Qaırat Baıbosynov: Imanjúsiptiń ánin aıtqanda 90-daǵy shal jylap qoıa berdi

3838
Adyrna.kz Telegram

 Qaırat aǵa, Siz Imanjúsip ánderine qalaı keldińiz? Imanjúsip jaıly óz derekterińizben bólisseńiz.
Men 1967 jyly Almaty respýblıkalyq estrada stýdııasyna Júsipbek Elebekovtyń shákirti bolyp qabyldandym. Sonda Jánibek Kármenov ekeýimiz Júsekeńnen oqydyq. Qazirde ol stýdııa Júsipbek Elebekov atyndaǵy estrada ırk kolledji atandy.  Imanjúsiptiń ánin sol kisiden úırendim. Aqyn respressıǵa ushyrap, aıdalyp bara jatqandaǵy «Abylaı aspas Arqanyń sary beli »dep jyrlaǵan ánin ustazymyz bizge úıretken kezinde Imanjúsip áli aqtalǵan da joq edi. Júsekeń osy ándi 70-shi jyldary radıonyń «Altyn qoryna» jazyp ketti.
Ánin úıretken kezde aıtatyn edi: «. Imanjúsip uzyn boıly adam bolypty . Adamnyń qoly shoqtyǵyna jetpeıtin aq boz atyna mingende, eki tizesi attyń qulaǵyn qaǵyp kele jatatyn »dep sıpattaıtyn . Sosyn ol babamyzdyń bir keremettigi — qamshyger edi Jańa soıylǵan sıyrdyń terisin qamshymen urǵanda Jas terini qaq aıyrady eken. Halyq jaýy atalyp, qýǵynǵa ushyrasa da Imanjúsiptiń ánderin halyq ózdi-ózi otyrǵanda aıtyp júretin. Halyq ony áste esten shyǵarmaǵan. Imanjúsipti halyq jaýy retinde ustap alǵan kezinde toltyrylǵan hattamada Aqmola ýezi, 4-aýylda týǵan dep jazylǵan. 4-aýyl degeni . qazirde Qaraǵandy oblysyna qarasty Jańaarqa aýdanynyń janyndaǵy Eskeleń aýyly . Burynda Aqmola ýezine qaraǵan edi Jergilikti halyq — qypshaq rýynan. Eskeleńnen bergi Qorǵaljyń, Mamyranyń barlyǵy kezinde Aqmola ýezine qarasty jer edi. Imanjúsiptiń ánderinde de aıtylady: «Aqtaý, Ortaý, Sarysý, Kóktiń kóli, Jaýlaýshy edi jaz bolsa kóship eli. Saǵynǵanda kózime jas keledi, Aq týyn ata-babam tikken jeri »dep. Alaıda, keıingi jyldary qalaı Pavlodar oblysynyń týmasy bolyp  ketkenine tań qalam.

Imanjúsip ánderiniń halyq júregindegi ózindik orny jaıly ne aıtar edińiz?
Esimde, 70-jyldary elge kanıkýlǵa kelip aqsaqaldardyń aldynda Imanjúsiptiń ánin oryndaǵan edim. Sonda balýan deneli, bir aıaǵy joq, bir saýsaǵynyń ózi qarapaıym adamnyń úsh saýsaǵyndaı jýan, shombaldaı bolatyn adam aqynnyń ánin estigende «Shirkin-aı Imanjúsip degen qandaı adam edi … Kezinde Imanjúsiptiń qolyna sý quıdyq qoı »dep eńkildep jylap jiberdi. Sol 70-jyldary 83-temin dep otyrǵan aqsaqal edi.
Osydan keıin esimde qalǵany, sol jyldary Aqtaý, Ortaý jaqqa aýdandyq ónerpazdar mashınamen qydyryp, qoıshylardy aralap bara jatyr eken, elge kanıkýlǵa kelgen maǵan da qosa júrýdi usyndy. Sodan ilestim. Mingenimiz býtka mashına, ishinde adam otyrýy múmkin emes, jol jaman. Sóıtip aýdannan shyǵa bergende bir shal qolyn kóterip tur eken. Ol mashınanyń kabınasyna otyrmaı, artynda otyrǵan qyz-jigitterdiń arasyna qoıyp ketti. Qaǵylez ǵana shoqshaq saqaly bar shal eken. Bireýlerdiń jezdesi bolyp shyqty. Oınap kúlip, alysyp julysyp, jas adam sııaqty mashınaǵa yrǵyp minip, yrǵyp túsedi . Sóıtsek, ol kisi toqsannan asypty. 70 km-deı júrip álgi kisiniń aýylyna jetkenimizde «al balalar, endi biraz júrdik qoı, úıge túsip shaı, qymyz ishinder, qýyrdaq, et jeńder» dep úıine shaqyrdy.Baratyn jerimiz alys bolǵandyqtan toqtadyq. Úı ishinde bári qolqalap, maǵan taǵy da án aıtqyzdy. Sol kezde Imanjúsipti endi jattap kelgen kezim edi. Úırengen ánderdi boıǵa sińe bersin, tósele bereıik dep osyndaı otyrystarda jıi aıtatyn edik.Imanjúsiptiń ánin aıtqanda 90-daǵy shal jylap qoıa berdi. «Shirkin-aı, keshegi Imanjúsip degender qandaı adam bolyp edi. Imanjúsiptiń biz úzeńgisin ustap edik qasynda. Shylbyryn ustap edik qoı »dep aǵynan aqtaryldy. Soǵan qarap oılaı berińiz, jurttyń barlyǵy tanıtyn, el ishinde qandaı qadirli adam bolǵanyn. Onyń ánderi halyq arasynda taraldy. Sanada jattaldy. Aýyzdan aýyzǵa berildi.

Imanjúsiptiń ánderin nasıhataýshy, dáripteýshi ustaz retinde babamyzdyń ómiri jaıly qandaı qyzyq derektermen shákirterińizben bólisesiz?
Imanjúsip — Balýan bolmaǵan . Biraq qamshyger, qarýly adam edi deıdi halyq arasynda . Ol týraly mynadaı bir áńgime bar . Kezdesýge syltaý taba almaı júrgen orystyń bir balýany bar eken . Sodan ózara shekisip qalyp, qasyna nókerlerin ertip Imanjúsipti úıine izdep barady Ony Imanjúsip estip, úıinde dombyrasyn shertip shalqasynan túsip jatqan. Munyń jigitteri syrtta tyǵylyp otyrǵan. Sodan orystyń balýany kirip kelgendeı «Aı zdraste v tabr» dep kirgizip jiberip, esiktiń kúrshegin salyp alyp, ekeýi kúrese jóneledi. Julysyp kep, jambasqa salyp, ekbetinen túsirip, maıquıryqtan qamshymen shabaqtap shabaqtap , súırep dalaǵa laqtyryp tastapty.Sóıtip orystyń balýanyn keri bezdirgen. Kelgen nókerin Imanjúsiptiń jigitteri sabaǵan. Jalpy, ultym dese janyn beretin adam bolǵan. Eldi jaýlady, shuraıly jerlerdi alyp qoıdy, qý taqyrǵa qazaq, jaqsy jerge orystar, «pereseleneter» keldi dep mujyqtardy jek kórgen deıdi. Ózimizge ıelik bermeıdi dep boıynda orystarǵa óshi bolǵan.
Qasıetin dáripteıtin kelesi bir halyq esinde qalǵan estelik-Qajymuqannyń Imanjúsip aldynda bas ıgendegi oqıǵasy. Oqıǵa Qajymuqannyń Qoıandy jármeńkesine barǵan kezinde bolǵan. Ol kisini orys palýan deıdi, barlyq elge syıly ataqtylar jınalǵan jerde «toıǵa kim keldi, úlkenderden, aqyndardan, ánshilerden, palýandardan kim bar , qandaı ataqty adamdar kelip jatyr »dep surap biletin qazaqılyq jón-josyqty bile bermeıdi. Úlkender bar bolsa baryp sálem berý kerek eken. Qypshaqtyń balasy bolǵandyqtan, Qajymuqan inisi ǵoı, bylaısha aıtqanda.Imanjúsiptiń kelgenin estidi me, álde bilmedi me eken, Qajekeń baryp tildesip , sálem bermepti. Sodan Qajekeń kerilip úıden shyqsa, qazaqtyń myqty balýanyn kóremiz degen qasynda úpir-shúpir adamdar jınala qalady eken. Sosyn aýyldyń bir sary shaly masadaı yzyń-yzyń etip, aıaǵynan oralyp, qaıdaǵy bir suraqtardy berip, mazasyn ala beripti. «Áı, qalqam qoıshy endi, sóılesip alaıyq »dese bolmaıdy, onysymen qosa tiliniń qotyry bar, ay tilimen shaǵyp alady deıdi. Qajekeń yza bolyp, shaldy «sol jerde otyra tur» dep, kıiz úıdiń tóbesine laqtyryp jiberipti.Sodan jańaǵy shal úıdiń tóbesinen túse qalyp, « jalǵyz dáý menmin dep tursyn ba?!Seniń de kókeńdi kózińe kórsetetin azamattar tabylady »Dep búkil Qoıandy jármeńkesin  shýlatyp, daýsy jer jaryp, renjip ketedi. Bir ýaqytta bıik aq boz atqa mingen, uzyn boıly iri tulǵaly adam kele jatyr deıdi. Qajymuqanǵa qaraı taıaı bere :?! «Qaısysyń-aı, mynaý sorly shaldy jylatyp júrgen ?! Nemene, senderdiń kúshteriń tasyp júrme Shynashaqtaı shalda NE óshteriń bar edi, qaısysyń? »Dep shaldyń óshin alyp beretin adamdaı syldaý tappaı, adam izdep kele jatsa kerek.Sodan Qajekeń de tura qalyp «Qaıtesiń, menmin!» Degendeı keýdesin keredi. «Oı patshaǵyr, sen shyǵarsyń! Saǵan uqsaıdy »dep qamshysymen jaı ǵana jaýrynynan siltep qaldy deıdi. Sonda Qajekeń aıtady deıdi:. «Arqamdy pyshaqpen tilip, ústinen tuz sebelep bara jatqandaı, tizem búgilip baryp, búgilip jerge tıer-tımesten balýandyǵym esime túsip kózimnen jas yrshyp ketip, atyp turdym» degen eken Sodan baryp Imanjúsip ekendigin bile qalyp, atynyń aıaǵyn qushaqtap keshirim surap jylap jiberipti. Ol kisiniń qamshygerligi keremet, tipti Qajymuqannyń ózi aıtqan ǵoı.
Qaraótkeldiń bazaryna (qazir Astanada Kongress holl mádenıet ortalyǵy turǵan jer) aq boz atymen yrǵalaqtap keledi deıdi. Sodan baryp qarsy kelgen bireýine jigitteri barlyǵy tap berse, tura turyndar men ózim kóreıin dep, «Meniń atym Imanjúsip» dep qamshymen bárin siltep, jaýsatyp túsiretin kórinedi.Qamshygerlik degen de keremet óner.

Qazirgi tańda urpaq úshin ókinishtisi -. Imanjúsip ánderi sanaýly Kóp dúnıe joǵalyp ketti. Qazirde bizge jetken Imanjúsip babamyzdyń ánderi qandaı?
Ol kisiniń ánderi keremet. Kezinde sol ánderdi aıtatyndar joıylyp ketti.Alaıda, tirnektep qaıtadan jınastyrylyp kelemiz. Kókshetaýlyq Úkili Ybyraıdyń jıeni Nurǵısa Asaıynovtyń oryndaýynda Imanjúsiptiń bir ániniń jazbasy bar. 80-jyldary Keńshilik Musabekov qazaq radıosyna Imanjúsip jaıynda poema jazǵan edi . . Sol poemadan men «Saryarqa», Qyz Jibek operasynda Bekejannyń arıasy bolyp kelgen «Sarymoıyn» ánderin qoldandym . Ámına Nuǵymanova degen ánshi apamyzdyń oryndaýyndaǵy «Saryarqa» degen taǵy bir áni bar Biraq, men oqyp júrgende Saryarqa ánin: «Saryarqa jerim-aı, jebep qus salǵan aıdyn da shalqar kólim aı »dep úırendik. «Saryarqa» -. aıdalyp bara jatqanda aıtqan qoshtasý áni . Imanjúsiptiń taǵy eki áni qazirde Jańaarqada bar dep estidim . Biraq, oryndaýshy kim ekenin bilmeı júrmiz . Lázzat Súıindikovanyń oryndaýynda taǵy bir áni bar Buryndary Jańaarqadan «Batyr aý» degen bir ánin jazyp alyp kelgen, mýzyka zertteýshi, kúıshi, ustaz Tymat Merǵalıev degen aǵamyz bolǵan, 6-7 jyl buryn qaıtys bolǵan edi. Sol kisi 70-jyly aıtyp edi: «Jańaarqadan 64-jyly« Batyr aý » ánin jazyp alyp keldim »-  . Dep edi   Biraq endi OL kisiden úırenemiz Dep júrgende, ol kisi qaıtys bolyp ketti. Qazir sol kisiniń úıinde jatyr, ánniń jazbasyn jeńgeıden suraımyz ba dep júrmiz. Jańaarqa óńirinen Nııaz batyrdyń, Imanjúsiptiń taǵy da basqa ánderi tabyldy. Osylaı tirnektep jınasa, ol dúnıeniń barlyǵyn qolǵa alsa shyǵa beredi ǵoı.
Balýan sholaqtyń jınaqtalyp kitapqa shyqqan ánderin stýdentterdiń árqaısysyna úırenińder dep tabystadyq. Sol sııaqty Imanjúsiptiń ánderine de jan-jaqtan izdeńder dep tapsyrma beriledi. Almatyda ustaz bolyp júrgende meniń bir aspırantym ǵylymı taqyrybyna Imanjúsipti alyp, ánderin izdestirip, sonyń oryndaýynda taspaǵa túsirdik. Imanjúsip ánderine qyzyǵýshylyq tanytyp, izdestiretin jastarymyz da joq emes, bar. Ánderi el arasynan tabylady. Osylaı izdestirsek muramyz jınaqtala beredi.          Prezıdentimiz Nursultan Ábishuly «Abylaı aspas arqanyń sary beli» dep, osy ándi tamasha aıtady. Qazirde Imanjúsiptiń «Saryarqa», «Sarymoın» ánderi radıonyń altyn qorynda saqtaýly .

Imanjúsip Qutpanuly táýelsizdik jolynda kúresken, azattyqty ańsaǵan tulǵa. Imanjúsip ánderin keıingi jyldary oryndap kele jatqan jastarǵa aıtar lebizińiz, aqylyńyz, bir aýyz sózińiz bolsa.
Imanjúsiptiń nemese halyqtyń basqa ánderi bolmasyn, stýdentterimiz jattap keledi Onyń barlyǵy -. bizdiń tarıhymyz, ótkenimiz . Ótkenimizdi bilmeı qulashtaýymyz qıyn nárse . Sondyqtan, quran kitabyndaı jattap, úırenetin dúnıeler . Án tabıǵatynyń boıynda sol kezdegi halyq basyndaǵy aýyrtpashylyq beınelenedi Saıran salǵan jigitshilik kezderi, « Batyr bir oqtyq »degendeı barǵan jerine qaıta keler-kelmesin bilmegen, júrgen jerleriniń barlyǵyn jyrlaǵan. Qolǵa túsip, qor bolǵandaǵy qoshtasýy da bar. Qazaqtyń sal serilerdiń barlyǵynyń ánderin bilýge tıispiz. Árbir avtordyń ómir tarıhynan maǵlumat sanamyzda bolý kerek.Sebebi ómirinen bilmeı ándi túsinip aıtý  múmkin emes . Osyndaı dúnıelerdi bizdiń ánshi jastarymyz tegis úırenýde! Mundaı qazaq ónerin jalǵastyratyn jastarymyzǵa rahmet . Biraq halyq ánderine nasıhat kerek . Halyq ánderin teledıdardan tań atqannan kesh batqanǵa deıin qoıyp qoısa da, azdyq etpeıdi . Ár kanaldan berý kerek. Qazaqtyń óneri — qazaqtyń tarıhy. Nasıhatymyz kerek, talantty jastarymyz kóp. Úırenip jatqan jastarymyz da jetip artylady, qoldaryna berdik.Óner — ǵasyrdan-ǵasyrǵa kerýen sııaqty sozylyp kele jatyr ǵoı . Biz oǵan óz úlesimizdi qosyp, ary qaraı yrǵaltyp, jiberýimiz kerek Al jastarymyzǵa tek talantty jetelegen talaptarynyń qajymaýyn tileımin .

Suhbatyńyzǵa rahmet! Eńbegińiz jemisti, atyńyzdy asqaqtatar shákirtterińiz mol bolsyn.


SHYNYRAU.KZ

Pikirler