كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيا وڭتۇستىك كورەياعا ەنگەن كەزدەگى جاعداي جانە ونىڭ الدىن الۋ جانە باقىلاۋ بويىنشا ۇكىمەت قانداي شارالار قابىلدادى؟ ءسوز جوق، بۇل ارەكەتتەر جاعدايدى تۇراقتاندىرۋعا جانە اۋرۋشاڭدىقتىڭ جوعارىلاۋىن تومەندەتۋگە كومەكتەستى. 2015 جىلى تاياۋ شىعىس تىنىس الۋ سيندرومىمەن (MERS) كۇرەسۋ تاجىريبەسىمەن وڭتۇستىك كورەيا ۇكىمەتى پاتسيەنتتەرمەن جانە مەديتسينالىق قىزمەتكەرلەرمەن نە ىستەۋ كەرەكتىگىن ءبىلدى.
بىراق شينجونچي سەكتا مۇشەلەرى ەپيدەميولوگيالىق قاۋىپسىزدىك شارالارىن ەلەمەگەن كەزدە جاعداي باقىلاۋدان شىعىپ كەتتى. وسىدان كەيىن اۋرۋدىڭ كۇرت ءوسۋى بايقالدى جانە سول كەزدە وڭتۇستىك كورەيا كوروناۆيرۋستا باسقا ەلدەر اراسىندا ەكىنشى ورىندى يەلەندى. پرەزيدەنت پەن ۇكىمەت وپپوزيتسيا مەن قوعامنىڭ سىنىنا ۇشىرادى، بىراق ولاردىڭ ەرەكشە كۇش-جىگەرى كوروناۆيرۋستىڭ تارالۋىن باسەڭدەتىپ، سەنىمدى قالپىنا كەلتىرۋگە جانە پرەزيدەنتتىڭ دە، باسقارۋشى پارتيانىڭ دا رەيتينگىن كوتەرۋگە كومەكتەستى. كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيانىڭ تارالۋىنا قارسى قازاقستان مەن وڭتۇستىك كورەيا اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق ماسەلەسى دە نازارىمىزدان تىس قالعان جوق.
وڭتۇستىك كورەياداعى COVID-19-دىڭ ەنۋى جانە بيلىكتىڭ رەاكتسياسى. COVID-19 قىتايدىڭ ۋحان قالاسى ارقىلى تەز تارالىپ، وڭتۇستىك كورەياعا 2020 جىلدىڭ 20 قاڭتارىندا كىردى. باق-تىڭ (باق) حابارلاۋىنشا، جاڭا ۆيرۋستىڭ العاشقى تاسىمالداۋشىسى ۋحاننان ۇشىپ كەلگەن 35 جاستاعى قىتايلىق ايەل بولعان. قىزبا بەلگىلەرىنە بايلانىستى ول اۋرۋحانادا وقشاۋلانعان. ودان كەيىن وڭتۇستىك كورەيادا كوروناۆيرۋستىڭ جاڭا ينفەكتسياسىنىڭ ەكىنشى جاعدايى ۋحان قالاسىندا جۇمىس ىستەگەن 55 جاستاعى وڭتۇستىك كورەيلىكتە تىركەلدى. وسىعان بايلانىستى وڭتۇستىك كورەيا ۇكىمەتى COVID-19 باقىلاۋى مەن الدىن الۋدى قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان بىرقاتار باعىتتار بويىنشا جۇمىستاردى باستادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى 20 مەديتسينالىق جانە فارماتسەۆتيكالىق كومپانيالاردان تۇراتىن تەست جيناقتارىن جاساۋدى باستادى. حالىقتىڭ COVID-19 تۋرالى حاباردارلىعىن ارتتىرۋ، ىستەر تۋرالى دەرەكتەر جيناۋ جانە COVID-19 باقىلاۋ بويىنشا كۇشەيتۋدىڭ ماڭىزدى بولىگىنىڭ ءبىرى 1339 Call Center-ءدى قۇرۋ بولدى [1].
COVID-19-دىڭ الدىن-الۋدىڭ كەلەسى قادامى، ۇكىمەتتىڭ COVID-19-دان اۋىر سىرقاتتانۋ قاۋپى جوعارى بولاتىن جەتى توپتى انىقتاۋى بولدى: 65 جاستان اسقان ادامدار; قانت ديابەتى، سوزىلمالى بۇيرەك، باۋىر نەمەسە جۇرەك اۋرۋلارى جانە ادامنىڭ قورعانىش تاپشىلىق قوزدىرعىشى (اقتق) سياقتى سوزىلمالى اۋرۋلارى بار ادامدار; قان قاتەرلى ىسىگى بار ادامدار; حيميوتەراپيا الاتىن ونكولوگيالىق ناۋقاستار; ءبىر نەمەسە بىرنەشە يممۋنوسۋپرەسسيۆتى دارىلەردى قابىلدايتىن ادامدار; جۇكتى ايەلدەر، وتە سەمىز ادامدار، دياليزدە جۇرگەندەر، ترانسپلانتاتسيا الۋشىلار جانە تەمەكى شەگۋشىلەر; قان وتتەگىمەن قانىعۋ دەڭگەيى 90%-دان تومەن ادامدار. ۇكىمەت سونىمەن بىرگە COVID-19 پاندەمياسىنا دەيىن اۋرۋحانالارداعى ءارتۇرلى ەپيدەميالىق جاعدايلاردىڭ سيمۋلياتسيالارىن جۇرگىزۋ ارقىلى وسى جانە باسقا توپتارمەن جۇمىس جاساۋ ءۇشىن شارالار قاراستىردى [2].
كوروناۆيرۋسپەن كۇرەستىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندەگى ساراپشىلار شەڭبەرىندە ۇكىمەتتىڭ يكەمدى ساياساتىمەن بارلىعى بىردەي بولىسە المايتىنىن اتاپ وتكەن ءجون. مىسالى، كورەيانىڭ جۇقپالى اۋرۋلار قوعامى كارانتينگە قاتىستى شارالاردىڭ قاتاڭ بولۋىن جاقتادى. سونىمەن قاتار، وسى قوعام وكىلدەرى قىتايدان كەلگەندەرگە 14 كۇندىك كارانتين ەنگىزۋدى تالاپ ەتە باستادى، بىراق ۇكىمەت ولاردى سول كەزدە قولدامادى [3].
COVID-19 تەرىس اينالۋ ىقتيمالدىعىن ەسكەرە وتىرىپ، كورەيانىڭ ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى جانە ەڭبەكتى قورعاۋ اگەنتتىگى وسال جۇمىسشىلارعا العاشقى ينفەكتسيادان 10 كۇن وتكەن سوڭ 700 000-نان استام ماسكا تاراتقان. سودان بەرى ۇكىمەت التى ساعات ىشىندە ناتيجە بەرە الاتىن COVID-19 تەست جيناعىن ماقۇلدادى جانە تاراتتى. وڭتۇستىك كورەيادا كۇنىنە كەم دەگەندە 20 000 ادام تەستىلەۋدەن ءوتتى. ۇكىمەتتىڭ ەلدەگى كوروناۆيرۋستىق جاعدايعا بايىپتى قاراعانى تۋرالى 23 اقپاندا توتەنشە جاعداي جاريالاۋى دالەل بولدى [4, 36 ب].
تاياۋ شىعىستاعى تىنىس الۋ سيندرومىن (MERS) باقىلاۋ جانە الدىن-الۋ تاجىريبەسى. وڭتۇستىك كورەيا ۇكىمەتىنىڭ COVID-19 العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ جەدەل جانە شەشىمدى ارەكەتىن تاياۋ شىعىستاعى رەسپيراتورلىق سيندروممەن (MERS) كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيامەن كۇرەستىڭ الدىڭعى تاجىريبەسىمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. 2012 جىلى ساۋد ارابياسىندا جاڭا ۆيرۋستى جۇقتىرۋدىڭ العاشقى ءىرى ەپيدەمياسى تىركەلدى. ساۋد ارابياسىنداعى ەپيدەميولوگيالىق جاعداي وڭتۇستىك كورەياعا ايتارلىقتاي زيان كەلتىردى، ويتكەنى كوپتەگەن وڭتۇستىك كورەيالىق ترانسۇلتتىق كومپانيالاردىڭ بۇل ەلدە وزدەرىنىڭ كوممەرتسيالىق مۇددەلەرى بار [5, 4 ب.].
وڭتۇستىك كورەياداعى MERS كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسياسىنىڭ العاشقى جاعدايى 2015 جىلدىڭ 24 مامىرىندا بەلگىلى بولدى. ناۋقاس از ۋاقىت ىشىندە باحرەين، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى، باحرەين، ساۋد ارابياسى جانە كاتار سياقتى اراب ەلدەرىندە بولعان 68 جاستاعى وڭتۇستىك كورەيالىق كاسىپكەر بولاتىن. 4 مامىردا ول وڭتۇستىك كورەياعا ورالدى. اۋرۋدىڭ العاشقى بەلگىلەرى 11 مامىردا پايدا بولدى، ال 15 مامىردا ناۋقاس اۋرۋحاناعا جاتقىزىلدى جانە 17 مامىردا اۋرۋحانادان شىعارىلدى [6].
الايدا، وعان ءدال دياگنوز قويىلمادى جانە از ۋاقىتتىڭ ىشىندە ءۇش اۋرۋحانانى ارالاپ ۇلگەردى، سونىڭ سالدارىنان 186 ادام ينفەكتسيا جۇقتىردى. MERS-ءتىڭ ودان ءارى تارالۋىن توقتاتۋ ءۇشىن ۇكىمەت كونتاكتىلەردى باقىلاۋعا، تەستىلەۋگە جانە جۇمساق وقشاۋلاۋعا رۇقسات بەرۋى كەرەك ەدى. بىراق ەپيدەميادان كەيىن تۋريزم زارداپ شەگۋىنە بايلانىستى بىرنەشە شىعىس ازيا ەلدەرى ءوز ازاماتتارىنا كورەياعا بارماۋعا كەڭەس بەردى [7, 9 ب.]. MERS ۆيرۋسىن جۇقتىرۋ ىقتيمالدىعى التى اي بويى ساقتالدى، سوندىقتان كورەيلىكتەردە ولاردىڭ ءومىرى ءۇشىن ۇلكەن قورقىنىش پايدا بولدى. سونىمەن بىرگە ۇكىمەت تۋريزمنەن تۇسكەن 2,6 ميلليارد دوللارلىق كىرىستى جوعالتىپ، دياگنوستيكا، ەمدەۋ جانە باسقا دا شارالارعا شامامەن 1 ميلليارد دوللار جۇمساعان [8].
MERS دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى توتەنشە جاعدايدىڭ ءورشۋى جانە سوعان بايلانىستى الدىن-الۋ شارالارى ادامداردىڭ بەتپەردە كيۋگە، كونتاكت تراسسەرلەرىمەن ىنتىماقتاستىقتا بولۋعا جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىن باسقاشا تۇردە تىڭداۋعا دەگەن نيەتتەرىن ارتتىردى. سونىمەن، كوپتەگەن وڭتۇستىك كورەيالىقتار ءۇشىن قوعامدىق ورىنداردا ماسكا كيۋ مادەنيەتى قازىردىڭ وزىندە الەۋمەتتىك نورماعا اينالدى. COVID-19 ەپيدەمياسى كەزىندە MERS ەپيدەمياسى كەزەڭىنە قاراعاندا، قوعامداستىقتىڭ الدىن الۋ حاتتامالارىن ۇستاناتىن ادامدار كوپ بولدى [9]. وسىلايشا، وڭتۇستىك كورەيا MERS-كە جاۋاپ رەتىندە ساباق الدى، بۇل كورەيا بيلىگىنىڭ تەگۋ ەپيدەمياسىنا نەگە تەز جاۋاپ بەرگەنىن تۇسىندىرۋگە كومەكتەسەدى.
وڭتۇستىك كورەيانىڭ سينچحونجي سەكتاسى جانە تەگۋ قالاسىندا پايدا بولعان COVID-19. 17 اقپانعا قاراي ەپيدەميولوگيالىق جاعداي تۇراقتى بولىپ كورىندى: 30 جۇقتىرعان ادام جانە بىردە-ءبىرى قايتىس بولعان جوق. ەلدەگى ادامدار جالعان قاۋىپسىزدىك سەزىمىن دامىتتى، سوندىقتان كوپتەگەن ازاماتتار مەن سەۋلگە كەلگەن قوناقتار حيرۋرگيالىق ماسكالارىن شەشىپ، مەترو مەن ساۋدا ورتالىقتارىنا ساياحاتىن جالعاستىردى. اۋرۋدىڭ راستالعان جاعدايلارىنىڭ سانى كوروناۆيرۋستىق ەپيدەميانىڭ ءبىرىنشى ايىندا تاۋلىگىنە نولدەن ەكىگە دەيىن بولدى. COVID-19-نىڭ ودان ءارى تەز تارالۋى وڭتۇستىك كورەياداعى ءۇشىنشى ءىرى قالا - تەگۋ قالاسىنىڭ تۇرعىنى، «پاتسيەنت 31» دەگەن اتپەن تانىمال سينچحونجي شىركەۋىمەن بايلانىستى. سودان كەيىن كۇندەلىكتى راستالعان جاعدايلار تەز ءوسىپ، 29 اقپاندا 909 جاعدايعا جەتتى [10]. سونىمەن، وڭتۇستىك كورەيا جۇقتىرعان ادامدار سانى بويىنشا بارلىق ەلدەردى باسىپ وزىپ، قىتايدان كەيىنگى ەكىنشى ورىنعا شىقتى [3].
61 جاستاعى شىركەۋ قىزمەتكەرىنىڭ ەكى رەت تەگۋ قالاسىنداعى سينچحونجي شىركەۋىندە بولعان راسىمگە قاتىسقانى انىقتالدى. ساپار بارىسىندا ول ۆيرۋستىق ينفەكتسيانى وتباسىلارىنا جانە باسقا شىركەۋ مۇشەلەرىنە تەز تاراتقان بىرنەشە ونداعان كەلۋشىلەردى جۇقتىردى. شىركەۋ قىزمەتكەرىنىڭ وزىنە كەلەر بولساق، ول وڭتۇستىك كورەياداعى اقپان ايىنداعى جاپپاي ينفەكتسيالاردىڭ سينچحونجي شىركەۋىمەن ەشقانداي بايلانىسى جوق دەپ ويلادى، ويتكەنى ونىڭ پىكىرىنشە، «ولاردىڭ ەشقايسىسى جۇقپاعان» [11]. وقيعاعا قاتىستى تەرگەۋ بارىسىندا ناۋقاستاردىڭ الدىن الۋ جانە باقىلاۋ ورتالىعىنىڭ 130 دەتەكتيۆى جانە ولاردىڭ كومەكشىلەرى بۇكىل ەلدەگى ءدىني توپتىڭ بارلىق دەرلىك مۇشەلەرىمەن سويلەسىپ، تەگۋ قالاسىندا تۇراتىنداردىڭ بارلىعىنان كوروناۆيرۋستىق سىناقتار الدى [12]. ناتيجەسىندە 5000-عا جۋىق ناۋقاس انىقتالدى، ولاردىڭ جۇزدەگەنىندە اۋرۋ بەلگىلەرى جوق [11].
سينچحونجي شىركەۋىنىڭ جانجالىنان كەيىن بۇرىنعى مۇشەلەرىنىڭ ايعاقتارى جاريالاندى، ولار ءتىپتى اۋىرعان كەزدە دە «ساردينالار سياقتى جينالعان» قىزمەتتەرگە بارۋ كەرەك دەپ مالىمدەدى. ولاردىڭ پىكىرىنشە، شىركەۋ ولاردى اۋرۋدان قورعايدى نەمەسە اۋرۋ كۇنا دەپ سانايدى. بۇعان قوسا، سينچحونچجي مۇشەلەرى پاندەميا كەزىندە 1000-نان استام ادامنان تۇراتىن توپتارعا جينالعانى تۋرالى قوعامدىق پىكىر قالىپتاستى [13].
سونىمەن قاتار، وڭتۇستىك كورەيالىقتار سينچحونچجي سەكتا جەتەكشىلەرى وزدەرىنىڭ شىركەۋ مۇشەلەرىنىڭ تىزىمدەرىن بەرۋدەن باس تارتادى دەپ سانايدى، بۇل دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ەپيدەميانىڭ العاشقى ماڭىزدى كۇندەرىندە ۆيرۋستىڭ تارالۋىن باقىلاۋدى جەڭىلدەتەدى. شىركەۋ باسشىلارى كەيبىر ادامدار ءالى تولىق مۇشە بولماعاندىقتان، تولىق ءتىزىمدى بەرۋ قيىنعا سوقتى. ءسينچونجيدىڭ ۇستانىمىنا جاۋاپ رەتىندە پۋسان قالاسىنىڭ مەرى، ەگەر سينچحونچجي جالعان ءتىزىم ۇسىنعانى انىقتالسا، سوتقا شاعىمدانۋعا ۋادە بەردى، ال تەگۋ مەرى كۆون يون دجين شىركەۋدى قالادا تۇراتىن شىركەۋشىلەردىڭ ءتىزىمىن بەرۋدەن بىرنەشە رەت باس تارتقانى ءۇشىن قىلمىستىق ءىس قوزعاۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن ايتتى. شىركەۋدىڭ جەتەكشىسى جانە نەگىزىن قالاۋشى لي مان حي پوليتسياعا شاقىرتىلىپ، تەرگەۋگە كەدەرگى بولدى جانە سەنۋشىلەر سانى مەن عيبادات ەتۋ ورىندارى تۋرالى بيلىكتى بىلە تۇرا جاڭىلىستىردى دەگەن ايىپپەن جاۋاپ الىندى [13].
سىنعا جاۋاپ رەتىندە سينچحونجي شىركەۋى ونى «كوروناۆيرۋستىڭ ەڭ ۇلكەن قۇربانى» دەپ مالىمدەدى. سەكتا مۇشەلەرىنىڭ ءبىرى youtube-تە ۆيدەو جاريالاپ، وندا ءدىني توپ مۇشەلەرى تۋرالى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ورىنسىز حابارلار مەن قاۋەسەتتەرمەن كۇرەسەتىندىگىن مالىمدەدى [14]. بۇل حابارلاما وڭتۇستىك كورەيالىقتاردىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋدىردى جانە ولار مازحابتى ەرىتۋگە ماجبۇرلەۋ تۋرالى ونلاين پەتيتسياعا قول قويدى. پەتيتسي
[caption id="attachment_52900" align="aligncenter" width="1050"]
epa08312878 Visitors wearing masks stroll under cherry blossoms at Ueno Park in Tokyo, Japan, 22 March 2020. Authorities asked visitors to not hold 'hanami' (or blossom viewing) parties to limit the spread of the COVID-19 coronavirus. EPA-EFE/FRANCK ROBICHON[/caption]
يا پرەزيدەنتتىڭ سايتىندا جاريالاندى. ءبىر كۇن ىشىندە تاراتۋ باستاماسىنا 240 مىڭنان استام ادام قول قويدى [15].
ناتيجەسىندە سينچحونجي سەكتا مۇشەلەرىنە قارسى قوعامدىق قۋدالاۋ كۇشەيدى. ونى توقتاتۋ ءۇشىن ءبىر ادام Facebook-تە ءوزىنىڭ، ايەلى مەن ەكى بالاسىنىڭ ۆيرۋس جۇقتىرعانى تۋرالى حابارلاما جازدى، سوندىقتان ادامداردان ونىڭ وتباسىنا مەيىرىمدىلىك كورسەتۋىن سۇرايدى. ول اناسىنىڭ ءسينچوندجيدىڭ ءىزباسارى ەكەنىن بىلمەيتىندىگىن جازدى. سونىمەن قاتار، ول ايەلىن ينكۋباتسيا كەزەڭىندە كوپتەگەن ايماقتارعا بارعانى ءۇشىن قاتال سىنعا الماۋدى ءوتىندى، ويتكەنى ول مەدبيكە بولىپ تابىلادى جانە ونىڭ كاسىبي مىندەتتەرى اۋرۋحانالاردا مۇگەدەكتەردى ەرتىپ جۇرەدى. ول وعان قارعىس ايتپاۋدى ءوتىنىپ، شىنىمەن دە قاتتى قوزعالعانىن ايتتى. «ونىڭ جالعىز كىناسى - ول مەن سياقتى ادامعا ۇيلەندى، جانە ول جاستارعا قامقورلىق پەن قامقورلىق جاساۋدى بىلەدى»، - دەپ اياقتادى ول [16]. وڭتۇستىك كورەيانىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تاراتقان بۇل اسەرلى حابارلاما «سينچحونجي» ءدىني توبىنىڭ وكىلدەرىنە دەگەن وشپەندىلىك سەزىمىن تۋدىردى.
قازىرگى ۋاقىتتا سينچحونچجي سەكتاسى تۋرالى وقيعا ۇكىمەتتىڭ كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسۋ شارالارىنا قارسى شىقتى دەگەن ايىپپەن ونىڭ جەتەكشىسى لي مان ءحيدى 2020 جىلى 31 شىلدەدە ۇستاۋ جانە قاماۋمەن اياقتالدى. سونداي-اق، وعان سەكتانىڭ جاقتاستارىنىڭ سانى تۋرالى جالعان اقپاراتتى جاريالادى جانە زاڭسىز كەزدەسۋلەر وتكىزدى دەپ ايىپتالدى. سونىمەن قاتار، پروكۋراتۋرا ونىڭ قايىرىمدىلىق قاراجاتىنان شامامەن 4 ميلليون ەۋرونى جىمقىرعانىن مالىمدەدى [17].
وڭتۇستىك كورەياداعى كوروناۆيرۋستىق جاعداي جانە پرەزيدەنت ساياساتى. سينچحونچجي سەكتاسىنا قاتىستى جانجالدان كەيىن كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيانى جۇقتىرعاندار سانىنىڭ كۇرت ءوسۋى اياسىندا وڭتۇستىك كورەيانىڭ ءبىر ميلليوننان استام ازاماتى پرەزيدەنت مۋن چجە ينگە يمپيچمەنت جاريالاۋ تۋرالى كەزەكتى ءبىر پەتيتسياعا قول قويدى. وعان پاندەميامەن كۇرەستە كارانتيندىك شارالاردى قابىلداۋعا قابىلەتى جوق، سونىمەن قاتار اۋرۋدىڭ شارىقتاۋ شاعىندا قىتايعا 3 مىڭ ماسكا جىبەردى دەگەن ايىپ تاعىلدى. مۋن چجە ين سىنشىلارى قىتايدان كەلگەن تۋريستتەردىڭ كىرۋىنە كورەيا مەديتسينالىق قاۋىمداستىعىنىڭ توسقاۋىل قويۋ تۋرالى ۇسىنىسىن ورىنداۋ كەرەك ەدى دەپ سانادى.سونداي-اق، قىتايدان تىس جاقتاردا ينفەكتسيانىڭ تارالۋ جاعدايلارى بويىنشا وڭتۇستىك كورەيا ەكىنشى ورىندا تۇرعاندىقتان، نارازىلىق تۋىندادى. الايدا كورەيانىڭ ناۋقاستاردى باقىلاۋ ورتالىعى باستاعان بارلىق بيلىكتىڭ ۇجىمدىق كۇش-جىگەرى كوروناۆيرۋستىڭ تارالۋىن باسەڭدەتە الدى. ياعني، Covid-19 پاندەمياسى كورەيانى سوققىعا جىققاننان كەيىن، مۋن چجە ين اكىمشىلىگى دەرەۋ اۋقىمدى سىناقتار وتكىزىپ، باسقا ەلدەر سياقتى لوكداۋنعا جۇگىنۋدىڭ ورنىنا، قوعامدى تولىعىمەن حاباردار ەتۋ ءۇشىن اشىق ءتاسىل قابىلدادى. ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەك، مۋن چجە ءيننىڭ ساياساتقا قاتىستى ستراتەگياسى Covid-19-عا ءساتتى جاۋاپ بەرۋدىڭ نەگىزگى فاكتورى بولىپ تابىلادى. پرەزيدەنت بولىپ سايلانعانعا دەيىن مۋن چجە ين داعدارىستىڭ ءتيىستى باسقارىلۋىن تولىق ءبىلدى. ول KBS World (Kر نەگىزگى وپپوزيتسيالىق پارتياسىنىڭ) جەتەكشىسى بولعان كەزدە، MERS داعدارىسى ەلگە قاتتى اسەر ەتتى [18].
سول كەزدە ول كورەيانىڭ اۋرۋلاردى باقىلاۋ جانە الدىن الۋ اگەنتتىگىنە بارىپ، ساراپشىلاردىڭ ءباسپاسوز كونفەرەنتسيالارىن تىڭدادى. ءۇشىنشى كوروناتسيا مەرەيتويى كەزىندە پرەزيدەنت بولىپ سايلانعاننان كەيىن، ول ارنايى سويلەگەن سوزىندە جۇقپالى اۋرۋلارمەن كۇرەستە ۇلتتىق الەۋمەتتى نىعايتۋ ءۇشىن ايماقتىق جۇيەنى قۇرۋعا ۇمتىلاتىنىڭ ايتتى. كوۆيد-19-عا قارسى كۇرەستە قكدك توراعاسى دجۋنگ يۋن كيۋننىڭ ءرولى زور بولدى. ونى KCDC-ءتى جەتىستىككە جەتەلەگەن «ناعىز قاھارمان ايەل» دەپ اتايدى.پرەزيدەنت مۋن چجە ين MERS ەپيدەمياسىمەن بولعان جامان تاجىريبە چون ىن گەنگە كوۆيد-19 داعدارىسى كەزىندە دۇرىس شەشىم قابىلداۋعا كومەكتەستى دەپ اتاپ ءوتتى. ماسەلەن، چون ىن گەن MERS پاندەمياسىمەن كۇرەس كەزىندە پاتسيەنتتەردىڭ ەشقانداي اۋرۋحانالىق حابارلاماسىز باسقا اۋرۋحانالارعا كوشىرىلگەنىن انىقتاعان. سونىڭ نەگىزىندە، Covid-19 تاراعان كەزدە، كورەيالىق بيوتەحنيكالىق كومپانيالار مەن زەرتتەۋشىلەردى ءتيىمدى تەست جيناقتارىن تەز ازىرلەۋگە شاقىردى. ونىڭ شەشىمى وڭتۇستىك كورەيانىڭ كوۆيد-19-دى جەڭۋىنىڭ ماڭىزدى فاكتورى بولىپ سانالادى [18].
وڭتۇستىك كورەيا حالىقارالىق قوعامداستىقتا جوعارى باعاعا يە بولدى، ويتكەنى بيلىك قوعاممەن ۇيلەستىرۋدى جانە كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيامەن كۇرەستە بىرلەسكەن مىندەتتەمە قۇردى، بۇل وعان ەكونوميكانىڭ نەگىزگى سالالارىن جاپپاۋعا مۇمكىندىك بەردى. وسى نەگىزدە وڭتۇستىك كورەيا پرەزيدەنتى ءوز ەلىنىڭ الەمدەگى جەتەكشى ەپيدەمياعا قارسى كۇرەستە No1 كوشباسشى ەكەنىن ايتتى. كورەيانىڭ مادەني ورتالىعى بۇكىل الەم بويىنشا ءوز تاجىريبەسىمەن جانە بىلىمىمەن ءبولىسۋ ءۇشىن «عاجايىپتار ەلىنەن حات» «بەينەبايانىن شىعاردى [19]. كوروناۆيرۋسپەن كۇرەستەگى جەتىستىك وڭتۇستىك كورەيا مەن شەتەلدىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا كەڭ قولداۋ تاپتى. 2020 جىلى 15 ساۋىردە ساياسي ماعىنادا، بۇل كورەيانىڭ بيلەۋشى دەموكراتيالىق پارتياسىنا ۇلتتىق اسسامبلەيادا بۇرىن-سوڭدى بولماعان ورىنداردى، ياعني پارلامەنتتىك مانداتتاردىڭ ۇشتەن ەكىسىنە - 300 ورىننىڭ 180-نە يە بولۋعا مۇمكىندىك بەردى، ال مۋن چجە ءيننىڭ رەيتينگى 70% -كە دەيىن ءوستى [20].
قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك كورەيانىڭ كوروناۆيرۋسقا قارسى كۇرەسى تۋرالى ستەرەوتيپتەرى.
قازاقستاندا باسقا الەمدەر سياقتى وڭتۇستىك كورەيالىقتاردىڭ ۇلكەن ءتارتىبى تۋرالى حابارلاما قالىپتاستى. وسىعان بايلانىستى وڭتۇستىك كورەيادا تۇراتىن ايگىلى رەسەيلىك كورەيتانۋشى ا.لانكوۆ كەلەسى باعا بەردى: «قالاي بولعاندا دا قازىرگى داعدارىس كورەي جاستارىنىڭ جالپى ءتارتىپتى ەكەنىن كورسەتتى.الەمگە قاتىناسىندا، ارينە ولار، سولتۇستىك ەۋروپانىڭ (گەرمانيا نەمەسە سكانديناۆيا) جاس تۇرعىندارىنا كوبىرەك ۇكسايدى. ءبىر جاعىنان، ولار تىنىشتىقتى جاقسى كورەدى جانە سولتۇستىك كورەيادان قيىنشىلىق كۇتپەيدى، ال ەكىنشى جاعىنان، مەملەكەت پەن يەرارحياعا دەگەن سەنىم جوعارى» [21].
بىراق كورەيلەردىڭ بارلىعى بىردەي ۇكىمەتتىڭ ۇسىنىستارىن ورىنداماعانىن ەسكەرۋ قاجەت. مىسالى، وڭتۇستىك كورەيانىڭ جاڭالىقتار پورتالدارى تۇنگى كلۋبتاردا الەۋمەتتىك اراقاشىقتىق ەرەجەلەرىن بۇزۋ جانە تاعى باسقالارى تۋرالى مەزگىل-مەزگىل حابارلاپ وتىردى. كەيىننەن ەكى جاس كورەي قىزدارى وزدەرىن ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ، وزدەرى ءۇشىن قوعامنان كەشىرىم سۇرادى، بىراق ولار بۇعان وكىنبەگەن سياقتى. بىردە ماس ادامنىڭ مەترو ماڭىندا ەدەندە دوڭگەلەنىپ، كوروناۆيرۋس جوق دەپ ايقايلاپ جاتقان ۆيدەوسى تاراپ كەتتى. باسقا جاعدايدا، تۇسكى استا داياشى ماسكا بولماعاندىقتان كليەنتكە قىزمەت كورسەتۋدەن باس تارتقان وقيعا تۇسىرىلگەن. كليەنت، شامامەن 45 جاستاعى ەر ادام، قاتتى توگىلىپ، داياشىعا ىدىس لاقتىرىپ، ونىمەن توبەلەسكەن.
الايدا مۇنداي جاعدايلار ءجيى كەزدەسپەيدى. پروفەسسور ا.لانكوۆ وڭتۇستىك كورەيالىقتاردىڭ ءتارتىبىن «... وزگەنىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋ جانە «شىعارىلۋعا» قالاماۋشىلىقپەن تۇسىندىرەدى. بەتپەردەنى تەك يەسىن قورعاۋ ءۇشىن تاقپايدى: بيلىك وزگەلەردى قورعاۋ ءۇشىن ماسكا قاجەت دەپ ءتۇسىندىردى، اينالاڭىزداعى ادامدارعا قامقور بولۋىڭىز كەرەك - كونفۋتسي قوعامىندا وسكەن ادام ءۇشىن بۇل اكسيوما [21].
قازاقستاندا كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسكە قاتىستى تاعى ءبىر ستەرەوتيپ بار. بىردە ماقالا اۆتورلارىنىڭ ءبىرى وڭتۇستىك كورەيادا كارانتين جاريالانعان كەزدە كوروناۆيرۋستىڭ تارالۋىمەن كۇرەسۋ ءۇشىن پوليتسيا كۇشتەرى قولدانىلماعانىن قازاقشا وقىدى. بىراق بۇل ولاي ەمەس. وڭتۇستىك كورەيا پوليتسياسى باقىلاۋ كامەرالارى، بانكتىك كارتالار جانە سمارتفوندار ارقىلى ەكى اپتاعا سوزىلاتىن كارانتيندى بۇزۋشىلاردى بەلسەندى تۇردە باقىلاپ وتىردى (كورەيا رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى نەمەسە شەتەلدىك ازامات ەلگە كەلگەن كەزدە ەكى اپتالىق كارانتيندە پاتەردە نەمەسە قوناق ۇيدە وتىرۋعا ءماجبۇر بولدى). سونىمەن، وقشاۋلانعان ادامعا بولمەدە وتىرعان-جاتپاعانىن تەكسەرۋ ءۇشىن بەينە قوڭىراۋ شالا الدى. كەيدە مەملەكەتتىڭ بۇل ساياساتى حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارىنىڭ سىنىنا ۇشىرادى. سونىمەن قاتار، وڭتۇستىك كورەيا پوليتسياسى قوعامدىق ورىنداردا ماسكا كيمەيتىندەرگە اياۋسىز ايىپپۇل سالدى.
كوروناۆيرۋسپەن كۇرەستەگى قازاقستان مەن وڭتۇستىك كورەيا اراسىنداعى سەرىكتەستىك.
وڭتۇستىك كورەيانىڭ قازىر پاندەميا ىندەتىنە ءساتتى دەن قويعان الەمدەگى العاشقى ەلدەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. 2020 جىلعى 25 قاراشاداعى كورەيا – ورتالىق ازيا فورۋمىندا وڭتۇستىك كورەيانىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ورتالىق ازيا ەلدەرى، ونىڭ ىشىندە قازاقستانمەن كوروناۆيرۋسقا قارسى ءىس- قيمىل بويىنشا ىنتىماقتاستىق تۋرالى زاڭ جاريالادى [22]. ساۋىردە ونلاين – ترانسلياتسيا وتكىزىلدى، وندا وڭتۇستىك كورەيا دارىگەرلەرى كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسۋ تاجىريبەلەرىمەن ءبولىستى. ترانسلياتسيانى 30 ەل، ونىڭ ىشىندە قازاقستاننان 700 – دەن استام دارىگەر قارادى. وڭتۇستىك كورەيانىڭ مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى وڭتۇستىك كورەيادا ءولىم – ءجىتىم 2 پايىز، ال باسقا ەلدەردە ورتاشا ەسەپپەن 6 پايىز بولدى دەپ اتاپ ءوتتى. ينفەكتسيانىڭ كۇرت ءوسۋىن توقتاتۋ ءۇشىن ولارعا MERS ۆيرۋسىمەن العاشقى تاجىريبە كومەكتەستى. سونداي – اق 20 جىلدىق تاجىريبەسى بار دارىگەرلەر نەگىزىنەن كوروناۆيرۋسپەن جۇمىس ىستەدى [23].
كورە يلبو گازەتىندە جاريالانعان ماقالادا ايتىلعانداي سالتاناتتى ءراسىم 2020 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ءوتتى. وڭتۇستىك كورەيا ۇكىمەتى قازاقستانعا 150 ميلليون تەڭگەدەن استام گۋمانيتارلىق كومەك بەردى، ونىڭ ىشىندە 72 وتتەگى كونتسەنتراتتارى، 50 مونيتورلار جانە 111 000 پاتسيەنتتەرگە ارنالعان FFP2 تىنىس الۋ ورگاندارىن قورعايتىن ماسكالار كىرەدى. وڭتۇستىك كورەيالىقتاردىڭ گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋ راسىمىنە قازاقستاننىڭ قازىرگى باس سانيتارلىق دارىگەرى ەرلان قياسوۆ پەن وڭتۇستىك كورەيا ەلشىسى كۋ حونگ سوك قاتىستى. ەرلان قياسوۆ ءوز اتىنان جانە قازاقستان دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ اتىنان العىسىن ءبىلدىردى. KAZINFORM (حالىقارالىق اقپاراتتىق اگەنتتىگى) حابارلاعانداي، وڭتۇستىك كورەيا قازاقستانعا Covid-19-بەن كۇرەسۋ ءۇشىن جەكە قورعانىس قۇرالدارى تۇرىندە تاعى ءبىر گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتتى. 2020 جىلى مامىر ايىندا قازاقستاننىڭ ءىرى قالالارىنىڭ ءبىرى – الماتىعا رەيس ۇيىمداستىرىلدى، وندا Sigongtech كورەي كومپانياسى سەۋلدەن 2000 پتر-تەست پەن كوستيۋمدەرى بار 40 قوراپتى تاپسىردى. سونداي-اق، قازاقستاننىڭ بۇرىنعى باس سانيتارلىق دارىگەرى ج.بەكشين قوناقتارعا كورسەتكەن كومەگى ءۇشىن ءوز العىسىن ءبىلدىردى. قازاقستانعا وڭتۇستىك كورەيا تاراپىنان كورسەتىلگەن كومەك، ەلدەگى ەپيدەميولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋدىڭ نەگىزگى فاكتورىنا اينالدى [24, 3 ب.].
سونداي-اق قازاقستان تاراپىنان كورسەتىلگەن قولداۋدى دا اتاپ وتۋگە بولادى. وڭتۇستىك كورەيا ءتىلشىسى ۆلاديسلاۆ تسوي اتاپ وتكەندەي، ەكى ەلدىڭ دارىگەرلەرى كوروناۆيرۋستى جۇقتىرعانداردى ەمدەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا بىرنەشە ونلاين-ۆەبينار وتكىزدى. پاندەميا باستالعاندا قازاقستاندىق ديپلوماتتار وڭتۇستىك كورەياعا بىرنەشە توننا مەديتسينالىق قۇرال جونەلتۋدى ۇيىمداستىردى. بۇل 20 مىڭنان استام مەديتسينالىق ماسكالار، 500 قورعانىش كوستيۋمدەر، سونىمەن قاتار جوعارى ساپالى تەستىلەۋ جۇيەلەرى، رەاكتيۆتەر مەن سىنامالار. وسىلايشا، وڭتۇستىك كورەيا مەن قازاقستان وسى قيىن كەزەڭدە ءبىر-بىرىنە قولداۋ كورسەتۋ ءۇشىن مەديتسينالىق قۇرالدارمەن الماستى. تەگۋ قالاسىنىڭ الدىن-الۋ شارالارى ءبولىمىنىڭ باستىعى مين پوك كي قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە جولداۋىندا جاس پاتسيەنتتەردى جىلدام ەمدەۋ جولدارى تۋرالى ايتتى. ونىڭ پىكىرىنشە، ناۋقاستاردى اۋىرلىعىنا قاراي ءبولىپ، بولەك ەمدەۋ كەرەك. ونىڭ تاجىريبەسىنە سۇيەنسەك، 70 جاستان اسقان ەگدە جاستاعى ادامداردىڭ ءولىم-ءجىتىمىنىڭ كوپ بولىگى 10-25%عا جەتەدى. سوندىقتان قارتتاردى ەمدەۋگە نازار اۋدارۋ وتە ماڭىزدى [25].
قورىتىندى. وڭتۇستىك كورەيانىڭ جاڭا كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيامەن ءتيىمدى كۇرەسۋىنە بىرقاتار فاكتورلار اسەر ەتتى. بىرىنشىدەن، وڭتۇستىك كورەيا COVID-19-بەن كەزدەسكەندە، MERS-پەن كۇرەس تاجىريبەسى بولعان. سوندىقتان ۇكىمەت پەن ەپيدەميولوگتار اۋرۋدىڭ تارالۋىن باسەڭدەتۋ ءۇشىن مەديتسينالىق جانە قوعامدىق سالادا ەل ىشىندە قانداي ءىس-ارەكەتتەر الگوريتمىن جاساۋ قاجەت ەكەنىن ءبىلدى. ەكىنشىدەن، ەلدە ساياسي وپپوزيتسيا مەن قوعامدىق پىكىر ماڭىزدى ءرول وينايتىندىقتان، وڭتۇستىك كورەيالىقتاردىڭ ءوز ۇكىمەتىنە جانە دارىگەرلەردىڭ ۇسىنىستارىنا، بۇل جاعدايدا ەپيدەميولوگتارعا دەگەن سەنىمى وتە جوعارى بولىپ تابىلادى. كوروناۆيرۋس جاعدايىندا وڭتۇستىك كورەيالىقتاردىڭ كوپشىلىگى ۇكىمەتتىڭ COVID-19-بەن كۇرەسۋ جونىندەگى شەشىمدەرى مەن شارالارىنا كۇمان كەلتىرگەن جوق. ايتا كەتەتىن بولساق، وڭتۇستىك كورەيادا دارىگەرلەردىڭ حالىق اراسىندا بەدەلى وتە جوعارى. وڭتۇستىك كورەيالىقتار دەنساۋلىقستارىن ۇستانۋ ءۇشىن دارىگەرلەردىڭ كەڭەستەرىنە ءجيى ءمان بەرەدى. دارىگەرلەردىڭ كەڭەسى بويىنشا ولار دەنساۋلىققا پايدالى تاماق ىشۋگە جانە اشىق اسپانمەن سەرۋەندەۋگە، دەنە شىنىقتىرۋعا تىرىسادى، بۇل ءومىر ساپاسىن جاقسارتادى جانە ۇزاق ءومىردى ۇزارتادى. تيىسىنشە، ۇكىمەت دارىگەرلەردىڭ زەرتتەۋلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيانىڭ ەلگە ەنەتىندىگىن جاريالاعان كەزدە، قوعام ۇكىمەتتىڭ COVID-19-بەن كۇرەسۋ شارالارىن ەلەمەدى جانە كوروناۆيرۋستىڭ بار ەكەندىگىنە كۇماندانبادى. ۇشىنشىدەن، ينفەكتسيانىڭ تارالۋ جىلدامدىعى تۋرالى اقپاراتتىڭ اشىقتىعى مەن ۋاقىتىلى بەرىلۋى ماڭىزدى ءرول اتقاردى. بۇل تاجىريبە بولاشاق ۇكىمەتتەردىڭ ەپيدەميامەن كۇرەسۋىنە جول بەرمەيتىن قاستاندىق تەوريالارىنىڭ پايدا بولۋ ىقتيمالدىعىن ازايتتى. تورتىنشىدەن، COVID-19 الدىن الۋدىڭ يننوۆاتسيالىق ادىستەرىن كەڭىنەن قولدانۋ. وڭتۇستىك كورەيادا عالىمدار مەن دارىگەرلەردىڭ يدەيالارىن ومىردە ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن بەرىك عىلىمي-تەحنيكالىق بازا بار. بەسىنشىدەن، وڭتۇستىك كورەيالىقتاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمى وتە جوعارى جانە قوعامدىق ايىپتاۋدان قورقادى. قوعامدىق ايىپتاۋدان قورقىپ، ورتاشا وڭتۇستىك كورەيالىق الەۋمەتتىك نورمالاردى بۇزبايدى. ياعني، پاندەميادا ول ماسكا كيىپ، دارىگەرلەردىڭ ۇسىنىستارىن ورىندايدى.
سونىمەن، وڭتۇستىك كورەيا ءوز قاتەلىكتەرىنەن ساباق الا الاتىن ۇلت دەپ ايتا الامىز. اۆتورلار وڭتۇستىك كورەيا كوروناۆيرۋستىق پاندەميا كەزىندە ءوزىنىڭ كۇشتى جانە ءالسىز جاقتارىن تالداي وتىرىپ، بولاشاقتا مۇنداي قاۋىپتەرگە ودان دا كوبىرەك دايىن بولادى دەپ بولجايدى.
نۇرلان وسپانوۆ،
ر.ب. سۇلەيمەنوۆ اتىنداعى
شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ
عىلىمي قىزمەتكەرى،
كورەيتانۋشى،
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق
ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اعا وقىتۋشىسى
ايدانا جابىقباي ،
ءال-فارابي اتىنداعى
قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ
3-كۋرس ستۋدەنتى، كورەيتانۋشى
پايدالانعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
- ۆ يۋجنوي كورەە ۆىياۆيلي زابولەۆشۋيۋ سمەرتەلنىم كوروناۆيرۋسوم جەنششينۋ // https://news-ru.turbopages.org/news.ru/s/asia/v-yuzhnoj-koree-vyyavili-zabolevshuyu-smertelnym-koronavirusom-zhenshinu/
- Victor Cha. South Korea Offers a Lesson in Best Practices: The United States May Be Left With Only the Most Invasive of Them // https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-04-10/south-korea-offers-lesson-best-practices
- اسمولوۆ ك. كوروناۆيرۋس ي پوليتيچەسكايا سيتۋاتسيا ۆ يۋجنوي كورەە // نوۆوە ۆوستوچنوە وبوزرەنيە / https://ru.journal-neo.org/2020/04/09/koronavirus-i-politicheskaya-situatsiya-v-yuzhnoj-koree/
- Victor Cha. Asia’s COVID-19 Lessons for the West: Public Goods, Privacy, and Social Tagging // The Washington Quarterly • 43:2 pp. 33–50 https://doi.org/10.1080/0163660X.2020.1770959
- Sang M. Lee, DonHee Lee. Lessons Learned from Battling COVID-19: The Korean Experience // Int. J. Environ. Res. Public Health – p.1-20.
- كوروناۆيرۋس بليجنەۆوستوچنوگورەسپيراتورنوگو سيندروما (بۆرس-كوۆ) –رەسپۋبليكا كورەيا // https://www.who.int/csr/don/30-may-2015-mers-korea/ru/
- Juliette Schwak. A Democratic tour de force: How the Korean State Succesfully limited the Spread of COVID-19// Asie. Vision, №. 117, November 2020. P.1-28
- كوروناۆيرۋسنىە كاتاستروفى XXI ۆەكا: Sars, Mers, Covid-19// https://www.lezard.ru/novosti/koronavirusnyie_katastrofyi_xxi_veka_sars_mers_covid-19
- Economic Impact of the 2015 MERS Outbreak on the Republic of Korea's Tourism-Related Industries// https://www.liebertpub.com/doi/10.1089/hs.2018.0115
- 2019 coronavirus: the Korean clusters; 2020 Mar 20 [accessed 2020 Mar 26]. https://graphics.reuters.com/CHINA-HEALTH-SOUTHKOREA-CLUSTERS/0100B5G33SB/index.html
- روستيسلاۆ اۆەرچۋك. پوبەديت كوروناۆيرۋس بەز ديكتاتۋرى ي كارانتينا: چەمۋ موجەت ناۋچيت وپىت يۋجنوي كورەي؟// https://hromadske.ua/ru/posts/pobedit-koronavirus-bez-diktatury-i-karantina-chemu-mozhet-nauchit-opyt-yuzhnoj-korei
- ۆلاستي يۋجنوي كورەي سچيتايۋت، چتو ۆسپىشكا ينفەكتسي ۆ تەگۋ ي سوسەدنەي پروۆينتسي ناچالاس س چلەنوۆ ەتوي سەكتى، سلۋجبى كوتوروي دۆاجدى پوسەششالا زاراجەننايا جەنششينا// https://tass.ru/obschestvo/7837243
- Volodzko D. South Korea’s COVID-19 Church Scapegoat Is Fighting Back // https://foreignpolicy.com/2020/08/19/south-korea-coronavirus-scapegoat-shincheonji/
- Bahk Eun-ji. Shincheonji stokes public anger for 'acting as victim'// https://www.koreatimes.co.kr/www/nation/2020/02/119_283977.html
- ۆ يۋجنوي كورەە ليۋدي پودپيسالي پەتيتسيۋ زا روسپۋسك سەكتى سينچحونچجي // https://regnum.ru/news/society/2866225.html
- South Korea’s COVID-19 Church Scapegoat Is Preventing again // https://ac.li-dev.cn/wiki/index.php?title=South_Koreas_COVID19_Church_Scapegoat_Is_Preventing_Again
- ۆ يۋجنوي كورەە زادەرجالي ليدەرا حريستيانسكوي سەكتى ي پروتيۆنيكا لوكداۋنا //https://www.dw.com/ru/v-juzhnoj-koree-zaderzhali-lidera-hristianskoj-sekty/a-54404599
- Sabinne Lee ، Changho Hwang & M. Jae Moon «Policy learning and crisis policy-making: quadruple-loop learning and COVID-19 responses in South Korea»
- 참 이상한 나라에서 온 편지 (پيسمو يز «سترانى چۋدەس») // https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=xY5yVwMhuO4
- Joseph Yi1 & Wondong Lee2: Pandemic Nationalism in South Korea // Society (2020) 57: p446–p451 // https://doi.org/10.1007/s12115-020-00509-z
- سنياۆ ماسكۋ، تەرياەش ليتسو: وسوبەننوستي ۆوستوچنوازياتسكوگو وتنوشەنيا ك كريزيسام // روسسيا ۆ گلوبالنوي پوليتيكە URL: https://globalaffairs.ru/articles/snyav-masku-teryaesh-liczo/
- ۆلاديسلاۆ تسوي، ولگا ليان: گلاۆى ميد يۋجنوي كورەي ي كازاحستانا ۆىستۋپيلي زا سوۆمەستنۋيۋ بوربۋ س كوروناۆيرۋسوم// https://24.kz/ru/news/policy/item/438541-glavy-mid-yuzhnoj-korei-i-kazakhstana-vystupili-za-sovmestnuyu-borbu-s-koronavirusom
- يۋجنايا كورەيا دەليتسيا ۋسپەشنىم وپىتوم پو بوربە س كوروناۆيرۋسوم// https://24.kz/ru/news/in-the-world/item/387684-yuzhnaya-koreya-delitsya-uspeshnym-opytom-po-borbe-s-koronavirusom
- رەسپۋبليكا كورەيا پەرەدالا گۋمانيتارنۋيۋ پوموشش كازاحستانۋ// https://koreans.kz/download/files/49-2020-min.pdf
- سبور دەنەگ دليا پوموششي كازاحستانتسام ورگانيزوۆالي ۆ يۋجنوي كورەە// https://24.kz/ru/news/social/item/408806-sbor-deneg-dlya-pomoshchi-kazakhstantsam-organizovali-v-yuzhnoj-koree
