كەشەگى وتكەن "جەر.كوم 2" وتىرىسىنداعى كوتەرىلگەن نەگىزگى ماسەلەلەرگە توقتالعىم كەلىپ وتىر.
بۇل جيىنعا قاتىستى ەڭ باستى سۇراقتىڭ باسى اشىلماي تۇر.
1-ءشى سۇراق: پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن قۇرىلعان جەر.كوم-نىڭ قۇزىرەتى قانداي؟
2-ءشى سۇراق: وسى كوميسسيانىڭ سوڭعى ۇسىنىستارى قالاي قابىلدانباق؟
جالپى داۋىسقا سالۋ ارقىلى ما؟ الدە، ءار سۇراقتى جەكە-جەكە تالقىلاپ داۋىسقا سالىپ كەلەسى سۇراقتارعا كوشىپ وتىرماق پا؟
وسى جيىننىڭ وزىندە وسىنداي ماسەلە كوتەرگەن ازاماتتار بولعانىمەن، ءالى كۇنگە تۇشىمدى جاۋاپ ەستي العان جوقپىز. دەمەك، جەر.كوم-نىڭ قۇزىرەتى مەن كوتەرىلگەن ماسەلەلەردى قانداي تارتىپپەن رەتتەلەتىندىگى ايقىندالماعان كۇيى جۇمىسىن جالعاستىراتىن بولىپ تۇر.
بۇل سۇراقتارعا قاتىستى كەلەسى وتىرىستارىندا شەشىمىن قابىلدار دەپ ۇمىتتەنەمىن.
ال، ەندى وسى جەر.كوم-نىڭ قۇرىلۋىنا دا نەگىزگى سەبەپ بولعان ەڭ باستى ماسەلە
"اش جەرلەرىن قازاقستان ازاماتتارىنا جەكەگە ساتامىز با، الدە، تەك جالعا بەرەمىز بە؟" دەگەن سۇراققا كەلسەك. وسى سۇراق بويىنشا پىكىرلەر ەكىگە ءبولىندى.
اش جەرلەرىن جەكەگە ساتىلۋىن الماسبەك سادىرباەۆ(شارۋالار قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى) پەن راسۋل جۇمالى(ساياساتتانۋشى) دەگەن كوميسسيا مۇشەلەرى قولداپ پىكىرلەرىن بىلدىرسە، مۇحتار تايجان (ەكونوميست), جيگۋلي مولداقانۇلى (فەرمەرلەر وداعىنىڭ توراعاسى) باستاپ بارلىق مۇشەلەرى مەن ءسوز العاندار اش جەرلەرىنىڭ جەكەنىڭ قولىنا ساتىلۋىنا قارسىلىقتارىن بىلدىردى(كەيبىرى اش جەرلەرىنە تىكەلەي قاتىسى جوق ماسەلەلەردى كوتەردى).
ءوز باسىم اش جەرلەرىن جەكەگە ساتىلۋىنا قارسىمىن. سوندىقتان، اش جەرلەرىن ساتۋدى قولداپ سويلەگەن الماسبەك سادىرباەۆتىڭ وزدەرىنىڭ بۇل ۇستانىمدارىن تومەندەگىدەي تۇجىرىمدارىمەن قۋاتتاۋعا تىرىسقان ءار سوزدەرىنە ءوزىمنىڭ ۇستانىمىم بويىنشا جاۋاپ بەرىپ كورمەكپىن.
القيسسا!
اسماسبەك سادىرباەۆتىڭ ءوز ۇستانىمىن قۋاتتاۋعا كەلتىرگەن العاشقى قيسىنى:
1) 2016-شى جىلدارداعى ميتينگىلەردە تەك "جەر شەتەلدىكتەرگە ساتىلماسىن، جالعا بەرىلمەسىن" دەگەن تالاپ قويىلعان ەدى. سول ميتينگىلەردە "اش جەرى قازاقستان ازاماتتارىنا ساتىلماسىن، تەك جالعا بەرىلسىن" دەگەن تالاپ بولعان جوق" دەدى.
جاۋابىم: اش جەرلەرىنە قاتىستى 2016 جىلى جەر ميتينگىلەرىندە دە، ودان كەيىنگى ميتينگىلەردە دە "اش جەرلەرى ەشكىمگە ساتىلماسىن. مەملەكەت مەنشىگىندە بولسىن!" دەگەن تالاپتار قاتار ايتىلىپ كەلدى.
بىراق، اش جەرلەرىمىزدى شەتەلدىكتەرگە 25 جىلعا جالعا بەرەتىن زاڭ قابىلدانىپ قويعاندىقتان حالىق شۇعىل تۇردە اش جەرلەرىن شەتەلدىكتەردىڭ ارانىنان الىپ قالۋعا كوبىرەك كۇش سالدى. سوندىقتان، قازاقستان ازاماتتارىنا جەكەگە ساتپاۋ بويىنشا كوتەرىلگەن ماسەلە ءبىرىنشى تالاپتىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قويدى. بۇل - اش جەرلەرىن جەكەگە ساتىلۋىنا قارسى بولعان جوق دەگەن ءسوز ەمەس. ونداي سوزگە نەگىز دە بولا المايدى.
2) "سۋبارەندا قازاقتىڭ بولمىسىندا بار. سۋبارەندانى زاڭداستىرۋ كەرەك" دەيدى.
جاۋاپ: سۋبارەندا دەگەنىمىز - ءوزىڭ مەملەكەتتەن اش جەرلەرىن الىپ، بىراق ءوزىڭ پايدالانباي، ەكىنشى ءبىر ادامعا جالعا بەرۋىڭ.
ەگەردە، سەن ءوزىڭ مەملەكەتتەن اش جەرلەرىن جالعان العان بولساڭ، بىراق ءتۇرلى سەبەپتەرمەن پايدالانا الماساڭ، نەلىكتەن سەن ول جەرلەردى كەلەسى ءبىر ازاماتقا بەرۋىڭ كەرەك؟
ەگەردە، پايدالانا الماساڭ، وندا مەملەكەتكە قايتارۋىڭ كەرەك. ەكىنشى ادام جەردى جالعا پايدالانۋى ءۇشىن، تەك مەملەكەتتەن جالعا الۋى كەرەك.
ءارى، مەملەكەتتەن ءبىرىنشى جالعا العان شارۋا كەلەسى ادامعا جالعا بەرگەن وتىرعان سايىن، العان جەرىنىڭ ارەنداسىنان ارتىق اقشاعا بەرەدى. ويتكەنى، وسىلاي دا پايدا تاپقىسى كەلەدى. ءبىرىنشى ادام ۇستەمە قوسىپ ەكىنشىسىنە، ەكىنشىسى ءوزىنىڭ ۇستەمەسىن قوسىپ تورتىنشىگە، ءتورتىنشى بەسىنشىسىنە ت.ت.
ال، ەڭ سوڭعى جەرمەن ناعىز اينالىسقىسى كەلگەن ازاماتقا، جەر مەملەكەت بەكىتكەن جالعا الۋ قۇنىنان ون ەسە، جيرما ەسە قىمباتپەن ءتيۋى مۇمكىن. سوندا، ودان شارۋاعا نە پايدا؟
ال، سۋبارەندانى زاڭداستىرۋدى قولداپ وتىرعانداردىڭ نەگىزگى ماقساتى، اش جەرلەرىن جەكەگە الۋدى زاڭداستىرا قالعان جاعدايدا، ميليونداعان گەكتار جەرلەردى اقشالى وليگارح ماڭگىلىككە ساتىپ الىپ، ودان كەيىن بولشەكتەپ ارەنداعا بەرىپ وتىرۋ. ياعني، ءوزى تىكەلەي اينالىسپاي-اق ارەنداعا بەرىپ پايداعا باتىپ وتىرۋ.
مۇنداي جاعدايدا مەملەكەت جەكەمەنشىككە الىنعان جەردىڭ ەگەسىنە ەشقاشان "ارەنداڭدى ازايت. مىناۋ ادام جەردى توزدىرىپ جاتىر. ودان الىپ باسقاعا بەر" دەپ ايتا المايدى.
سوسىن، 500 گەكتاردان ارتىق بەرمەيىك ت.ت دەگەن ءسوزدىڭ بارلىعى بوس سوزدەر. ويتكەنى، ءجۇز ادامنىڭ، ءجۇز شارۋا قوجالىقتارىنىڭ اتىنا جازدىرىپ قويىپ، ءبىر قالتالى ازامات ءوز ۋىسىندا ۇستاپ وتىرا بەرەدى.
سۋب ارەندانىڭ قاۋىپى وسىدا!
3) ناعىز پروفەسسيونالدار سويلەسىن. سولاردى تىڭداۋ كەرەك(شوپان، شارۋالاردى مەڭزەپ تۇر).
جاۋاپ: بۇل سوزدەرىمەن شارۋالاردىڭ سوزدەرىنە باسىمدىق بەرەيىك، باسقالار جەردى پايدالانىپ جۇرگەن جوق دەگىسى كەلىپ وتىر.
قاشاننان بەرى قازاقتىڭ جەرى تەك قانا شارۋالارعا عانا تيەسىلى جەر ەدى؟
قازاقستاننىڭ ءار مەتىر جەرىنە بايلانىستى، ءار قازاقتىڭ ءوز ويىن ايتۋىنا، ءارى، ءبارىنىڭ ءسوزى تەڭ دارەجەدە قابىلدانۋى كەرەك.
بۇل سوزدەرىن دە "مەكتەپكە بايلانىستى مۇعالىمدەر، مەديتسيناعا قاتىستى دارىگەرلەر سويلەسىن" دەگەن قيسىنسىز لوگيكاعا ۇقساتتىم.
جەردىڭ تاعدىرىن 5000 شوپان دا، بيزگەسمەندەر دە ەمەس، تۇتاس حالىق شەشەدى.
سوندىقتان، تەك شوپانداردى عانا ەمەس، تۇتاس حالىقتىڭ ءاربىر وكىلىنىڭ ءسوزى تەڭ دارەجەدە بولۋى كەرەك. باسىمدىق ەشكىمگە دە بەرىلمەۋى كەرەك!
4) "بوس جەر جاۋ شاقىرادى"
جاۋاپ: جەكەگە ساتىلۋ ارقىلى جەرگە ەشكىمنىڭ كوز سالماۋىن قامتاماسىز ەتەمىز دەگىسى كەلسە كەرەك.
ال، اش جەرىن قازاقستان ازاماتتارىنا جالعا بەرسەك شە؟ ءوز ازاماتتارىمىزعا جالعا بەرسەك، "بوس جەر" دەگەن ستاتۋستان شىعادى ما؟
الدە، مىندەتتى تۇردە جەكەگە ساتىلعان جاعدايدا عانا "بوس جەر" دەگەن ستاتۋسى بولمايدى ما؟(جاۋ شاقىرماس ءۇشىن)
قيسىنسىز لوگيكا دەپ قابىلدادىم.
5) ء"ار قازاق باي بولسىن!"
جاۋاپ: ءار قازاقستان ازاماتى باي بولسىن!
جەر الماسبەك ايتقانداي جەكەگە ساتىلاتىن بولسا، قازىرگى ەڭ ءىرى جەر يەلەنۋشىلەردىڭ كىمدەر ەكەنىن بىلەمىز. ولاردىڭ كوپتىگىن دە بىلەمىز. ولاردىڭ قاي قازاقتان مىڭ ەسە ارتىق جەردى الاتىنىنا دەيىن بىلەمىز. جەر سولاردىڭ قولىنا وتسە، بايىعان ۇستىنە سولار بايىمايدى ما؟
سوندا، سەنىڭ ايتقان ء"ار قازاق باي بولسىن"-ىڭ قايدا قالماق؟
سوندىقتان، بۇل ءسوزدىڭ وسى جەردە ەشقانداي ءمانى دە، قۇنى دا جوق بوس ۇران دەپ ويلايمىن.
6) "تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 30 جىلدىعىنا شارۋالارعا سيىمىز بولسىن"(جەكەگە سيلايىق دەگەنى بولسا كەرەك)
جاۋاپ: ولاي بولسا، ءدال وسىلاي تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 30 جىلدىعىنا اسكەنيلەرگە ءبىر ءبىر تانكى سيلاي سالايىق. بالىقشىلارعا شاردارا، كاسپي، بالقاش ت.ب وزەن كولدەرىمىزدى سيلاي سالايىق.
7) "قازاق اۋىلدان جەردى الالماعانسوڭ كەتتى"
جاۋاپ: قازاق اۋىلدان جاعدايى بولماعانسوڭ كەتتى. اۋىلعا كومەك بەرىلمەگەنسوڭ كەتتى. مەكتەپتەر جابىلىپ، ينتەرنەت پەن كومۋنيكاتسيا جوق بللعانسوڭ كەتتى.
جەرى جەكەگە بەرىلمەگەنسوڭ كەتكەن جوق. جەكە جەرى بولسا دا كەتەر ەدى. ويتكەنى، ونى يگەرەتىن قارجىسى دا، تەحنيكاسى دا، مۇمكىندىگى دە بولماعانسوڭ ول جەرلەردى ءبارى ءبىر پايدالانا الماس ەدى.
مىسالى: 90-شى جىلدارى قالاداعى تۋىسقاندارىمىزدىڭ بارلىعى قاڭعىپ، اۋىل جاعالاپ كەتتى. ويتكەنى، قالادا جارىق جوق، جىلۋ جوق، سۋ جوق، جۇمىس جوق.
ولار قالادا پاتەرى بولماعان سوڭ كەتكەن جوق. ءبارىنىڭ قالادا پاتەرى بولعان. سوندىقتان، بۇل ءسوزدى دە قيسىنسىز ءسوز دەپ ويلايمىن.
8) "جەردىڭ نارقى بولماي، ەشتەڭە بولمايدى."(جەردىڭ باعاسى بولماي، باعاسىنا قاراي جەردى ساتىپ الۋشى بولماي ەشتەڭە بولمايدى دەگىسى كەلسە كەرەك)
جاۋاپ: جەردىڭ نارقى بولماي دەگەنىمىز - جەر ساتىلماي دەگەن ءسوز.
جەردى الۋ، ءبىر-بىرىنە ساتۋ، بانككە كەپىلگە قويىپ قارجى الۋ ت.ت. پروتسەسىن مەڭزەپ وتىر. جەردىڭ نارقى، ياعني باعاسى - وسى پروتسەستەردى اتقارۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان جەردىڭ ساتىلۋ باعاسىن بەلگىلەۋدى ۇسىنىپ وتىر.
9) "قانداستارعا جەردى قالاي بەرمەيمىز؟ قىتايدان قاشىپ كەلگەندە كەۋدەدەن تەپكەنىمىز بە؟"(ياعني، قانداستارعا دا ساتۋدى مەڭزەپ تۇر).
جاۋاپ: قانداس ۇعىمى ول تەك ۋاقىتشا ۇعىم. قازاقستانعا كوشىپ كەلگەنىمەن، ءالى قازاقستان ازاماتتىعىن الىپ ۇلگەرمەگەن، ازاماتتىق الۋ پروتسەسىندەگى ازاماتتار. بۇل ازاماتتار قر-نىڭ ازاماتتىعىن الىپ ۇلگەرمەي، تەك "قانداس" ستاتۋسىمەن جۇرسە، وعان قالاي جەر بەرمەكپىز؟
سوندىقتان، بۇل ءسوزدى دە قىتايداعى قازاق ماسەلەسىن ارالاستىرا وتىرىپ، جەر ساتىلۋىنا قارسىلاردى "قانداس ورالماندارعا قارسى ادامدار" ەتىپ كورسەتكىسى كەلگەن ارزان پيعىل دەپ قابىلدادىم.
10) "جەر 17% توزعان. جەردى جەكەگە بەرسەك كۇتىپ قارايدى"
جاۋاپ: جەردى جەكەگە بەرسەڭ بۇدان ارمەن توزدىرماسىنا كىم كەپىل؟ ەشكىم كەپىل بولا المايدى. ويتكەنى، جەر مەملەكەتتىڭ قۇزىرىنان شىعىپ، جەكەنىڭ قۇزىرەتىنە وتەدى. جەكەدەگى جەردى ەگەسى ءوزى بىلەدى. نە سەبەدى، نە قوياتىنىن.
ارەندادا بولسا، مەملەكەت مىندەتتەي الادى. دۇرىس قاراي الماسا، قايتارىپ الۋعا مۇمكىندىگى بولادى.
رۇستەم اشەتاەۆ
