۋ. ءيا، ءداستۇردىڭ وزىعى دا بار، توزىعى دا بار دەمەكشى، اتا-بابامىزدان قالعان سالت دەپ قانشا اقتاپ العىمىز كەلسە دە، قىز الىپ قاشۋ بارىپ تۇرعان ناعىز سوراقىلىق. اۋىر قىلمىس ءھام جابايىلىقتىڭ ايقىن كورىنىسى.
بۇۇ-نىڭ مالىمەتتەر بويىنشا، الەمدەگى ءاربىر بەسىنشى قىز الىپ قاشۋدىڭ قۇربانى بولادى ەكەن. بۇل اسىرەسە ارتتا قالعان افريكانىڭ كەدەي ەلدەرى مەن يسلام ءدىنى ۇستەمدىك قۇرعان ەلدەردە كوپ كەزدەسەدى. ورتالىق ازيادا قىز الىپ قاشۋ جاعىنان قىرعىزستان الدا تۇر.
وكىنىشكە قاراي، مۇنداي الىپ قاشۋلاردىڭ ارتى جاقسىلىقپەن بىتپەيدى. ءبىر عانا مىسال: مىنا سۋرەتتە بەينەلەنگەن بۋرۋلاي تۇرداليەۆا ەسىمدى قىرعىز قىزى. ول 2018 جىلى 19 جاسىندا پوليتسيا بولىمشەسىندە كىسى قولىنان قازا تاپتى. ونى 30 جاستاعى ەر ازامات الىپ قاشىپ، قالىڭدىق ەتپەك بولادى. الايدا پوليتسيا قىزدى الىپ قاشقان ساتتە، ولاردى قالا ىشىندە قولعا تۇسىرەدى. ءسويتىپ بۋرۋلايدى، ونى الىپ قاشقان جىگىتتى جانە جىگىتتىڭ دوسى بولعان كولىك جۇرگىزۋشىسىن بولىمشەگە الىپ كەلەدى. سول ساتتە جىگىت پوليتسيانىڭ باسقا بولمەگە شىققان ءساتىن پايدالانىپ، ەسىكتى تارس جاۋىپ، پوليتسيا بولىمشەسىنىڭ ىشىندە قىزدى پىشاقتاپ تاستايدى. پىشاقتى قايدان العان؟ پوليتسيا تەكسەرمەگەن با؟ ول جاعى ۇلكەن سۇراق. قىز اۋرۋحاناعا جەتكىزىلگەنشە كوز جۇمادى. ال قىلمىسكەر 20 جىلعا، ونىڭ دوسى 7 جىلعا سوتتالادى. بۇل وقيعا قىرعىز قوعامىن ءدۇر سىلكىندىرگەن بولاتىن. شەتەلدىك باق جارىسا جازدى. كەيىننەن قىز وقىعان وقۋ ورنىندا مىنانداي مۋرال پايدا بولىپتى. قارشاداي قىزدىڭ وبالى كىمگە...؟
ارادا 3 جىل وتكەندە وسىنداي وقيعا تاعى دا قايتالاندى. 2021 جىلى 5 ساۋىردە بىشكەكتە بەلگىسىز بىرەۋلەر 1994 جىلعى ايزادا قاناتبەكوۆا ەسىمدى 27 جاستاعى بويجەتكەندى كولىككە وتىرعىزىپ، الىپ قاشقان. ەكى كۇننەن سوڭ شۋ وبلىسىندا ايدالاداعى كولىكتەن ونىڭ دەنەسى تابىلدى. كولىك سالونىنان تاعى زاميربەك تەنيزباەۆ ەسىمدى جىگىتتىڭ دەنەسى دە تابىلدى. الدىن الا بولجام بويىنشا، جىگىت قىزدى تۇنشىقتىرىپ، كەيىنىرەك وزىنە قول سالعان. بۇل وقيعا بۇۇ دەڭگەيىنە دەيىن جەتتى. وسىدان سوڭ حالىق كوشەگە شىعىپ "ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ وتستاۆكاعا كەتۋىن تالاپ ەتتى". الايدا بۇل ءبىر ءمينيستردىڭ وتستاۆكاسىمەن شەشىلەتىن ماسەلە مە؟
بۇل تەك قىرعىزداردى پروبلەماسى دەپ ماسەلەنى جىلى جاۋىپ قويا سالۋعا بولمايدى. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ قوعام دا مۇنداي جابايىلىقتان ادا ەمەس. قىز الىپ قاشۋ اسىرەسە وڭتۇستىك وڭىرلەردە ءجيى كەزدەسەتىن جايت. وڭتۇستىكتەگى 4 وبلىستا بۇكىل قازاقستان حالقىنىڭ 58% تۇراتىنىن ەسكەرسەك بۇل دابىل قاعاتىن جاعداي.
اشىعىن ايتقاندا، ءبىز دە جابايىلىقتىڭ ارىجاق-بەرىجاعىندا ءجۇرمىز. قىزدى ءوز كەلىسىممەن الىپ قاشسا اڭگىمە باسقاشا بولار ەدى، الايدا الىپ قاشۋلاردىڭ 80-90 پايىزى قىزدىڭ كەلىسىمىنسىز ورىن الادى.
قايبىر جىلدارى، ءتىپتى، بىرەۋلەردىڭ نەكەلى كەلىنشەكتەرىن، ول از دەسەڭىز قىز دەپ قاتەلەسىپ جىگىتتى دە الىپ قاشقان سوراقى وقيعالاردى دا ەستىپ جۇردىك. ءيا، مويىنداعىمىز كەلمەسە دە قوعامنىڭ اششى شىندىعى وسى.
الىپ قاشۋ قۇربانى بولعان قىزداردىڭ باقىتتى بولىپ كەتكەنىن كورمەدىم. كوپشىلىگى امالسىزدان قالۋعا ءماجبۇر بولادى دا، كەيىن ءدام-تۇزى جاراسپاي اجىراسىپ كەتەدى. سۋيتسيد جاسايتىندارى دا از ەمەس. ادام تاعدىرى ويىنشىققا اينالدى دەگەن وسى.
ەشكىم دە ەشتەڭەدەن ساقتاندىرىلماعان. كەز كەلگەن قىزدى، كەز كەلگەن ۋاقىتتا، كەز كەلگەن ادام الىپ قاشىپ كەتۋى مۇمكىن. مۇنىمەن كۇرەسۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى — قىزداردىڭ وزدەرىن الىپ قاشقان جاعدايدا قالاي ارەكەت ەتۋگە دايىنداۋ. سىن ساعاتتا قاجەت بولاتىن لايفحاكتاردى ۇيرەتىپ، قىزداردى قالىپ قويماي قايتىپ كەلەتىندەي ەتىپ پسيحولوگيالىق جاعىنان ارنايى دايىنداۋ جۇمىستارىن قولعا الۋ كەرەك. قىزداردىڭ 90-95 پايىزى الىپ قاشۋعا پسيحولوگيالىق جاعىنان دايىن ەمەس. مۇنداي جاعدايدا كوز جاسى ەشتەڭەگە دە كومەكتەسپەيدى. ابدىراپ قالعان قىزدار پانيكا جاعدايىندا قىسىمعا شىداماي، دۇرىس شەشىم قابىلداي المايدى دا، وسىلايشا ءوز تاعدىرلارىن قۇرتىپ الادى.
الىپ قاشىپ كەلگەن ولجا قىزدى قالايدا الىپ قالۋ ءۇشىن ۇلكەندەر جاعى دا بار كۇشىن سالادى. مۇنداي جاعدايدا ارنايى ترەنينگتەن وتپەگەن، رۋحى ءالسىز قىزداردىڭ پسيحولوگياسى وڭاي سىر بەرەتىنى بەسەندەن بەلگىلى جاعداي.
ەسىكتىڭ الدىنا بارىپ جاتىپ العان كەمپىردەن، جايىلعان ورامالدان اتتاپ كەتسە باقىتسىز بولىپ قالادى دەگەن دە بوس ءسوز، وتىرىك اڭگىمە. مەنىڭ ءبىر تانىسىم بار. ۇمىتپاسام 7-8 رەت جىگىتتەر الىپ قاشىپ، ەشبىرەۋىندە دە قالماي قايتىپ كەلگەن. تالاي رەت بوساعادا دومالاپ جاتقان كەمپىردەن دە، تابالدىرىققا قويعان نان مەن جايىلعان ورامالدان دا اتتاپ ءوتىپ كەتىپ قالعان. ەشتەڭە دە بولعان جوق. اقىر سوڭىندا وقۋىن ءبىتىرىپ، ءوزى قالاعان جىگىتكە ۇزاتىلدى. تۇرمىس قۇرعانىنا دا ءبىراز ۋاقىت بولدى. باقىتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر...
قىسقاسى، ءاربىر قىز الىپ قاشۋعا پسيحولوگيالىق تۇرعىدان دايىن بولۋى كەرەك. بۇل ءۇشىن ارنايى ترەنينگتەر ۇيىمداستىرىلۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ەلىمىزدە قازىر پسيحولوگ ماماندار كوپ. سولاردىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا! ەسكى زاماننان قالعان جابايىلىقپەن تەك وسىلاي عانا كۇرەسە الامىز!
ورالبەك وتەعۇلوۆ،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
