Oŋtüstık Koreianyŋ COVID-19-ǧa qarsy küresı

Koronavirustyq infeksiia Oŋtüstık Koreiaǧa engen kezdegı jaǧdai jäne onyŋ aldyn alu jäne baqylau boiynşa ükımet qandai şaralar qabyldady? Söz joq, būl äreketter jaǧdaidy tūraqtandyruǧa jäne auruşaŋdyqtyŋ joǧarylauyn tömendetuge kömektestı. 2015 jyly Taiau Şyǧys tynys alu sindromymen (MERS) küresu täjıribesımen Oŋtüstık Koreia ükımetı pasienttermen jäne medisinalyq qyzmetkerlermen ne ısteu kerektıgın bıldı. Bıraq Şinjonchi sekta müşelerı epidemiologiialyq qauıpsızdık şaralaryn elemegen kezde jaǧdai baqylaudan şyǧyp kettı. Osydan keiın aurudyŋ kürt ösuı baiqaldy jäne sol kezde Oŋtüstık Koreia koronavirusta basqa elder arasynda ekınşı oryndy ielendı. Prezident pen ükımet oppozisiia men qoǧamnyŋ synyna ūşyrady, bıraq olardyŋ erekşe küş-jıgerı koronavirustyŋ taraluyn bäseŋdetıp, senımdı qalpyna keltıruge jäne prezidenttıŋ de, basqaruşy partiianyŋ da reitingın köteruge kömektestı. Koronavirustyq infeksiianyŋ taraluyna qarsy Qazaqstan men Oŋtüstık Koreia arasyndaǧy yntymaqtastyq mäselesı de nazarymyzdan tys qalǧan joq. Oŋtüstık Koreiadaǧy COVID-19-dyŋ enuı jäne bilıktıŋ reaksiiasy. COVID-19 Qytaidyŋ Uhan qalasy arqyly tez taralyp, Oŋtüstık Koreiaǧa 2020 jyldyŋ 20 qaŋtarynda kırdı. BAQ-tyŋ (BAQ) habarlauynşa, jaŋa virustyŋ alǧaşqy tasymaldauşysy Uhannan ūşyp kelgen 35 jastaǧy qytailyq äiel bolǧan. Qyzba belgılerıne bailanysty ol auruhanada oqşaulanǧan. Odan keiın Oŋtüstık Koreiada koronavirustyŋ jaŋa infeksiiasynyŋ ekınşı jaǧdaiy Uhan qalasynda jūmys ıstegen 55 jastaǧy oŋtüstık koreilıkte tırkeldı. Osyǧan bailanysty Oŋtüstık Koreia ükımetı COVID-19 baqylauy men aldyn aludy qamtamasyz etuge arnalǧan bırqatar baǧyttar boiynşa jūmystardy bastady. Densaulyq saqtau ministrlıgı 20 medisinalyq jäne farmasevtikalyq kompaniialardan tūratyn test jinaqtaryn jasaudy bastady. Halyqtyŋ COVID-19 turaly habardarlyǧyn arttyru, ıster turaly derekter jinau jäne COVID-19 baqylau boiynşa küşeitudıŋ  maŋyzdy bölıgınıŋ bırı  1339 Call Center-dı  qūru boldy [1]. COVID-19-dyŋ aldyn-aludyŋ kelesı qadamy,  ükımettıŋ COVID-19-dan auyr syrqattanu qaupı joǧary bolatyn jetı topty anyqtauy boldy: 65 jastan asqan adamdar; qant diabetı, sozylmaly büirek, bauyr nemese jürek aurulary jäne adamnyŋ qorǧanyş tapşylyq qozdyrǧyşy (AQTQ) siiaqty sozylmaly aurulary bar adamdar; qan qaterlı ısıgı bar adamdar; himioterapiia alatyn onkologiialyq nauqastar; bır nemese bırneşe immunosupressivtı därılerdı qabyldaityn adamdar; jüktı äielder, öte semız adamdar, dializde jürgender, transplantasiia aluşylar jäne temekı şeguşıler; qan ottegımen qanyǧu deŋgeiı 90%-dan tömen adamdar. Ükımet sonymen bırge COVID-19 pandemiiasyna deiın auruhanalardaǧy ärtürlı epidemiialyq jaǧdailardyŋ simuliasiialaryn jürgızu arqyly osy jäne basqa toptarmen jūmys jasau üşın şaralar qarastyrdy [2]. Koronaviruspen kürestıŋ bırınşı kezeŋındegı sarapşylar şeŋberınde ükımettıŋ ikemdı saiasatymen barlyǧy bırdei bölıse almaitynyn atap ötken jön. Mysaly, Koreianyŋ jūqpaly aurular qoǧamy karantinge qatysty şaralardyŋ qataŋ boluyn jaqtady. Sonymen qatar, osy qoǧam ökılderı Qytaidan kelgenderge 14 kündık karantin engızudı talap ete bastady, bıraq ükımet olardy sol kezde qoldamady [3]. COVID-19 terıs ainalu yqtimaldyǧyn eskere otyryp, Koreianyŋ eŋbek qauıpsızdıgı jäne eŋbektı qorǧau agenttıgı osal jūmysşylarǧa alǧaşqy infeksiiadan 10 kün ötken soŋ 700 000-nan astam maska taratqan. Sodan berı ükımet alty saǧat ışınde nätije bere alatyn COVID-19 test jinaǧyn maqūldady jäne taratty. Oŋtüstık Koreiada künıne kem degende 20 000 adam testıleuden öttı. Ükımettıŋ eldegı koronavirustyq jaǧdaiǧa baiypty qaraǧany turaly 23 aqpanda tötenşe jaǧdai jariialauy dälel boldy [4, 36 b]. Taiau Şyǧystaǧy tynys alu sindromyn (MERS) baqylau jäne aldyn-alu täjıribesı. Oŋtüstık Koreia ükımetınıŋ COVID-19 alǧaşqy künderınen bastap jedel jäne şeşımdı äreketın Taiau Şyǧystaǧy respiratorlyq sindrommen (MERS) koronavirustyq infeksiiamen kürestıŋ aldyŋǧy täjıribesımen tüsındıruge bolady. 2012 jyly Saud Arabiiasynda jaŋa virusty jūqtyrudyŋ alǧaşqy ırı epidemiiasy tırkeldı. Saud Arabiiasyndaǧy epidemiologiialyq jaǧdai Oŋtüstık Koreiaǧa aitarlyqtai ziian keltırdı, öitkenı köptegen oŋtüstık koreialyq transūlttyq kompaniialardyŋ būl elde özderınıŋ kommersiialyq müddelerı bar [5, 4 b.]. Oŋtüstık Koreiadaǧy MERS koronavirustyq infeksiiasynyŋ alǧaşqy jaǧdaiy 2015 jyldyŋ 24 mamyrynda belgılı boldy. Nauqas az uaqyt ışınde Bahrein, Bırıkken Arab Ämırlıkterı, Bahrein, Saud Arabiiasy jäne Katar siiaqty arab elderınde bolǧan 68 jastaǧy Oŋtüstık Koreialyq käsıpker bolatyn. 4 mamyrda ol Oŋtüstık Koreiaǧa oraldy. Aurudyŋ alǧaşqy belgılerı 11 mamyrda paida boldy, al 15 mamyrda nauqas auruhanaǧa jatqyzyldy jäne 17 mamyrda auruhanadan şyǧaryldy [6]. Alaida, oǧan däl diagnoz qoiylmady jäne az uaqyttyŋ ışınde üş auruhanany aralap ülgerdı, sonyŋ saldarynan 186 adam infeksiia jūqtyrdy. MERS-tıŋ odan ärı taraluyn toqtatu üşın ükımet kontaktılerdı baqylauǧa, testıleuge jäne jūmsaq oqşaulauǧa rūqsat beruı kerek edı. Bıraq epidemiiadan keiın turizm zardap şeguıne bailanysty bırneşe Şyǧys Aziia elderı öz azamattaryna Koreiaǧa barmauǧa keŋes berdı [7, 9 b.]. MERS virusyn jūqtyru yqtimaldyǧy alty ai boiy saqtaldy, sondyqtan koreilıkterde olardyŋ ömırı üşın ülken qorqynyş paida boldy. Sonymen bırge ükımet turizmnen tüsken 2,6 milliard dollarlyq kırıstı joǧaltyp, diagnostika, emdeu jäne basqa da şaralarǧa şamamen 1 milliard dollar jūmsaǧan [8]. MERS densaulyq saqtau salasyndaǧy tötenşe jaǧdaidyŋ örşuı jäne soǧan bailanysty aldyn-alu şaralary adamdardyŋ betperde kiiuge, kontakt trasserlerımen yntymaqtastyqta boluǧa jäne densaulyq saqtau salasynyŋ qyzmetkerlerın basqaşa türde tyŋdauǧa degen nietterın arttyrdy. Sonymen, köptegen oŋtüstık koreialyqtar üşın qoǧamdyq oryndarda maska kiiu mädenietı qazırdıŋ özınde äleumettık normaǧa ainaldy. COVID-19 epidemiiasy kezınde MERS epidemiiasy kezeŋıne qaraǧanda, qoǧamdastyqtyŋ aldyn alu hattamalaryn ūstanatyn adamdar köp boldy [9]. Osylaişa, Oŋtüstık Koreia MERS-ke jauap retınde sabaq aldy, būl Koreia bilıgınıŋ Tegu epidemiiasyna nege tez jauap bergenın tüsındıruge kömektesedı. Oŋtüstık Koreianyŋ Sinchhonji sektasy jäne Tegu qalasynda paida bolǧan COVID-19. 17 aqpanǧa qarai epidemiologiialyq jaǧdai tūraqty bolyp körındı: 30 jūqtyrǧan adam jäne bırde-bırı qaitys bolǧan joq. Eldegı adamdar jalǧan qauıpsızdık sezımın damytty, sondyqtan köptegen azamattar men Seulge kelgen qonaqtar hirurgiialyq maskalaryn şeşıp, metro men sauda ortalyqtaryna saiahatyn jalǧastyrdy. Aurudyŋ rastalǧan jaǧdailarynyŋ sany koronavirustyq epidemiianyŋ bırınşı aiynda täulıgıne nölden ekıge deiın boldy. COVID-19-nyŋ odan ärı tez taraluy Oŋtüstık Koreiadaǧy üşınşı ırı qala - Tegu qalasynyŋ tūrǧyny, «Pasient 31» degen atpen tanymal Sinchhonji  şırkeuımen bailanysty. Sodan keiın kündelıktı rastalǧan jaǧdailar tez ösıp, 29 aqpanda 909 jaǧdaiǧa jettı [10]. Sonymen, Oŋtüstık Koreia jūqtyrǧan adamdar sany boiynşa barlyq elderdı basyp ozyp, Qytaidan keiıngı ekınşı orynǧa şyqty [3]. 61 jastaǧy şırkeu qyzmetkerınıŋ ekı ret Tegu qalasyndaǧy Sinchhonji şırkeuınde bolǧan räsımge qatysqany anyqtaldy. Sapar barysynda ol virustyq infeksiiany otbasylaryna jäne basqa şırkeu müşelerıne tez taratqan bırneşe ondaǧan keluşılerdı jūqtyrdy. Şırkeu qyzmetkerınıŋ özıne keler bolsaq, ol Oŋtüstık Koreiadaǧy aqpan aiyndaǧy jappai infeksiialardyŋ Sinchhonji şırkeuımen eşqandai bailanysy joq dep oilady, öitkenı onyŋ pıkırınşe, «olardyŋ eşqaisysy jūqpaǧan» [11]. Oqiǧaǧa qatysty tergeu barysynda nauqastardyŋ aldyn alu jäne baqylau ortalyǧynyŋ 130 detektivı jäne olardyŋ kömekşılerı bükıl eldegı dıni toptyŋ barlyq derlık müşelerımen söilesıp, Tegu qalasynda tūratyndardyŋ barlyǧynan koronavirustyq synaqtar aldy [12]. Nätijesınde 5000-ǧa juyq nauqas anyqtaldy, olardyŋ jüzdegenınde auru belgılerı joq [11]. Sinchhonji şırkeuınıŋ janjalynan keiın būrynǧy müşelerınıŋ aiǧaqtary jariialandy, olar tıptı auyrǧan kezde de «sardinalar siiaqty jinalǧan» qyzmetterge baru kerek dep mälımdedı. Olardyŋ pıkırınşe, şırkeu olardy aurudan qorǧaidy nemese auru künä dep sanaidy. Būǧan qosa, Sinchhonchji müşelerı pandemiia kezınde 1000-nan astam adamnan tūratyn toptarǧa jinalǧany turaly qoǧamdyq pıkır qalyptasty [13]. Sonymen qatar, oŋtüstık koreialyqtar Sinchhonchji sekta jetekşılerı özderınıŋ şırkeu müşelerınıŋ tızımderın beruden bas tartady dep sanaidy, būl densaulyq saqtau salasynyŋ qyzmetkerlerı epidemiianyŋ alǧaşqy maŋyzdy künderınde virustyŋ taraluyn baqylaudy jeŋıldetedı. Şırkeu basşylary keibır adamdar älı tolyq müşe bolmaǧandyqtan, tolyq tızımdı beru qiynǧa soqty. Sinchonjidıŋ ūstanymyna jauap retınde Pusan qalasynyŋ merı, eger Sinchhonchji jalǧan tızım ūsynǧany anyqtalsa, sotqa şaǧymdanuǧa uäde berdı, al Tegu merı Kvon Ion Djin şırkeudı qalada tūratyn şırkeuşılerdıŋ tızımın beruden bırneşe ret bas tartqany üşın qylmystyq ıs qozǧaudy josparlap otyrǧanyn aitty. Şırkeudıŋ jetekşısı jäne negızın qalauşy Li Man Hi polisiiaǧa şaqyrtylyp, tergeuge kedergı boldy jäne senuşıler sany men ǧibadat etu oryndary turaly bilıktı bıle tūra jaŋylystyrdy degen aiyppen jauap alyndy [13]. Synǧa jauap retınde Sinchhonji şırkeuı ony «koronavirustyŋ eŋ ülken qūrbany» dep mälımdedı. Sekta müşelerınıŋ bırı youtube-te video jariialap, onda dıni top müşelerı turaly būqaralyq aqparat qūraldarynda orynsyz habarlar men qauesettermen küresetındıgın mälımdedı [14]. Būl habarlama oŋtüstık koreialyqtardyŋ aşu-yzasyn tudyrdy jäne olar mazhabty erıtuge mäjbürleu turaly onlain petisiiaǧa qol qoidy. Petisi [caption id="attachment_52900" align="aligncenter" width="1050"] epa08312878 Visitors wearing masks stroll under cherry blossoms at Ueno Park in Tokyo, Japan, 22 March 2020. Authorities asked visitors to not hold 'hanami' (or blossom viewing) parties to limit the spread of the COVID-19 coronavirus. EPA-EFE/FRANCK ROBICHON[/caption] ia prezidenttıŋ saitynda jariialandy. Bır kün ışınde taratu bastamasyna 240 myŋnan astam adam qol qoidy [15]. Nätijesınde Sinchhonji sekta müşelerıne qarsy qoǧamdyq qudalau küşeidı. Ony toqtatu üşın bır adam Facebook-te özınıŋ, äielı men ekı balasynyŋ virus jūqtyrǧany turaly habarlama jazdy, sondyqtan adamdardan onyŋ otbasyna meiırımdılık körsetuın sūraidy. Ol anasynyŋ Sinchondjidıŋ ızbasary ekenın bılmeitındıgın jazdy. Sonymen qatar, ol äielın inkubasiia kezeŋınde köptegen aimaqtarǧa barǧany üşın qatal synǧa almaudy ötındı, öitkenı ol medbike bolyp tabylady jäne onyŋ käsıbi mındetterı auruhanalarda mügedekterdı ertıp jüredı. Ol oǧan qarǧys aitpaudy ötınıp, şynymen de qatty qozǧalǧanyn aitty. «Onyŋ jalǧyz kınäsı - ol men siiaqty adamǧa üilendı, jäne ol jastarǧa qamqorlyq pen qamqorlyq jasaudy bıledı», - dep aiaqtady ol [16]. Oŋtüstık Koreianyŋ būqaralyq aqparat qūraldary taratqan būl äserlı habarlama «Sinchhonji» dıni tobynyŋ ökılderıne degen öşpendılık sezımın tudyrdy. Qazırgı uaqytta Sinchhonchji sektasy turaly oqiǧa ükımettıŋ koronaviruspen küresu şaralaryna qarsy şyqty degen aiyppen onyŋ jetekşısı Li Man Hidı 2020 jyly 31 şıldede ūstau jäne qamaumen aiaqtaldy. Sondai-aq, oǧan sektanyŋ jaqtastarynyŋ sany turaly jalǧan aqparatty jariialady jäne zaŋsyz kezdesuler ötkızdı dep aiyptaldy. Sonymen qatar, prokuratura onyŋ qaiyrymdylyq qarajatynan şamamen 4 million eurony jymqyrǧanyn mälımdedı [17]. Oŋtüstık Koreiadaǧy koronavirustyq jaǧdai jäne prezident saiasaty.  Sinchhonchji sektasyna qatysty janjaldan keiın koronavirustyq infeksiiany jūqtyrǧandar sanynyŋ kürt ösuı aiasynda Oŋtüstık Koreianyŋ bır millionnan astam azamaty prezident Mun Chje İnge impichment jariialau turaly kezektı bır petisiiaǧa qol qoidy. Oǧan pandemiiamen küreste karantindık şaralardy qabyldauǧa qabıletı joq, sonymen qatar aurudyŋ şaryqtau şaǧynda Qytaiǧa 3 myŋ maska jıberdı degen aiyp taǧyldy. Mun Chje İn synşylary Qytaidan kelgen turistterdıŋ kıruıne Koreia medisinalyq qauymdastyǧynyŋ tosqauyl qoiu turaly ūsynysyn oryndau kerek edı dep sanady.Sondai-aq, Qytaidan tys jaqtarda infeksiianyŋ taralu jaǧdailary boiynşa Oŋtüstık Koreia ekınşı orynda tūrǧandyqtan, narazylyq tuyndady.  Alaida Koreianyŋ nauqastardy baqylau ortalyǧy bastaǧan barlyq bilıktıŋ ūjymdyq küş-jıgerı koronavirustyŋ taraluyn bäseŋdete aldy. Iаǧni, Covid-19 pandemiiasy Koreiany soqqyǧa jyqqannan keiın, Mun Chje İn äkımşılıgı dereu auqymdy synaqtar ötkızıp, basqa elder siiaqty lokdaunǧa jügınudıŋ ornyna, qoǧamdy tolyǧymen habardar etu üşın aşyq täsıl qabyldady. Esterıŋızge sala ketsek, Mun Chje İnnıŋ saiasatqa qatysty strategiiasy Covid-19-ǧa sättı jauap berudıŋ negızgı faktory bolyp tabylady. Prezident bolyp sailanǧanǧa deiın Mun Chje İn daǧdarystyŋ tiıstı basqaryluyn tolyq bıldı. Ol KBS World (KR negızgı oppozisiialyq partiiasynyŋ) jetekşısı bolǧan kezde, MERS daǧdarysy elge qatty äser ettı [18]. Sol kezde ol Koreianyŋ aurulardy baqylau jäne aldyn alu agenttıgıne baryp, sarapşylardyŋ baspasöz konferensiialaryn tyŋdady. Üşınşı koronasiia mereitoiy kezınde Prezident bolyp sailanǧannan keiın, ol arnaiy söilegen sözınde jūqpaly aurularmen küreste ūlttyq äleumettı nyǧaitu üşın aimaqtyq jüienı qūruǧa ūmtylatynyŋ aitty. Kovid-19-ǧa qarsy küreste QKDK töraǧasy Djung Iýn Kiunnyŋ rölı zor boldy. Ony KCDC-tı jetıstıkke jetelegen «naǧyz qaharman äiel» dep ataidy.Prezident Mun Chje İn MERS epidemiiasymen bolǧan jaman täjıribe Chon Yn Genge Kovid-19 daǧdarysy kezınde dūrys şeşım qabyldauǧa kömektestı dep atap öttı. Mäselen, Chon Yn Gen MERS pandemiiasymen küres kezınde pasientterdıŋ eşqandai auruhanalyq habarlamasyz basqa auruhanalarǧa köşırılgenın anyqtaǧan. Sonyŋ negızınde, Covid-19 taraǧan kezde,  koreialyq biotehnikalyq kompaniialar men zertteuşılerdı tiımdı test jinaqtaryn tez äzırleuge şaqyrdy. Onyŋ şeşımı Oŋtüstık Koreianyŋ Kovid-19-dy jeŋuınıŋ maŋyzdy faktory bolyp sanalady [18]. Oŋtüstık Koreia halyqaralyq qoǧamdastyqta joǧary baǧaǧa ie boldy, öitkenı bilık qoǧammen üilestırudı jäne koronavirustyq infeksiiamen küreste bırlesken mındetteme qūrdy, būl oǧan ekonomikanyŋ negızgı salalaryn jappauǧa mümkındık berdı. Osy negızde Oŋtüstık Koreia prezidentı öz elınıŋ älemdegı jetekşı epidemiiaǧa qarsy küreste No1 köşbasşy ekenın aitty. Koreianyŋ mädeni ortalyǧy bükıl älem boiynşa öz täjıribesımen jäne bılımımen bölısu üşın «Ǧajaiyptar elınen hat» «beinebaianyn şyǧardy [19]. Koronaviruspen kürestegı jetıstık Oŋtüstık Koreia men şeteldık būqaralyq aqparat qūraldarynda keŋ qoldau tapty. 2020 jyly 15 säuırde saiasi maǧynada, būl Koreianyŋ bileuşı ​​Demokratiialyq partiiasyna Ūlttyq Assambleiada būryn-soŋdy bolmaǧan oryndardy, iaǧni parlamenttık mandattardyŋ üşten ekısıne - 300 orynnyŋ 180-ne ie boluǧa mümkındık berdı, al Mun Chje İnnıŋ reitingı 70% -ke deiın östı [20]. Qazaqstannyŋ Oŋtüstık Koreianyŋ koronavirusqa qarsy küresı turaly stereotipterı. Qazaqstanda basqa älemder siiaqty Oŋtüstık Koreialyqtardyŋ ülken tärtıbı turaly habarlama qalyptasty. Osyǧan bailanysty Oŋtüstık Koreiada tūratyn äigılı reseilık koreitanuşy A.Lankov kelesı baǧa berdı: «Qalai bolǧanda da qazırgı daǧdarys korei jastarynyŋ jalpy tärtıptı ekenın körsettı.Älemge qatynasynda, ärine olar, Soltüstık Europanyŋ (Germaniia nemese Skandinaviia) jas tūrǧyndaryna köbırek ūksaidy. Bır jaǧynan, olar tynyştyqty jaqsy köredı jäne Soltüstık Koreiadan qiynşylyq kütpeidı, al ekınşı jaǧynan, memleket pen ierarhiiaǧa degen senım joǧary» [21]. Bıraq koreilerdıŋ barlyǧy bırdei ükımettıŋ ūsynystaryn oryndamaǧanyn eskeru qajet. Mysaly, Oŋtüstık Koreianyŋ jaŋalyqtar portaldary tüngı klubtarda äleumettık araqaşyqtyq erejelerın būzu jäne taǧy basqalary  turaly mezgıl-mezgıl habarlap otyrdy. Keiınnen ekı jas korei qyzdary özderın videoǧa tüsırıp, özderı üşın qoǧamnan keşırım sūrady, bıraq olar būǧan ökınbegen siiaqty. Bırde mas adamnyŋ metro maŋynda edende döŋgelenıp, koronavirus joq dep aiqailap jatqan videosy tarap kettı. Basqa jaǧdaida, tüskı asta daiaşy maska bolmaǧandyqtan klientke qyzmet körsetuden bas tartqan oqiǧa tüsırılgen. Klient, şamamen 45 jastaǧy er adam, qatty tögılıp, daiaşyǧa ydys laqtyryp, onymen töbelesken.

Alaida mūndai jaǧdailar jiı kezdespeidı. Professor A.Lankov oŋtüstık koreialyqtardyŋ tärtıbın  «... özgenıŋ aldyndaǧy jauapkerşılıktı sezınu jäne «şyǧaryluǧa» qalamauşylyqpen tüsındıredı. Betperdenı tek iesın qorǧau üşın taqpaidy: bilık özgelerdı qorǧau üşın maska qajet dep tüsındırdı,  ainalaŋyzdaǧy adamdarǧa qamqor boluyŋyz kerek - Konfusii qoǧamynda ösken adam üşın būl aksioma [21].

Qazaqstanda koronaviruspen küreske qatysty taǧy bır stereotip bar. Bırde maqala avtorlarynyŋ bırı Oŋtüstık Koreiada karantin jariialanǧan kezde koronavirustyŋ taraluymen küresu üşın polisiia küşterı qoldanylmaǧanyn qazaqşa oqydy. Bıraq būl olai emes. Oŋtüstık Koreia polisiiasy baqylau kameralary, banktık kartalar jäne smartfondar arqyly ekı aptaǧa sozylatyn karantindı būzuşylardy belsendı türde baqylap otyrdy (Koreia Respublikasynyŋ azamaty nemese şeteldık azamat elge kelgen kezde ekı aptalyq karantinde päterde nemese qonaq üide otyruǧa mäjbür boldy). Sonymen, oqşaulanǧan adamǧa bölmede otyrǧan-jatpaǧanyn tekseru üşın beine qoŋyrau şala aldy. Keide memlekettıŋ būl saiasaty halyqaralyq qūqyq qorǧau ūiymdarynyŋ synyna ūşyrady. Sonymen qatar, Oŋtüstık Koreia polisiiasy qoǧamdyq oryndarda maska kimeitınderge aiausyz aiyppūl saldy. Koronaviruspen kürestegı Qazaqstan men Oŋtüstık Koreia arasyndaǧy serıktestık. Oŋtüstık Koreianyŋ  qazır pandemiia ındetıne sättı den qoiǧan älemdegı alǧaşqy elderdıŋ bırı bolyp tabylady. 2020 jylǧy 25 qaraşadaǧy Koreia – Ortalyq Aziia forumynda Oŋtüstık Koreianyŋ Syrtqy ıster ministrı Ortalyq Aziia elderı, onyŋ ışınde Qazaqstanmen koronavirusqa  qarsy ıs- qimyl boiynşa yntymaqtastyq turaly zaŋ jariialady [22]. Säuırde onlain – transliasiia ötkızıldı, onda oŋtüstık Koreia därıgerlerı koronaviruspen küresu täjıribelerımen bölıstı. Transliasiiany 30 el, onyŋ ışınde Qazaqstannan 700 – den astam därıger qarady. Oŋtüstık Koreianyŋ medisina qyzmetkerlerı Oŋtüstık Koreiada ölım – jıtım 2 paiyz, al basqa elderde ortaşa eseppen 6 paiyz boldy dep atap öttı. İnfeksiianyŋ kürt ösuın toqtatu üşın olarǧa MERS virusymen alǧaşqy täjıribe kömektestı. Sondai – aq 20 jyldyq täjıribesı bar därıgerler negızınen koronaviruspen jūmys ıstedı [23]. Kore İlbo gazetınde jariialanǧan maqalada aitylǧandai saltanatty räsım 2020 jyldyŋ jeltoqsanynda öttı. Oŋtüstık Koreia ükımetı Qazaqstanǧa 150 million teŋgeden astam  gumanitarlyq kömek berdı, onyŋ ışınde 72 ottegı konsentrattary, 50 monitorlar jäne 111 000  pasientterge arnalǧan FFP2 tynys    alu organdaryn qorǧaityn maskalar kıredı. Oŋtüstık koreialyqtardyŋ gumanitarlyq kömek körsetu räsımıne Qazaqstannyŋ qazırgı bas sanitarlyq därıgerı Erlan Qiiasov pen Oŋtüstık Koreia elşısı Ku Hong Sok qatysty. Erlan Qiiasov öz atynan jäne Qazaqstan densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ atynan alǧysyn bıldırdı. KAZINFORM (halyqaralyq aqparattyq agenttıgı) habarlaǧandai, Oŋtüstık Koreia Qazaqstanǧa Covid-19-ben küresu üşın jeke qorǧanys qūraldary türınde taǧy bır gumanitarlyq kömek körsettı. 2020 jyly mamyr aiynda Qazaqstannyŋ ırı qalalarynyŋ bırı – Almatyǧa reis ūiymdastyryldy, onda Sigongtech korei kompaniiasy Seulden 2000 PTR-test pen kostiumderı bar 40 qorapty tapsyrdy. Sondai-aq, Qazaqstannyŋ būrynǧy bas sanitarlyq därıgerı J.Bekşin qonaqtarǧa körsetken kömegı üşın öz alǧysyn bıldırdı. Qazaqstanǧa Oŋtüstık Koreia tarapynan körsetılgen kömek, eldegı epidemiologiialyq jaǧdaidy jaqsartudyŋ negızgı faktoryna ainaldy [24, 3 b.]. Sondai-aq Qazaqstan tarapynan körsetılgen qoldaudy da atap ötuge bolady. Oŋtüstık Koreia tılşısı Vladislav Soi atap ötkendei, ekı eldıŋ därıgerlerı koronavirusty jūqtyrǧandardy emdeu mäselelerı boiynşa bırneşe onlain-vebinar ötkızdı. Pandemiia bastalǧanda qazaqstandyq diplomattar Oŋtüstık Koreiaǧa bırneşe tonna medisinalyq qūral jöneltudı ūiymdastyrdy. Būl 20 myŋnan astam medisinalyq maskalar, 500 qorǧanyş kostiumder, sonymen qatar joǧary sapaly testıleu jüielerı, reaktivter men synamalar. Osylaişa, Oŋtüstık Koreia men Qazaqstan osy qiyn kezeŋde bır-bırıne qoldau körsetu üşın medisinalyq qūraldarmen almasty. Tegu qalasynyŋ aldyn-alu şaralary bölımınıŋ bastyǧy Min Pok Ki QR Densaulyq saqtau ministrlıgıne joldauynda jas pasientterdı jyldam emdeu joldary turaly aitty. Onyŋ pıkırınşe, nauqastardy auyrlyǧyna qarai bölıp, bölek emdeu kerek. Onyŋ täjıribesıne süiensek, 70 jastan asqan egde jastaǧy adamdardyŋ ölım-jıtımınıŋ köp bölıgı 10-25%ǧa  jetedı. Sondyqtan qarttardy emdeuge nazar audaru öte maŋyzdy [25]. Qorytyndy. Oŋtüstık Koreianyŋ jaŋa koronavirustyq infeksiiamen tiımdı küresuıne bırqatar faktorlar äser ettı. Bırınşıden, Oŋtüstık Koreia COVID-19-ben kezdeskende, MERS-pen küres täjıribesı bolǧan. Sondyqtan ükımet pen epidemiologtar aurudyŋ taraluyn bäseŋdetu üşın medisinalyq jäne qoǧamdyq salada el ışınde qandai ıs-äreketter algoritmın jasau qajet ekenın bıldı. Ekınşıden, elde saiasi oppozisiia men qoǧamdyq pıkır maŋyzdy röl oinaityndyqtan, oŋtüstık koreialyqtardyŋ öz ükımetıne jäne därıgerlerdıŋ ūsynystaryna, būl jaǧdaida epidemiologtarǧa  degen senımı öte joǧary bolyp tabylady. Koronavirus jaǧdaiynda oŋtüstık koreialyqtardyŋ köpşılıgı ükımettıŋ COVID-19-ben küresu jönındegı şeşımderı men şaralaryna kümän keltırgen joq. Aita ketetın bolsaq, Oŋtüstık Koreiada därıgerlerdıŋ halyq arasynda bedelı öte joǧary. Oŋtüstık koreialyqtar densaulyqstaryn ūstanu üşın därıgerlerdıŋ keŋesterıne jiı män beredı. Därıgerlerdıŋ keŋesı boiynşa olar densaulyqqa paidaly tamaq ışuge jäne aşyq aspanmen seruendeuge, dene şynyqtyruǧa tyrysady, būl ömır sapasyn jaqsartady jäne ūzaq ömırdı ūzartady. Tiısınşe, ükımet därıgerlerdıŋ zertteulerıne süiene otyryp, koronavirustyq infeksiianyŋ elge enetındıgın jariialaǧan kezde, qoǧam ükımettıŋ COVID-19-ben küresu şaralaryn elemedı jäne koronavirustyŋ bar ekendıgıne kümändanbady. Üşınşıden, infeksiianyŋ taralu jyldamdyǧy turaly aqparattyŋ aşyqtyǧy men uaqytyly berıluı maŋyzdy röl atqardy. Būl täjıribe bolaşaq ükımetterdıŋ epidemiiamen küresuıne jol bermeitın qastandyq teoriialarynyŋ paida bolu yqtimaldyǧyn azaitty. Törtınşıden, COVID-19 aldyn aludyŋ innovasiialyq ädısterın keŋınen qoldanu. Oŋtüstık Koreiada ǧalymdar men därıgerlerdıŋ ideialaryn ömırde ıske asyruǧa mümkındık beretın berık ǧylymi-tehnikalyq baza bar. Besınşıden, oŋtüstık koreialyqtardyŋ patriottyq sezımı öte joǧary jäne qoǧamdyq aiyptaudan qorqady. Qoǧamdyq aiyptaudan qorqyp, ortaşa oŋtüstık koreialyq äleumettık normalardy būzbaidy. Iаǧni, pandemiiada ol maska kiıp, därıgerlerdıŋ ūsynystaryn oryndaidy. Sonymen, Oŋtüstık Koreia öz qatelıkterınen sabaq ala alatyn ūlt dep aita alamyz. Avtorlar Oŋtüstık Koreia koronavirustyq pandemiia kezınde ozınıŋ küştı jäne älsız jaqtaryn taldai otyryp, bolaşaqta mūndai qauıpterge odan da köbırek daiyn bolady dep boljaidy.  

Nūrlan OSPANOV,

R.B. Süleimenov atyndaǧy

Şyǧystanu institutynyŋ

ǧylymi qyzmetkerı,

koreitanuşy,

Äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq

universitetınıŋ aǧa oqytuşysy

Aidana JABYQBAI ,

Äl-Farabi atyndaǧy

Qazaq ūlttyq universitetınıŋ

3-kurs studentı, koreitanuşy

   

Paidalanǧan ädebietter tızımı: 

 

1. V Iýjnoi Koree vyiavili zabolevşuiu smertelnym koronavirusom jenşinu // https://news-ru.turbopages.org/news.ru/s/asia/v-yuzhnoj-koree-vyyavili-zabolevshuyu-smertelnym-koronavirusom-zhenshinu/
2. Victor Cha. South Korea Offers a Lesson in Best Practices: The United States May Be Left With Only the Most Invasive of Them // https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-04-10/south-korea-offers-lesson-best-practices
3. Asmolov K. Koronavirus i politicheskaia situasiia v Iýjnoi Koree // Novoe Vostochnoe Obozrenie / https://ru.journal-neo.org/2020/04/09/koronavirus-i-politicheskaya-situatsiya-v-yuzhnoj-koree/
4. Victor Cha. Asia’s COVID-19 Lessons for the West: Public Goods, Privacy, and Social Tagging // The Washington Quarterly • 43:2 pp. 33–50 https://doi.org/10.1080/0163660X.2020.1770959
5. Sang M. Lee, DonHee Lee. Lessons Learned from Battling COVID-19: The Korean Experience // Int. J. Environ. Res. Public Health – p.1-20.
6. Koronavirus Blijnevostochnogorespiratornogo sindroma (BVRS-KoV) –Respublika Koreia // https://www.who.int/csr/don/30-may-2015-mers-korea/ru/
7. Juliette Schwak. A Democratic tour de force: How the Korean State Succesfully limited the Spread of COVID-19// Asie. Vision, №. 117, November 2020. P.1-28
8. Koronavirusnye katastrofy XXI veka: Sars, Mers, Covid-19// https://www.lezard.ru/novosti/koronavirusnyie_katastrofyi_xxi_veka_sars_mers_covid-19
9. Economic Impact of the 2015 MERS Outbreak on the Republic of Korea's Tourism-Related Industries// https://www.liebertpub.com/doi/10.1089/hs.2018.0115
10. 2019 coronavirus: the Korean clusters; 2020 Mar 20 [accessed 2020 Mar 26]. https://graphics.reuters.com/CHINA-HEALTH-SOUTHKOREA-CLUSTERS/0100B5G33SB/index.html
11. Rostislav Averchuk. Pobedit koronavirus bez diktatury i karantina: chemu mojet nauchit opyt Iýjnoi Korei?// https://hromadske.ua/ru/posts/pobedit-koronavirus-bez-diktatury-i-karantina-chemu-mozhet-nauchit-opyt-yuzhnoj-korei
12. Vlasti Iýjnoi Korei schitaiut, chto vspyşka infeksii v Tegu i sosednei provinsii nachalas s chlenov etoi sekty, slujby kotoroi dvajdy poseşala zarajennaia jenşina// https://tass.ru/obschestvo/7837243
13. Volodzko D. South Korea’s COVID-19 Church Scapegoat Is Fighting Back // https://foreignpolicy.com/2020/08/19/south-korea-coronavirus-scapegoat-shincheonji/
14. Bahk Eun-ji. Shincheonji stokes public anger for 'acting as victim'// https://www.koreatimes.co.kr/www/nation/2020/02/119_283977.html
15. V Iýjnoi Koree liudi podpisali petisiiu za rospusk sekty Sinchhonchji // https://regnum.ru/news/society/2866225.html
16. South Korea’s COVID-19 Church Scapegoat Is Preventing again // https://ac.li-dev.cn/wiki/index.php?title=South_Koreas_COVID19_Church_Scapegoat_Is_Preventing_Again
17. V Iýjnoi Koree zaderjali lidera hristianskoi sekty i protivnika lokdauna //https://www.dw.com/ru/v-juzhnoj-koree-zaderzhali-lidera-hristianskoj-sekty/a-54404599
18. Sabinne Lee , Changho Hwang & M. Jae Moon «Policy learning and crisis policy-making: quadruple-loop learning and COVID-19 responses in South Korea»
19. 참 이상한 나라에서 온 편지 (Pismo iz «Strany chudes») // https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=xY5yVwMhuO4
20. Joseph Yi1 & Wondong Lee2: Pandemic Nationalism in South Korea // Society (2020) 57: p446–p451 // https://doi.org/10.1007/s12115-020-00509-z
21. Sniav masku, teriaeş liso: osobennosti vostochnoaziatskogo otnoşeniia k krizisam // Rossiia v globalnoi politike URL: https://globalaffairs.ru/articles/snyav-masku-teryaesh-liczo/
22. Vladislav Soi, Olga Lian: Glavy MİD Iýjnoi Korei i Kazahstana vystupili za sovmestnuiu borbu s koronavirusom// https://24.kz/ru/news/policy/item/438541-glavy-mid-yuzhnoj-korei-i-kazakhstana-vystupili-za-sovmestnuyu-borbu-s-koronavirusom
23. Iýjnaia Koreia delitsia uspeşnym opytom po borbe s koronavirusom// https://24.kz/ru/news/in-the-world/item/387684-yuzhnaya-koreya-delitsya-uspeshnym-opytom-po-borbe-s-koronavirusom
24. Respublika Koreia peredala gumanitarnuiu pomoş Kazahstanu// https://koreans.kz/download/files/49-2020-min.pdf
25. Sbor deneg dlia pomoşi kazahstansam organizovali v Iýjnoi Koree// https://24.kz/ru/news/social/item/408806-sbor-deneg-dlya-pomoshchi-kazakhstantsam-organizovali-v-yuzhnoj-koree