ءداستۇرلى ونەرگە ساتقىندىق جاساي المايمىن

2659
Adyrna.kz Telegram
ءومىر دەگەننىڭ ءوزى ولشەۋلى عۇمىر. كىمگە قانشا عۇمىر بەرىلەتىنى ءبىر اللاعا ءمالىم. ال ءومىردىڭ ءاربىر ءساتىن، ءاربىر كۇنىن تەك قانا جاقسىلىققا ارناپ، سىيلاستىقپەن وتكىزۋدى ءجون كورەتىن جاندار دا جەتەرلىك.

ءداستۇرلى ءانشى، قازاق ونەرىنىڭ مايتالمانى ساۋلە جانپەيىسوۆا وسىنداي ەرەكشە جان.

– بۇگىندە ءداستۇرلى انشىلەر ەسترادا انشىلەرىنىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قالدى. ماسەلەن، ايگۇل قوسانوۆا ءداستۇرلى ءانشى بولعانىمەن، حالىققا ەسترادا ارقىلى كەڭىنەن تانىلدى. ءسىز دە سول سەكىلدى ەستراداعا كوش بۇرعىڭىز كەلمەي مە؟
– قوجاناسىر جولدا كەلە جاتقان ءبىر توپ بالالاردى كورىپ:«بالالار، انا قىردىڭ استىندا كامپيت شاشىلىپ جاتىر» دەي سالىپتى. سويتسە، بالالار سول جاققا تۇرا جۇگىرگەن ەكەن. سول ۋاقىتتا قوجاناسىر دا: «ەي، شىنىمەن دە سول جاقتا كامپيت جاتىر ما ەكەن؟» دەپ بالالارمەن بىرگە جۇگىرىپ كەتىپتى دەگەندەي، مەنى دە سول سەكىلدى كورەسىز بە؟ ولاي بولمايدى. ارينە، ەسترادا انشىلەرى تەز تانىلادى. 2-3 انىمەن-اق تانىمال بولعاندار جەتەرلىك. ايگۇل قوسانوۆا، قاراقات ءابىلدينا، ومىرقۇل اينيازوۆ – مەنىڭ شاكىرتتەرىم. بىراق ەسترادالىق ءان ايتپاعاندىقتان، تانىلا الماي جۇرگەن قانشاما ءداستۇرلى ءانشى شاكىرتتەرىم دە بار. شامامىز كەلگەنشە، ءداستۇرلى ونەردى ۇستانۋىمىز كەرەك. ول – پارىز. دۇرمەككە قوسىلىپ شابا بەرۋگە بولادى. بىراق ونداي ساتقىندىق جاساي المايمىن. دومبىرانى كوزبوياۋشىلىق ءۇشىن ۇستاۋعا بولمايدى. ول – ونەرگە جاسالعان قيانات بولار ەدى. ماسەلەن، تويعا بارعانىمدا دومبىرا ۇستاپ جۇرگەن ءانشىنى كورمەيمىن. ءبىر جاعىنان، ول ماعان جاقسى، ەكىنشى جاعىنان، ول – ۇلكەن قاسىرەت.
– «قازاقتىڭ ءداستۇرلى 1000 ءانى» انتولوگيا­سىن قۇراستىرۋشىلاردىڭ ءبىرىسىز، باسشىلىق قىزمەتتى دە اتقاردىڭىز. نەگىزى، ءبىراز شارۋانى جاساپ ءجۇرسىز. بىراق سونىڭ ءبىرى كورىنسە، ەندى ءبىرى كوزدەن تاسا قالىپ جاتادى. ءباز بىرەۋلەر «تۇيمەدەي نارسەسىن تۇيەدەي ەتىپ» كورسەتەدى. بۇعان نە سەبەپ دەپ ويلايسىز؟ الدە بۇل ءىستى ايەل ەمەس، ەر ادام اتقارسا، ەلەنەر مە ەدى؟
– «بوعىن بوتالى ىنگەن قىلاتىن» ادامدار بولادى. ىستەگەن ەڭبەگىمدى پۇلداعان ەمەسپىن. ءوز باسىم جاساعان نارسەنى جار سالىپ ايتۋدى ىڭعايسىز سانايمىن. ونىڭ ۇستىنە، كورۋ ءۇشىن وعان وتكىر كوز كەرەك. مىسالى، «قازاقتىڭ ءداستۇرلى 1000 ءانى» دەگەن جيناقتى ەلباسىنىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن شىعاردىق. شىنىن ايتسام، سول اندەردىڭ كوبىن تۇگەلدەي بىلەمىن. بىلاي قاراعاندا، مىڭ ءان ءبىر ءانشى ءۇشىن كوپ. بىراق «وسىنشاما ءان بىلەمىن» دەپ ەشۋاقىتتا ساناپ، پۇلداپ كورگەن ەمەسپىن. جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. 2013 جىلى 4 انجيناعىم شىقتى. ءبىرىنشىسى – حالىق اندەرى، ەكىنشىسى – مۇحيت اندەرى، ءۇشىنشىسى – يليا جاقانوۆتىڭ اندەرى جانە فولكلورلىق ءانسامبلدىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن، زامان تالابىمەن وڭدەلگەن «گاككۋ» دەپ اتالاتىن ءوز اندەرىم. ەندى حالىق ونى ءوز كەرەگىنە جاراتا بەرەدى. ەستىپ جاتقاندار بار. اۋىل-اۋىلداردى ارالاپ كونتسەرت بەرەمىن، انجيناعىمدى تالاپ الىپ كەتەدى. دەمەك، سۇرانىس بار دەگەن ءسوز عوي.

جانپەيىسوۆانىڭ سۇيەنىشى كىم؟
s-zhanpeysova– جالپى، ونەر جولى – اۋىر جول. كەيدە ادام بولعان سوڭ كۇرەسۋدەن، ءوزىڭدى دالەلدەۋدەن شارشايتىن كەز بولادى ەمەس پە؟! ءتىپتى قولدى ءبىر سىلتەپ، ءبارىن تاستاي سالعىڭىز كەلەتىن ساتتەردە سىزگە نە كۇش بەرەدى؟ سۇيەنەرىڭىز كىم؟
– راس، جامبىلداعى جاعدايدان ەل حاباردار. بۇل جەردە كوپتىڭ ەمەس، جەكەلەگەن 6-7 ادامنىڭ تىرلىگى. سوعان ءتىپتى حالىقتىڭ ءوزى ءۇن قوسا الماي قالدى. ال جالعىز ءوزىم نە ىستەي الامىن؟ اللانىڭ دەمەۋىمەن، بۇل قيىندىقتان ءوتتىم. بىراق ول قيىنشىلىقتى اكەم كوتەرە المادى. جاسى 80-گە كەلىپ قالعان ەدى. اكەم 40 جىل مۇعالىم بولعان، وتە ءپرينتسيپشىل، ءادىل ادام. سول ءۇشىن دە ستالين اتانعان. كەز كەلگەن اتا-اناعا ەل الدىندا جۇرگەن پەرزەنتىنىڭ باسىنان ءوتىپ جاتقان ادىلەتسىزدىك اۋىر تيەدى عوي. ءسويتىپ، اكەمنىڭ جۇرەگى سىر بەرىپ، بيىلعى جىلدىڭ مامىرىندا ومىردەن ءوتتى. بۇل جاعداي ماعان اۋىر ءتيدى. سەبەبى، «كارى قويدىڭ جاسىنداي» جا­سى قالدى عوي، ءومىرىن ۇزارتايىنشى» دەپ جا­نى­نا بارعانمىن. كەرىسىنشە، اكەمنىڭ ءومىرىن قىس­قارتىپ الدىم. وسى وي مەنى قاتتى شار­شات­تى. بىراق ءتىرى ادام تىرشىلىگىن جاسايدى ەكەن. «ءديىر­مەندە تۋعان تىشقان دۇبىردەن قورىق­پايدى» دەگەندەي، ول قيىندىقتان دا ءوتتىم. ارينە، ءبىرىنشى – اللانىڭ ارقاسى. ەكىنشىدەن، ۋاقىت ەمدەيدى. ونىڭ ۇستىنە جاقىن ادامدارىم دەمەۋ بولدى. سونىڭ ءبىرى – قىزىم قۋانىش.
– اكەڭىزبەن قوشتاسا الدىڭىز با؟ سوڭعى ءسوزى نە جايىندا بولدى؟
– ءبىر جاعىنان شۇكىر دەيمىن، اكەم 80 جاس جاسادى. ومىردەن وتەتىنىن ءبىلىپ، الدىن الا جانىنا شاقىردى. ول كەزدە اكەم اۋرۋحانادا بولاتىن. بارعانىمدا: «اينالايىن، جوسپارىڭ ۇلكەن ەكەن. تىم الىسقا كەتىپ باراسىڭ. سەنى جولىڭنان بوگەي المايمىن. بىراق مىنا تەلەفونىڭ قوسۋلى، قۇلاعىڭ ۇيگە قاراي ءتۇرۋلى بولسىن. بالام، مەن كەتەمىن. الىسقا ۇزامايمىن، از قالدى عوي» دەدى دە، ۇيدەگى بالالاردى ماعان تاپسىردى. شىنىندا دا، سول كەزدە مەنىڭ گاسترولىم كوپ ەدى. ونىڭ ايتقانىنا سەنبەدىم. ءبىر جاعىنان ولىمگە قيماعانىم راس. «جوق، بۇل نە دەگەنىڭىز؟! قۇداي قالاسا، كۇزدە ءسىزدىڭ 80 جاسىڭىزدى، مەنىڭ 50 جاسىمدى قوسىپ، تارازدا توي جاسايمىن» دەپ اكەمنىڭ سوزىنە ءمان بەرمەدىم. الايدا اكەم ايتقان كۇنىندە، 25 مامىردا قايتىس بولدى.
اكەمنىڭ كوزى تىرىسىندە «قانداي جاقسىلىق جا­ساسام ەكەن؟» دەپ ويلايتىنمىن. ءيا، ءۇي الىپ، نە سالىپ بەرگىم كەلدى، بىراق ونى جاساي المادىم. ونىڭ بارلىعى ماتەريالدىق جاعداي عوي. بىراق كونتسەرتىمدە اكەمدى حالىقتىڭ ورتا­سىنان تۇرعىزىپ «مەنىڭ اسقار تاۋىم — اكەم. اكەمە «جان اكەم» دەگەن ءاندى ارنايمىن» دەپ ورىنداعانىم بار. سوندا وزىنە ارناعان ءانىم­دى اكەم ەستىدى دەپ قۋاندىم، سوعان ءتاۋبا دەيمىن.

انامنان ەرتە ايىرىلدىم
– اناڭىز جايىندا نە دەيسىز؟ ول كىسى قانداي بەينەسىمەن ەسىڭىزدە قالدى؟
– ءبىر وكىنىشىم، انام ومىردەن ەشتەڭە كورمەدى. وعان ەشتەڭە جاساي دا المادىم. ول بار-جوعى 30 جاسىندا ومىردەن ءوتتى. ول كەزدە ەكى جاستا ەدىم. ەسىمدە تەك انامنىڭ سۇلباسى عانا قالعان. انام ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزىندە اۋرۋحانادا وتكىزدى. ءبىر كۇنى اۋرۋحانادان كەلدى. ۇستىندە ورنەكتەلگەن كويلەگى بار. كەلگەنىنە ءبارىمىز قۋانىپ، الدىنان جۇگىرىپ شىقتىق. سوندا انام شەمىشكە الىپ كەلىپتى. ءبارىمىز ونىڭ جانىنا جامىراي وتىرىپ، شەمىشكە شاعىپ وتىرعانىم ەسىمدە.
ايتەۋىر ىسمەر كىسى ەدى. بىزگە كيىم تىگىپ بەرەتىن. كەيىن كونتسەرت كەزىندە كيىم تىكتىرگەن سايىن «شىركىن، انام بولعاندا عوي، ول ماعان ءوزى تىگىپ بەرەتىن ەدى» دەپ تالاي ارماندادىم.
– اكەڭىزدىڭ 80 جاسىن، ءوزىڭىزدىڭ 50 جاسىڭىزدى قوسىپ، اتاعىڭىز كەلگەنىن ايتىپ ءوتتىڭىز. بۇل مەرەيتويلىق كەش پە؟
– راس، بىلتىر اكەمنىڭ 80 جاسى، ءوزىمنىڭ 50 جاسىم بار، ەل الدىندا جاقسىلاپ ءان-كەشىمدى وتكىزۋدى جوسپارلاعانمىن. اياق استىنان وسىنداي قيىندىق بولىپ، ءبارى قالدى. شىنى كەرەك، سالىم سۋعا كەتتى. ءوز-وزىمە كەلۋىم قيىن بولدى. الايدا ءوزىمدى قامشىلاپ، «ءبيتىمدى سىعىپ»، بارىمدى سالىپ، كونتسەرت بەرۋ قاجەت دەپ شەشتىم. نەگىزى، بۇل كەش تەك مەنىڭ مەرەيتويىما نەمەسە اكەمە عانا ارنالعان ەمەس. «ءانىم ساعان امانات» اتتى كونتسەرتتى مۇحيت اتامىزدىڭ 177 جىلدىعىنا ارناپ وتىرمىن. بىراق بۇل جالعىز مۇحيت بابامىزدىڭ، نە بولماسا تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالعان كەش ەمەس، بۇكىل بابالارعا ارنالعان تاعزىمىم.
كاسىپكەر ءانشى
– «ۋاقىت بارىنە ەمشى». دەگەنمەن كوڭىلدە كىربىڭ قالدى ما؟ 

– «بيتكە وكپەلەپ، تونىڭدى وتقا جاقپا» دەگەن دانا حالقىمىز. جامبىل وبلىسىنىڭ حالقىنا وكپەلى ەمەسپىن. مەنى كەتىرگىسى كەلىپ جۇرگەندەر بار، بىراق مەنى كەتىرە المايدى. سەبەبى، جامبىل – مەنىڭ كىندىك قانىم تامعان جەرىم. ول تەك – اللانىڭ قولىندا. باعانا ايتقانىمداي، بىرنەشە ادامنىڭ جاساپ جۇرگەن قۇيتىرقى ارەكەتىن جامبىل وبلىسىنىڭ حالقى ەتىپ كورسەتكىسى كەلەتىندەر بار. سول ادامدارعا دەگەن رەنىشىم ارقىلى كوپكە توپىراق شاشقىم كەلمەيدى. وعان بولا ءوزىمدى تومەندەتكىم كەلمەيدى. ولاردى حالىق بىلەدى. باستىسى، حالقىمدى قاشان دا قۇرمەتتەيمىن، سىيلايمىن، ولارعا باسىمدى يەمىن.
– قىزمەتتەن كەتكەننەن كەيىن «كاسىپكەرلىكپەن اينالىسامىن» دەگەن ەدىڭىز. قازىر نەمەن اينالىسىپ ءجۇرسىز؟ جەكە كاسىبىڭىز بار ما؟
– بۇگىندە الماتى مەن استانا قالالارىنان «امانات» دەگەن ونەر ورتالىعىن اشتىم. نەگىزىنەن، «استانادان اشامىن» دەگەن ويمەن ەلورداعا كەتكەنمىن. ءدال سول ۋاقىتتا الماتىعا شاقىرتۋ الدىم. قالا اكىمى باۋىرجان بايبەك «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترىن اشقانىن ايتتى. بۇعان دەيىن دە مەن ءداستۇرلى ونەر ورتالىعى، تەاترى بولۋ كەرەكتىگىن ايتىپ جۇرگەم. قازىر سول جەردە «امانات» دەگەن ورتالىق جۇمىس ىستەپ جاتىر. وندا ءداستۇرلى ونەردىڭ بارلىق تۇرلەرى بار: دومبىرا، سىرناي، كەرنەي، جەتىگەن اسپاپتارىنا ۇيرەتەمىز. «ونەرگە اركىمنىڭ-اق بار تالاسى» دەگەندەي، وقۋشىنىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە قارامايمىز. ءداستۇرلى مۋزىكا فەستيۆالىن وتكىزۋ جوسپاردا بار. كاسىپكەرلىك دەگەن وسى عوي.


اڭگىمەلەسكەن نازگۇل ەرجانقىزى،

"ايقىن"كز.

 

پىكىرلەر