"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالىنىڭ كەزەكتى سۇحباتى وتباسىلىق پسيحولوگ سابيرا نۇرپەيسقىزىمەن بولدى.
- سابيرا حانىم، كاسىبي پسيحولوگ رەتىندە ۇلكەن تاجىريبەڭىز بار. جىلدان جىلعا ءبىلىمىڭىزدى جەتىلدىرىپ كەلەسىز. وتباسىلىق پسيحولوگ بولۋعا، بۇل سالانى تاڭداۋعا قانداي جاعداي تۇرتكى بولدى؟ ماقساتىڭىز قانداي؟
- بەلگىلى ءبىر وقيعالار مەن جاعدايلاردىڭ اسەرىنەن، پسيحولوگيالىق جاراقات، قارىم-قاتىناستاعى ماسەلەلەرگە بايلانىستى وسى سالانى تاڭدادىم دەپ ايتا المايمىن. بۇل ماماندىقتى تاڭداۋىما تۇرتكى بولعان جالعىز سەبەپ - دەيل كارنەگيدىڭ كىتاپتارى. مەنىڭ ماقساتىم سىزدەر ويلاعاننان دا كوپ. مەن پسيحولوگياداعى كوممۋنيكاتسيانى، ياعني لينگۆيستيكا ارقىلى ادامنىڭ جان-دۇنيەسىنە، سانا-سەزىمىنە، ويلارىنا، قوعاممەن قارىم-قاتىناسىنا اسەر ەتكەندى، جاقسى جاققا وزگەرتۋدى جانىم قالاپ تۇرادى. بىلەسىزدەر مە، ءبىزدىڭ ەڭ ۇلكەن ماسەلەلەمىز – ادامدارمەن ءتىل تابىسا الماۋىمىزدا، ىشتەگى تولاسسىز سەزىمدەر مەن ەموتسيالاردى جاقىن ادامدارىمىزعا دۇرىس جەتكىزە الماۋىمىزدا. سول سەبەپتى ارامىزدا ۇلكەن تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر ورىن الادى. دەيل كارنەگيدىڭ كىتاپتارىن وقىپ بولعان سوڭ، اناممەن كەرى بايلانىس جۇرگىزىپ، ول كىسىگە كورگەن-بىلگەنىمدى، وقىعانىمدى ايتىپ بەرەتىنمىن. ءالى ەسىمدە، سودان كەيىن انام "سەنىڭ كىتاپتارىڭ ساعان مەنىمەن ءسوز تالاستىرىپ، جەڭۋدى، مانيپۋلياتسيا جاساۋدى ۇيرەتەدى. ول ەڭبەكتەردى وقىعانىڭدى قالامايمىن" دەپ رۇقسات بەرمەيتىن. بىراق انامنىڭ قارسىلىعىنا قاراماستان، پسيحولوگياعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىمنىڭ ويانعانى سونشالىق، جاسىرىن وقيتىنمىن.
- قازىرگى تاڭدا قابىلداۋىڭىزدا قانداي وتباسىلىق ماسەلەرگە ءجيى كەزىگەسىز؟
- مەنىڭ قابىلداۋىمدا ايەلدەر قاۋىمى 3 ماسەلە بويىنشا كەلىپ، اقىل-كەڭەس سۇرايدى. ءبىرىنشىسى - ەر ازاماتىمەن قارىم-قاتىناسى سۋىپ كەتكەن، "ۋاقىت بولمەيدى" دەپ قاپالانىپ، بۇرىنعى جىلۋلىق پەن ماحابباتتى سەزىنە الماي جۇرگەندەر. بۇل ماسەلەمەن كەلەتىن كىسىلەر جۇبايىنىڭ مىنەز-قۇلقىن وزگەرتكىسى كەلەدى. ەكىنشى ماسەلە - ەنەسىمەن قارىم-قاتىناس. اسىرەسە "قانشا جىل كەلىندىك قىزمەتىمدى اتقارىپ جۇرسەم دە، جارىمنىڭ اناسى ماعان وڭ كوزىمەن قارامايدى. مەننەن ابىسىنىمدى ارتىق كورەدى" دەپ شاعىمداناتىندار كوپ. ال سوڭعى ماسەلە بويىنشا ءوزىن دامىتۋدى قالايتىن قىز-كەلىنشەكتەر كومەك سۇرايدى. نەنى، قايدان، قالاي باستاۋ كەرەگىن بىلمەي، كۇيزەلىسكە ءتۇسىپ، اشۋشاڭدىقتى جەڭە الماي، ۇنەمى كوڭىلسىز جۇرەتىن كىسىلەر جيىكەلەدى.
- ءسىز وتباسىلىق پسيحولوگسىز، الايدا اڭگىمەڭىزدەن قابىلداۋىڭىزدا تەك ايەلدەر قاۋىمى كوپ بولاتىنىن بايقادىم. نەگە؟
- ەس ءبىلىپ، وڭ-سولىمىزدى تانىعالى ءبىزدىڭ قۇلاعىمىزعا ءسىڭىپ قالعان جانە ەشقاشان وزگەرمەيتىن قاعيداتتار بار. ماسەلەن، وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى ايەل، ونىڭ باقىتى وتاناسىنا تىكەلەي بايلانىستى. ەگەر ايەل ادام دانا، اقىلدى بولسا، كەز كەلگەن قيىندىقتى ەڭسەرۋگە بولادى. جاقسى ايەل جامان ەركەكتىڭ باسىن تورگە سۇيرەيدى. ورىندى سويلەپ، كەرەك جەردە ءۇنسىز قالۋ دا ايەلگە ءتان ارەكەت. وسىنداي اقىل-كەڭەستەرگە، ويلارعا تاڭىلىپ قالعانبىز. سوندىقتان بويجەتكەن ارۋ وزگە شاڭىراقتىڭ وتىن جاققاندا، بولماشى ماسەلەلەر تۋىنداسا، ءوزىن كىنالاي باستايدى. ۋايىم-قايعىمەن جانىن جەگىدەي جەي بەرەدى. ال ەر ادامدارعا "وتباسىڭدى ساقتا، سەن ونىڭ قورعانى بولاسىڭ، ايەلىڭمەن جىلى سويلەس، ول - وتە نازىك جان، بالا-شاعاڭنىڭ باقىتتى ءومىر ءسۇرۋى، ارمانسىز ويناپ-كۇلۋى سەنىڭ قولىڭدا" دەپ ايتپايدى. ساناۋلى وتباسىندا عانا وسىنداي تاربيە بار شىعار. سوندىقتان ەر ازاماتتىڭ ساناسىنا "قىز دەگەن كوپ، ءبىر جىگىتكە سەگىز قىزدان كەلەدى، شەرتىپ ءجۇرىپ قالاعانىمدى تاۋىپ الامىن" دەگەن سياقتى شەگەلەنىپ قالعان نادان ويلار بار. مۇمكىن سوندىقتان شىعار، پسيحولوگتاردىڭ كومەگىنە ايەلدەر قاۋىمى كوپ جۇگىنەدى.
- ءبىزدىڭ قوعام، وتباسى مۇشەلەرى، ەرلى زايىپتىلار پسيحولوگتىڭ كومەگىنە جۇگىنۋگە قانشالىقتى دايىن؟
- مەنىڭ تاجىريبەمدە، ەرلى-زايىپتىلار بىرگە كەلىپ، ماسەلەلەرىن ورتاعا سالىپ، تالقىلاپ، ءوز ويلارىمەن اشىق بولىسەتىن جاعدايلار ءجيى كەزدەسەدى. سول سەبەپتى، قازاق قوعامى بۇل پروتسەسسكە تولىقتاي دايىن دەپ ايتا المايمىن. بىراق 50%-عا جۋىعى پسيحولوگتاردىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى. ال ايەل زاتىنىڭ پسيحولوگتىڭ قابىلداۋىنا جالعىز كەلۋى وتباسىنداعى ماسەلە جارتىلاي شەشىمىن تاپتى دەگەن ءسوز. قالعانى ونىڭ ەر ازاماتىنا بايلانىستى. ەگەر الداعى ۋاقىتتا پسيحولوگقا بىرگە كەلەتىن ەرلى-زايىپتىلاردىڭ سانى ارتاتىن بولسا، قازاقستانداعى وتباسىلاردىڭ 80-90%-نىڭ بوساعاسى بەرىك بولادى.
- شاڭىراقتىڭ شايقالۋىنا نە سەبەپ؟ اجىراسۋدىڭ باستى سەبەپتەرى نەدە؟ تاجىريبەڭىز نە دەيدى؟
- شاڭىراقتىڭ شايقالۋىنا سەبەپ بولاتىن باستى ماسەلە - ايەل مەن ەر ادامنىڭ وزىمشىلدىگى. "مەنىڭ قالاعانىم بولسا، مەنىڭ كوڭىلىمدى تابۋعا تىرىسسا، مەنىمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولسا ەكەن. اۋەلى ەنەم وزگەرسىن، جۇبايىم وزگەرسىن، سوسىن مەن دە وزگەرۋگە ارەكەت جاسايمىن" دەيتىن ويلاردان كورىنىس تابادى. ءبىر-ءبىرىنىڭ پسيحولوگياسىن تۇسىنە الماعان ادامدار تاياز ويلاي باستادى. ايەل ادام اشۋلانسا دا، بار وكپە-رەنىشىن ەموتسيامەن ايتىپ تاستايدى. ال ەر ادامدار - لوگيكانىڭ ادامى، سوندىقتان ناقتىلىقتى جاقسى كورەدى. ولار قارىم-قاتىناستا نە كەرەگىن، نە ۇنامايتىنىن بارلىعىن ءبىر-بىرىنە اشىق ايتۋ كەرەك. ىشتەي تىنعاننان پايدا جوق. كەيدە ايەل ادامداردا ءبىر ماسەلەلەر تۋىندايدى. سونىڭ بارلىعىمەن ولار بولىسكەندى جاقسى كورەدى. ال ەر ازامات بۇل ماسەلەگە ارالاسپاسا دا، باستىسى جارىنىڭ اڭگىمەسىن، سىرىن تىڭداپ، ءوز ويىمەن ءبولىسىپ، دۇرىس باعىت-باعدار بەرىپ، اقىلداسىپ تۇرسا بولعانى. "انالىق ينستينكت" دەگەن ۇعىم بارلىق قيىندىققا قاسقايىپ قارسى تۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ال ەر ادامدار وزدەرىن وتباسىنىڭ باسشىسى، ۇزدىك ەكەنىن سەزىنسە بولدى، باسقا نارسەنى قاجەت ەتپەيدى.
- قازىرگى تاڭدا زورلىق-زومبىلىق كوپ. بىراق توقپاقتىڭ استىندا ءجيى قالاتىن ايەلدەر قاۋىمى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا بارا بەرمەيدى. بۇل قانشالىقتى دۇرىس؟
- بۇل مۇلدەم دۇرىس ەمەس. ايەل ادامداردىڭ قاتىپ قالعان قاعيدالارى بار. سەبەبى تاربيە سولاي. ماسەلەن، انالارى تۇرمىستاعى قىزعا "سول ءۇيدىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىق. سەن جاقسى بولساڭ، ەر ازاماتىڭ دا جاقسى بولادى. ەگەر ساعان قول كوتەرسە، وندا تىلىڭنەن تاپقانسىڭ. ىدىس-اياق سىلدىرلاماي تۇرمايدى، جاس كەزىندە قول كوتەرەدى، قارتايعاندا قايدا بارار دەيسىڭ، سەننەن ارتىعىن تاپپايتىنىن تۇسىنەدى. قايتىپ كەلگەن قىز جامان" دەيدى. ءيا، دۇرىس، ايەل ەركەكتەن ءبىر ساتى تومەن تۇرۋى كەرەك. بىراق ول وعان قۇقىعىڭ جوق، ۇرسا دا، سوقسا دا جۇمعان اۋزىڭدى اشپاي كوندىگە بەر دەگەن ءسوز ەمەس. بۇل - سىيلاسا ءبىلۋ دەگەن تۇسىنىك. مەن ۇنەمى "كۇيەۋىم قول كوتەردى" دەيتىن ايەلدەرگە، ء"وزىڭدى قورعاي ءبىل، سەن وزىڭدە جالعىزسىڭ، سوندىقتان باقىتتى بولۋعا مىندەتتىسىڭ" دەپ ءجيى ايتامىن، ءجيى قايراتتاندىرامىن. نەگىزى وسى جاعدايعا جەتكىزبەي، ماسەلەنىڭ الدىن العان دۇرىس. سوندىقتان ەر ادام مەن ايەلدىڭ اراسىندا ءبىر شەكارا بولۋى كەرەك. ەركەكتەر بارلىق ايەلگە جۇدىرىق الا جۇگىرمەيدى. اۋەلى "مەن جارىممەن قانداي قارىم-قاتىناستا بولعانىم دۇرىس؟ اۋىر نەمەسە دورەكى سوزدەردى كوتەرە مە؟ ۇندەمەي كوندىگەر مە ەكەن الدە ءوزىن قورعاي الا ما؟" دەيتىن ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەيدى. ەگەر قىز-كەلىنشەكتەر قارا باسىن، وزدەرىن، ءومىرىن ساقتاي الماسا، باعالاي الماسا، باسقالاردان ونى كۇتپەي-اق قويسىن.
- جاڭادان وتاۋ قۇرعان جاس جۇبايلاردا قانداي قيىندىقتار بولۋى مۇمكىن؟ ۇزاق باقىتتى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ولارعا قانداي اقىل-كەڭەستەر بەرە الاسىز؟
- جاس جۇبايلاردا ايتارلىقتاي قيىندىقتار نەمەسە كەدەرگىلەر بولادى دەپ ايتا المايمىن. تەك ءبىر-ءبىرىنىڭ تويعا دەيىنگى بايقالماعان جاڭا قىرلارى اشىلۋى مۇمكىن. ءسىز ول ادامدى سول قالپىندا قابىلداي الساڭىز بولعانى. ال ول قولدان كەلمەسە، تويعا دەيىنگى جانە كەيىنگى بولمىستارىن سالىستىرا باستايدى. ءبىر-ءبىرىن وزگەرتۋگە تىرىسادى. ەر ازاماتتىڭ جامان ادەتتەرى پايدا بولۋى، ەرىنشەكتىككە سالىنۋى، بۇرىن-سوڭدى ءوزىن كۇتەتىن ايەل ەندى مۇلدەم بوياۋ قولدانباۋى، دۇرىس اس ازىرلەي الماۋى مۇمكىن. سونداي بولماشى نارسەلەردى ءىلىپ الىپ، تىرناق استىنان كىر ىزدەمەۋگە تىرىسۋ كەرەك. شىنايى ماحابباتپەن، ءسۇيىپ قوسىلدى ما، ءبىر-بىرىنە ءمىن تاقپاعانى دۇرىس.
- سابيرا حانىم، كوپ ەر ادامدار ء"وزىم بىلەم-دىگە" سالىنىپ، جارىمەن اقىلداسۋدى ءجون سانامايدى، تۇسىنۋگە تىرىسپايدى. پسيحولوگيا بۇل تۇرعىدا نە دەيدى؟
- پسيحولوگيالىق تۇرعىدان مەن سىزگە باسقا كوزقاراسپەن ءتۇسىندىرىپ كورەيىن. بىرىنشىدەن ء"وزىم بىلەمىن" دەگەن ءسوزىن وزىمشىلدىككە بالاماڭىز. ول ماسەلەنى "مەن ءوزىم شەشەمىن، ۋايىمداما" دەگەن سوزبەن پارا-پار. بۇل ۋاقىتتا ەر ادام وزگەگە ەمەس، ءوزىنىڭ موينىنا جاۋاپكەرشىلىك الۋدى ۇيرەنەدى، ياعني ايەل زاتىن ۋايىمداتپاۋعا ارەكەت جاساپ جۇرگەنى. ونىڭ بالالارى ءۇشىن، جارى ءۇشىن جاۋاپ بەرە الاتىنىن، ولاردى قورعاي الاتىنىن بىلدىرەدى. ال كەيبىر ماسەلەلەر تىم كۇردەلى بولسا، "سەن وسىلاي جاسا" دەپ بۇيىرماي، "سەن وسىنداي قادامدار جاساپ كورسەڭ قايتەدى، قالاي ويلايسىڭ" دەپ بارىنشا جۇمساق ءارى جىلى جەتكىزۋگە تىرىسقان دۇرىس.
- پسيحولوگيالىق ەڭبەكتەردە «قازىرگى كەزدە نەكەدە تۋىندايتىن ماسەلەلەر وتباسىنداعى گەندەرلىك رولدەردىڭ وزگەرۋىمەن بايلانىستى» دەپ جازىلعان. بۇل تۇجىرىمنىڭ قازاق وتباسىلارىنا قاتىسى بار ما؟
- ايەل زاتىنىڭ دا، ەر ادامنىڭ دا وتباسىدا ءوز ءرولى بولۋ كەرەك، ول ارىدەن بەلگىلەنىپ قويعان. "تەپە-تەڭدىك" دەگەن ۇعىم وتاعاسى ءوزىنىڭ جانۇياداعى جاۋاپكەرشىلىگىن، قورعاۋ، اسىراۋ، باسقارۋ قىزمەتىن ۇمىتقان كەزدە قالىپتاسادى. بۇل جاعدايدا اۋىرتپالىقتىڭ بارلىعى اۆتوماتتى تۇردە ايەلگە وتەدى. سوسىن نازىك جاندى جاراتىلىسقا "مەندە اقشا تابا الام، مەن دە مانساپ قۇرا الام، قولىمنان كوپ نارسە كەلەدى" دەيتىن ويلار كەلە باستايدى. ال ەگەر قىرىق، ەلۋ جاسقا كەلگەنشە ەر ازامات اتا-اناسىمەن بىرگە تۇرىپ، ولاردىڭ ەسەبىنەن كۇن كورۋگە ابدەن ۇيرەنىپ السا، بۇل جاعدايدىڭ سوڭى ءتىپتى جاقسى بولمايتىنى انىق.
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
اڭگىمەلەسكەن: ايجان سىلانوۆا،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
