قايرات اعا، ءسىز ءيمانجۇسىپ اندەرىنە قالاي كەلدىڭىز؟ يمانجۇسىپ جايلى ءوز دەرەكتەرىڭىزبەن بولىسسەڭىز.
مەن 1967 جىلى الماتى رەسپۋبليكالىق ەسترادا ستۋدياسىنا جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتىڭ شاكىرتى بولىپ قابىلداندىم. سوندا جانىبەك كارمەنوۆ ەكەۋىمىز جۇسەكەڭنەن وقىدىق. قازىردە ول ستۋديا جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ اتىنداعى ەسترادا تسيرك كوللەدجى اتاندى. يمانجۇسىپتىڭ ءانىن سول كىسىدەن ۇيرەندىم. اقىن رەسپرەسسيعا ۇشىراپ، ايدالىپ بارا جاتقانداعى «ابىلاي اسپاس ارقانىڭ سارى بەلى »دەپ جىرلاعان ءانىن ۇستازىمىز بىزگە ۇيرەتكەن كەزىندە ءيمانجۇسىپ ءالى اقتالعان دا جوق ەدى. جۇسەكەڭ وسى ءاندى 70-ءشى جىلدارى راديونىڭ «التىن قورىنا» جازىپ كەتتى.
ءانىن ۇيرەتكەن كەزدە ايتاتىن ەدى: «. ءيمانجۇسىپ ۇزىن بويلى ادام بولىپتى . ادامنىڭ قولى شوقتىعىنا جەتپەيتىن اق بوز اتىنا مىنگەندە، ەكى تىزەسى اتتىڭ قۇلاعىن قاعىپ كەلە جاتاتىن »دەپ سيپاتتايتىن . سوسىن ول بابامىزدىڭ ءبىر كەرەمەتتىگى — قامشىگەر ەدى جاڭا سويىلعان سيىردىڭ تەرىسىن قامشىمەن ۇرعاندا جاس تەرىنى قاق ايىرادى ەكەن. حالىق جاۋى اتالىپ، قۋعىنعا ۇشىراسا دا ءيمانجۇسىپتىڭ اندەرىن حالىق ءوزدى-ءوزى وتىرعاندا ايتىپ جۇرەتىن. حالىق ونى استە ەستەن شىعارماعان. يمانجۇسىپتى حالىق جاۋى رەتىندە ۇستاپ العان كەزىندە تولتىرىلعان حاتتامادا اقمولا ۋەزى، 4-اۋىلدا تۋعان دەپ جازىلعان. 4-اۋىل دەگەنى . قازىردە قاراعاندى وبلىسىنا قاراستى جاڭاارقا اۋدانىنىڭ جانىنداعى ەسكەلەڭ اۋىلى . بۇرىندا اقمولا ۋەزىنە قاراعان ەدى جەرگىلىكتى حالىق — قىپشاق رۋىنان. ەسكەلەڭنەن بەرگى قورعالجىڭ، مامىرانىڭ بارلىعى كەزىندە اقمولا ۋەزىنە قاراستى جەر ەدى. يمانجۇسىپتىڭ اندەرىندە دە ايتىلادى: «اقتاۋ، ورتاۋ، سارىسۋ، كوكتىڭ كولى، جاۋلاۋشى ەدى جاز بولسا كوشىپ ەلى. ساعىنعاندا كوزىمە جاس كەلەدى، اق تۋىن اتا-بابام تىككەن جەرى »دەپ. الايدا، كەيىنگى جىلدارى قالاي پاۆلودار وبلىسىنىڭ تۋماسى بولىپ كەتكەنىنە تاڭ قالام.
ءيمانجۇسىپ اندەرىنىڭ حالىق جۇرەگىندەگى وزىندىك ورنى جايلى نە ايتار ەدىڭىز؟
ەسىمدە، 70-جىلدارى ەلگە كانيكۋلعا كەلىپ اقساقالداردىڭ الدىندا ءيمانجۇسىپتىڭ ءانىن ورىنداعان ەدىم. سوندا بالۋان دەنەلى، ءبىر اياعى جوق، ءبىر ساۋساعىنىڭ ءوزى قاراپايىم ادامنىڭ ءۇش ساۋساعىنداي جۋان، شومبالداي بولاتىن ادام اقىننىڭ ءانىن ەستىگەندە «شىركىن-اي ءيمانجۇسىپ دەگەن قانداي ادام ەدى … كەزىندە ءيمانجۇسىپتىڭ قولىنا سۋ قۇيدىق قوي »دەپ ەڭكىلدەپ جىلاپ جىبەردى. سول 70-جىلدارى 83-تەمىن دەپ وتىرعان اقساقال ەدى.
وسىدان كەيىن ەسىمدە قالعانى، سول جىلدارى اقتاۋ، ورتاۋ جاققا اۋداندىق ونەرپازدار ماشينامەن قىدىرىپ، قويشىلاردى ارالاپ بارا جاتىر ەكەن، ەلگە كانيكۋلعا كەلگەن ماعان دا قوسا ءجۇرۋدى ۇسىندى. سودان ىلەستىم. مىنگەنىمىز بۋتكا ماشينا، ىشىندە ادام وتىرۋى مۇمكىن ەمەس، جول جامان. سويتىپ اۋداننان شىعا بەرگەندە ءبىر شال قولىن كوتەرىپ تۇر ەكەن. ول ماشينانىڭ كابيناسىنا وتىرماي، ارتىندا وتىرعان قىز-جىگىتتەردىڭ اراسىنا قويىپ كەتتى. قاعىلەز عانا شوقشاق ساقالى بار شال ەكەن. بىرەۋلەردىڭ جەزدەسى بولىپ شىقتى. ويناپ كۇلىپ، الىسىپ جۇلىسىپ، جاس ادام سياقتى ماشيناعا ىرعىپ ءمىنىپ، ىرعىپ تۇسەدى . سويتسەك، ول كىسى توقساننان اسىپتى. 70 كم-دەي ءجۇرىپ الگى كىسىنىڭ اۋىلىنا جەتكەنىمىزدە «ال بالالار، ەندى ءبىراز جۇردىك قوي، ۇيگە ءتۇسىپ شاي، قىمىز ىشىندەر، قۋىرداق، ەت جەڭدەر» دەپ ۇيىنە شاقىردى.باراتىن جەرىمىز الىس بولعاندىقتان توقتادىق. ۇي ىشىندە ءبارى قولقالاپ، ماعان تاعى دا ءان ايتقىزدى. سول كەزدە ءيمانجۇسىپتى ەندى جاتتاپ كەلگەن كەزىم ەدى. ۇيرەنگەن اندەردى بويعا سىڭە بەرسىن، توسەلە بەرەيىك دەپ وسىنداي وتىرىستاردا ءجيى ايتاتىن ەدىك.ءيمانجۇسىپتىڭ ءانىن ايتقاندا 90-داعى شال جىلاپ قويا بەردى. «شىركىن-اي، كەشەگى ءيمانجۇسىپ دەگەندەر قانداي ادام بولىپ ەدى. يمانجۇسىپتىڭ ءبىز ۇزەڭگىسىن ۇستاپ ەدىك قاسىندا. شىلبىرىن ۇستاپ ەدىك قوي »دەپ اعىنان اقتارىلدى. سوعان قاراپ ويلاي بەرىڭىز، جۇرتتىڭ بارلىعى تانيتىن، ەل ىشىندە قانداي قادىرلى ادام بولعانىن. ونىڭ اندەرى حالىق اراسىندا تارالدى. سانادا جاتتالدى. اۋىزدان اۋىزعا بەرىلدى.
ءيمانجۇسىپتىڭ اندەرىن ناسيحاتاۋشى، دارىپتەۋشى ۇستاز رەتىندە بابامىزدىڭ ءومىرى جايلى قانداي قىزىق دەرەكتەرمەن شاكىرتەرىڭىزبەن بولىسەسىز؟
ءيمانجۇسىپ — بالۋان بولماعان . بىراق قامشىگەر، قارۋلى ادام ەدى دەيدى حالىق اراسىندا . ول تۋرالى مىناداي ءبىر اڭگىمە بار . كەزدەسۋگە سىلتاۋ تابا الماي جۇرگەن ورىستىڭ ءبىر بالۋانى بار ەكەن . سودان ءوزارا شەكىسىپ قالىپ، قاسىنا نوكەرلەرىن ەرتىپ ءيمانجۇسىپتى ۇيىنە ىزدەپ بارادى ونى ءيمانجۇسىپ ەستىپ، ۇيىندە دومبىراسىن شەرتىپ شالقاسىنان ءتۇسىپ جاتقان. مۇنىڭ جىگىتتەرى سىرتتا تىعىلىپ وتىرعان. سودان ورىستىڭ بالۋانى كىرىپ كەلگەندەي «اي زدراستە ۆ تابر» دەپ كىرگىزىپ جىبەرىپ، ەسىكتىڭ كۇرشەگىن سالىپ الىپ، ەكەۋى كۇرەسە جونەلەدى. جۇلىسىپ كەپ، جامباسقا سالىپ، ەكبەتىنەن ءتۇسىرىپ، مايقۇيرىقتان قامشىمەن شاباقتاپ شاباقتاپ ، سۇيرەپ دالاعا لاقتىرىپ تاستاپتى.ءسويتىپ ورىستىڭ بالۋانىن كەرى بەزدىرگەن. كەلگەن نوكەرىن ءيمانجۇسىپتىڭ جىگىتتەرى ساباعان. جالپى، ۇلتىم دەسە جانىن بەرەتىن ادام بولعان. ەلدى جاۋلادى، شۇرايلى جەرلەردى الىپ قويدى، قۋ تاقىرعا قازاق، جاقسى جەرگە ورىستار، «پەرەسەلەنەتستەر» كەلدى دەپ مۇجىقتاردى جەك كورگەن دەيدى. وزىمىزگە يەلىك بەرمەيدى دەپ بويىندا ورىستارعا ءوشى بولعان.
قاسيەتىن دارىپتەيتىن كەلەسى ءبىر حالىق ەسىندە قالعان ەستەلىك-قاجىمۇقاننىڭ ءيمانجۇسىپ الدىندا باس يگەندەگى وقيعاسى. وقيعا قاجىمۇقاننىڭ قوياندى جارمەڭكەسىنە بارعان كەزىندە بولعان. ول كىسىنى ورىس پالۋان دەيدى، بارلىق ەلگە سىيلى اتاقتىلار جينالعان جەردە «تويعا كىم كەلدى، ۇلكەندەردەن، اقىنداردان، انشىلەردەن، پالۋانداردان كىم بار ، قانداي اتاقتى ادامدار كەلىپ جاتىر »دەپ سۇراپ بىلەتىن قازاقيلىق ءجون-جوسىقتى بىلە بەرمەيدى. ۇلكەندەر بار بولسا بارىپ سالەم بەرۋ كەرەك ەكەن. قىپشاقتىڭ بالاسى بولعاندىقتان، قاجىمۇقان ءىنىسى عوي، بىلايشا ايتقاندا.ءيمانجۇسىپتىڭ كەلگەنىن ەستىدى مە، الدە بىلمەدى مە ەكەن، قاجەكەڭ بارىپ تىلدەسىپ ، سالەم بەرمەپتى. سودان قاجەكەڭ كەرىلىپ ۇيدەن شىقسا، قازاقتىڭ مىقتى بالۋانىن كورەمىز دەگەن قاسىندا ءۇپىر-ءشۇپىر ادامدار جينالا قالادى ەكەن. سوسىن اۋىلدىڭ ءبىر سارى شالى ماساداي ىزىڭ-ىزىڭ ەتىپ، اياعىنان ورالىپ، قايداعى ءبىر سۇراقتاردى بەرىپ، مازاسىن الا بەرىپتى. «ءاي، قالقام قويشى ەندى، سويلەسىپ الايىق »دەسە بولمايدى، ونىسىمەن قوسا ءتىلىنىڭ قوتىرى بار، اششى تىلىمەن شاعىپ الادى دەيدى. قاجەكەڭ ىزا بولىپ، شالدى «سول جەردە وتىرا تۇر» دەپ، كيىز ءۇيدىڭ توبەسىنە لاقتىرىپ جىبەرىپتى.سودان جاڭاعى شال ءۇيدىڭ توبەسىنەن تۇسە قالىپ، « جالعىز ءداۋ مەنمىن دەپ تۇرسىن با؟!سەنىڭ دە كوكەڭدى كوزىڭە كورسەتەتىن ازاماتتار تابىلادى »دەپ بۇكىل قوياندى جارمەڭكەسىن شۋلاتىپ، داۋسى جەر جارىپ، رەنجىپ كەتەدى. بىر ۋاقىتتا بيىك اق بوز اتقا مىنگەن، ۇزىن بويلى ءىرى تۇلعالى ادام كەلە جاتىر دەيدى. قاجىمۇقانعا قاراي تاياي بەرە :؟! «قايسىسىڭ-اي، مىناۋ سورلى شالدى جىلاتىپ جۇرگەن ؟! نەمەنە، سەندەردىڭ كۇشتەرىڭ تاسىپ جۇرمە شىناشاقتاي شالدا نە وشتەرىڭ بار ەدى، قايسىسىڭ؟ »دەپ شالدىڭ ءوشىن الىپ بەرەتىن ادامداي سىلداۋ تاپپاي، ادام ىزدەپ كەلە جاتسا كەرەك.سودان قاجەكەڭ دە تۇرا قالىپ «قايتەسىڭ، مەنمىن!» دەگەندەي كەۋدەسىن كەرەدى. «وي پاتشاعىر، سەن شىعارسىڭ! ساعان ۇقسايدى »دەپ قامشىسىمەن جاي عانا جاۋرىنىنان سىلتەپ قالدى دەيدى. سوندا قاجەكەڭ ايتادى دەيدى:. «ارقامدى پىشاقپەن ءتىلىپ، ۇستىنەن تۇز سەبەلەپ بارا جاتقانداي، تىزەم بۇگىلىپ بارىپ، بۇگىلىپ جەرگە تيەر-تيمەستەن بالۋاندىعىم ەسىمە ءتۇسىپ كوزىمنەن جاس ىرشىپ كەتىپ، اتىپ تۇردىم» دەگەن ەكەن سودان بارىپ ءيمانجۇسىپ ەكەندىگىن بىلە قالىپ، اتىنىڭ اياعىن قۇشاقتاپ كەشىرىم سۇراپ جىلاپ جىبەرىپتى. ول كىسىنىڭ قامشىگەرلىگى كەرەمەت، ءتىپتى قاجىمۇقاننىڭ ءوزى ايتقان عوي.
قاراوتكەلدىڭ بازارىنا (قازىر استانادا كونگرەسس حولل مادەنيەت ورتالىعى تۇرعان جەر) اق بوز اتىمەن ىرعالاقتاپ كەلەدى دەيدى. سودان بارىپ قارسى كەلگەن بىرەۋىنە جىگىتتەرى بارلىعى تاپ بەرسە، تۇرا تۇرىندار مەن ءوزىم كورەيىن دەپ، «مەنىڭ اتىم ءيمانجۇسىپ» دەپ قامشىمەن ءبارىن سىلتەپ، جاۋساتىپ تۇسىرەتىن كورىنەدى.قامشىگەرلىك دەگەن دە كەرەمەت ونەر.
قازىرگى تاڭدا ۇرپاق ءۇشىن وكىنىشتىسى -. ءيمانجۇسىپ اندەرى ساناۋلى كوپ دۇنيە جوعالىپ كەتتى. قازىردە بىزگە جەتكەن ءيمانجۇسىپ بابامىزدىڭ اندەرى قانداي؟
ول كىسىنىڭ اندەرى كەرەمەت. كەزىندە سول اندەردى ايتاتىندار جويىلىپ كەتتى.الايدا، تىرنەكتەپ قايتادان جيناستىرىلىپ كەلەمىز. كوكشەتاۋلىق ۇكىلى ىبىرايدىڭ جيەنى نۇرعيسا اسايىنوۆتىڭ ورىنداۋىندا ءيمانجۇسىپتىڭ ءبىر ءانىنىڭ جازباسى بار. 80-جىلدارى كەڭشىلىك مۇسابەكوۆ قازاق راديوسىنا ءيمانجۇسىپ جايىندا پوەما جازعان ەدى . . سول پوەمادان مەن «سارىارقا»، قىز جىبەك وپەراسىندا بەكەجاننىڭ ارياسى بولىپ كەلگەن «سارىمويىن» اندەرىن قولداندىم . ءامينا نۇعىمانوۆا دەگەن ءانشى اپامىزدىڭ ورىنداۋىنداعى «سارىارقا» دەگەن تاعى ءبىر ءانى بار بىراق، مەن وقىپ جۇرگەندە سارىارقا ءانىن: «سارىارقا جەرىم-اي، جەبەپ قۇس سالعان ايدىن دا شالقار كولىم اي »دەپ ۇيرەندىك. «سارىارقا» -. ايدالىپ بارا جاتقاندا ايتقان قوشتاسۋ ءانى . ءيمانجۇسىپتىڭ تاعى ەكى ءانى قازىردە جاڭاارقادا بار دەپ ەستىدىم . بىراق، ورىنداۋشى كىم ەكەنىن بىلمەي ءجۇرمىز . ءلاززات سۇيىندىكوۆانىڭ ورىنداۋىندا تاعى ءبىر ءانى بار بۇرىندارى جاڭاارقادان «باتىر اۋ» دەگەن ءبىر ءانىن جازىپ الىپ كەلگەن، مۋزىكا زەرتتەۋشى، كۇيشى، ۇستاز تىمات مەرعاليەۆ دەگەن اعامىز بولعان، 6-7 جىل بۇرىن قايتىس بولعان ەدى. سول كىسى 70-جىلى ايتىپ ەدى: «جاڭاارقادان 64-جىلى« باتىر اۋ » ءانىن جازىپ الىپ كەلدىم »- . دەپ ەدى بىراق ەندى ول كىسىدەن ۇيرەنەمىز دەپ جۇرگەندە، ول كىسى قايتىس بولىپ كەتتى. قازىر سول كىسىنىڭ ۇيىندە جاتىر، ءاننىڭ جازباسىن جەڭگەيدەن سۇرايمىز با دەپ ءجۇرمىز. جاڭاارقا وڭىرىنەن نياز باتىردىڭ، ءيمانجۇسىپتىڭ تاعى دا باسقا اندەرى تابىلدى. وسىلاي تىرنەكتەپ جيناسا، ول دۇنيەنىڭ بارلىعىن قولعا السا شىعا بەرەدى عوي.
بالۋان شولاقتىڭ جيناقتالىپ كىتاپقا شىققان اندەرىن ستۋدەنتتەردىڭ ارقايسىسىنا ۇيرەنىڭدەر دەپ تابىستادىق. سول سياقتى ءيمانجۇسىپتىڭ اندەرىنە دە جان-جاقتان ىزدەڭدەر دەپ تاپسىرما بەرىلەدى. الماتىدا ۇستاز بولىپ جۇرگەندە مەنىڭ ءبىر اسپيرانتىم عىلىمي تاقىرىبىنا ءيمانجۇسىپتى الىپ، اندەرىن ىزدەستىرىپ، سونىڭ ورىنداۋىندا تاسپاعا تۇسىردىك. يمانجۇسىپ اندەرىنە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، ىزدەستىرەتىن جاستارىمىز دا جوق ەمەس، بار. اندەرى ەل اراسىنان تابىلادى. وسىلاي ىزدەستىرسەك مۇرامىز جيناقتالا بەرەدى. پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى «ابىلاي اسپاس ارقانىڭ سارى بەلى» دەپ، وسى ءاندى تاماشا ايتادى. قازىردە ءيمانجۇسىپتىڭ «سارىارقا»، «سارىموين» اندەرى راديونىڭ التىن قورىندا ساقتاۋلى .
ءيمانجۇسىپ قۇتپانۇلى تاۋەلسىزدىك جولىندا كۇرەسكەن، ازاتتىقتى اڭساعان تۇلعا. ءيمانجۇسىپ اندەرىن كەيىنگى جىلدارى ورىنداپ كەلە جاتقان جاستارعا ايتار لەبىزىڭىز، اقىلىڭىز، ءبىر اۋىز ءسوزىڭىز بولسا.
ءيمانجۇسىپتىڭ نەمەسە حالىقتىڭ باسقا اندەرى بولماسىن، ستۋدەنتتەرىمىز جاتتاپ كەلەدى ونىڭ بارلىعى -. ءبىزدىڭ تاريحىمىز، وتكەنىمىز . وتكەنىمىزدى بىلمەي قۇلاشتاۋىمىز قيىن نارسە . سوندىقتان، قۇران كىتابىنداي جاتتاپ، ۇيرەنەتىن دۇنيەلەر . ءان تابيعاتىنىڭ بويىندا سول كەزدەگى حالىق باسىنداعى اۋىرتپاشىلىق بەينەلەنەدى سايران سالعان جىگىتشىلىك كەزدەرى، « باتىر ءبىر وقتىق »دەگەندەي بارعان جەرىنە قايتا كەلەر-كەلمەسىن بىلمەگەن، جۇرگەن جەرلەرىنىڭ بارلىعىن جىرلاعان. قولعا ءتۇسىپ، قور بولعانداعى قوشتاسۋى دا بار. قازاقتىڭ سال سەرىلەردىڭ بارلىعىنىڭ اندەرىن بىلۋگە ءتيىسپىز. اربىر اۆتوردىڭ ءومىر تاريحىنان ماعلۇمات سانامىزدا بولۋ كەرەك.سەبەبى ومىرىنەن بىلمەي ءاندى ءتۇسىنىپ ايتۋ مۇمكىن ەمەس . وسىنداي دۇنيەلەردى ءبىزدىڭ ءانشى جاستارىمىز تەگىس ۇيرەنۋدە! مۇنداي قازاق ونەرىن جالعاستىراتىن جاستارىمىزعا راحمەت . بىراق حالىق اندەرىنە ناسيحات كەرەك . حالىق اندەرىن تەلەديداردان تاڭ اتقاننان كەش باتقانعا دەيىن قويىپ قويسا دا، ازدىق ەتپەيدى . ءار كانالدان بەرۋ كەرەك. قازاقتىڭ ونەرى — قازاقتىڭ تاريحى. ناسيحاتىمىز كەرەك، تالانتتى جاستارىمىز كوپ. ۇيرەنىپ جاتقان جاستارىمىز دا جەتىپ ارتىلادى، قولدارىنا بەردىك.ونەر — عاسىردان-عاسىرعا كەرۋەن سياقتى سوزىلىپ كەلە جاتىر عوي . ءبىز وعان ءوز ۇلەسىمىزدى قوسىپ، ارى قاراي ىرعالتىپ، جىبەرۋىمىز كەرەك ال جاستارىمىزعا تەك تالانتتى جەتەلەگەن تالاپتارىنىڭ قاجىماۋىن تىلەيمىن .
سۇحباتىڭىزعا راحمەت! ەڭبەگىڭىز جەمىستى، اتىڭىزدى اسقاقتاتار شاكىرتتەرىڭىز مول بولسىن.
SHYNYRAU.KZ
