نەسيە شوتتارى بۇعاتتالعاندا نە ىستەۋ كەرەك؟ كرەديتتىڭ پايىز مولشەرلەمەسى كوبەيىپ كەتسە شە؟ نەسيە تاريحىن تۇزەپ بەرەمىن دەيتىن الاياقتار قانداي سحەما بويىنشا جۇمىس ىستەيدى؟ "قارا ءتىزىم" دەگەن نە؟ وسى جانە وزگە دە سۇراقتاردىڭ جاۋابىن Insta LIVE ەفيرىندە زاڭگەر عابيت ومىربەك Tengrinews.kz تىلشىسىنە ايتىپ بەردى دەپ حابارلايدى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
زاڭگەرگە ءجيى قويىلاتىن سۇراقتاردىڭ ءبىرى - بۇعاتتالعان نەسيە شوتتارى تۋرالى ەكەن. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل ماسەلەنى شەشۋ وڭاي، تەك بىرنەشە جايتتى ءبىلۋ كەرەك. مىسالى، شوت بۇعاتتالماي تۇرىپ الدىن الا حابارلاما كەلمەسە شاعىم جازۋ كەرەك.
ء"بىر كۇندە جوق دەگەندە 10-15 ادام كرەديتتىك شوتىن بۇعاتتان شىعارۋ ماسەلەسىمەن كەلەدى. شوت نە ءۇشىن بۇعاتتالعانىن ينتەرنەتتەن قارىزدار تىزىلىمىنە كىرىپ، جسن جازىپ، كورۋگە بولادى. ول سوت شەشىمىمەن نەمەسە نوتاريالدىق حات بويىنشا بۇعاتتالۋى مۇمكىن. ەڭ العاش كەڭەسىم - قورىقپاۋ. تىزىلىمنەن قانداي بانك، مەكەمە، ۇيىم شوتقا تىيىم سالعانىن انىقتاۋ كەرەك. وندا جەكە سوت ورىنداۋشىنىڭ اتى-ءجونى جانە باسقا دا اقپارات جازىلادى، سودان وعان حابارلاسىپ بۇعاتتاۋ سەبەبىن سۇراعان ءجون.
زاڭ بويىنشا بورىشكەرگە جەكە سوت ورىنداۋشىدان نەمەسە نوتاريۋستان 5 كۇن بۇرىن ەسكەرتۋ حابارلاما جىبەرىلۋى كەرەك. ال شوت حابارلاما كەلمەي بۇعاتتالسا - ولاردىڭ ءىسى زاڭسىز. ونى بۇعاتتان شىعارۋ وڭاي. مۇنداي جاعدايدا نوتاريالدىق پالاتاعا شوتتى شەشۋ بويىنشا شاعىم جازۋ كەرەك. ال سوت ءسىزدىڭ قاتىسۋىڭىزسىز شەشىم شىعارىپ قويسا، ارىز جازىپ ءىستى قايتا قاراۋعا بولادى", - دەيدى زاڭگەر.
"200 مىڭ الدىم, 600 مىڭ قارىزبىن" - ارتىق پايىزدان قالاي قۇتىلۋ كەرەك?
عابيت ومىربەكتىڭ ايتۋىنشا، كەيدە كليەنتتەر نەسيەگە قوسىلعان پايىز مولشەرلەمەسىنە نارازى بولىپ جاتادى. ونداي جاعدايدا بانككە سوتقا دەيىنگى تالاپ جازۋ كەرەك ەكەن. بانكتى سوتتا جەڭۋگە بولادى، دەيدى زاڭگەر.
"مىسالى، 200 مىڭ تەڭگە كرەديت الىپ، 600 مىڭ تەڭگە قارىز شىعىپ تۇرسا، 400 مىڭ قايدان شىقتى دەگەن سۇراق پايدا بولادى. مۇنداي جاعدايدا بورىشكەر بانككە سوتقا دەيىنگى تالاپ جازىپ، 400 مىڭ تەڭگە قارىزبەن كەلىسپەيمىن، سوندىقتان 200 مىڭ تەڭگەسىن قازىر جابۋعا دايىنمىن نەمەسە قاي ۋاقىتتا تولەۋ كەرەگى تۋرالى ءتىزىم جاساپ بەرۋىن سۇرايدى. بانك قارسىلىعىن بىلدىرسە، ورنالاسقان جەرى بويىنشا سوتقا بانك ۇستىنەن شاعىمدانۋ كەرەك. كەيدە بانك كۇشتىلىگىن پايدالانىپ ازاماتتارعا زاڭسىز پايىزدار قوسۋى مۇمكىن. كارانتين كەزىندە مىسالى. ول ۋاقىتتا پايىزدار قوسىلماۋى كەرەك ەدى. ماسەلەنىڭ شەشىلۋ جولى الدەقايدا وڭاي، سوندىقتان ءجونى جوق اقشا قۇرتىپ نەمەسە زاڭگەرگە بارماي-اق، سوتقا ءوزى شاعىمدانسا، ول ءوشىرىپ بەرەدى. بانكتى سوتتا ۇتۋعا بولادى", - دەيدى ول.
"نەسيە تاريحى بۇزىلسا، كرەديت الا المايدى دەگەن ءسوز ەمەس"
زاڭگەر نەسيە تاريحى مەن "قارا ءتىزىمنىڭ" نە ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ بەردى.
ء"ار بانك ءوز كليەنتتەرىنە نەسيە تاريحىن جۇرگىزىپ وتىرادى. ونىڭ جاقسى بولعانى دۇرىس، بۇزباۋعا تىرىسۋ كەرەك. ءار ادام كرەديت العاندا ۇساق زاتتاردان باستايدى، ونى ۋاقىتىلى تولەپ وتىرسا، نەسيە تاريحى جاقسى كليەنتتەر قاتارىنا قوسىلادى. سودان كەيىن بانك ارقىلى ءۇي نەمەسە كولىك العىسى كەلسە، جەڭىلدىكتەر بولادى.
نەسيە تاريحى بۇزىلسا، كرەديت الا المايدى دەگەن ءسوز ەمەس. ونىڭ نەسيەگە ەشقانداي قاتىسى جوق، الا بەرەدى. ءار بانكتە ءارتۇرلى. ولار ءوز كوزقاراسىنا قاراي نەسيە بەرەدى. نەسيە تاريحىم بۇزىلىپ كەتتى، ەندى ماعان كرەديت بەرمەيدى دەپ ويلاماۋ كەرەك. نەسيە تاريحى دەگەن ادامدارىڭ مورالدىق تۇرعىدا قالىپتاسقان ءسوزى. "قارا ءتىزىم" دەگەن جوق. ول تەك كليەنتتىڭ ۋاقىتىلى تولەم جاساماعانى تۋرالى مالىمەتتەر", - دەيدى ول.
"قارا تىزىمنەن" شىعارىپ بەرەمىن دەيتىن اككى الاياقتار
زاڭگەردىڭ ايتۋىنشا، قازىر "قارا ءتىزىم" پروبلەماسىن جامىلىپ، الاياقتىقپەن اينالىساتىندار كوبەيىپ كەتكەن. ولار نەسيە تاريحىن تۇزەپ بەرەمىن، قارا تىزىمنەن شىعارامىن، ءۇي الىپ بەرەمىن دەپ اقشا سۇرايدى. زاڭگەر مۇنىڭ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ايتادى. الاياق پەن بانك مەنەدجەرى سىبايلاس بولۋى دا مۇمكىن.
"قاي بانك بولسىن، تىزىمنەن شىعارا المايدى. قازىر الاياقتار ۋادەسىن ايتىپ، بانككە كليەنتپەن بىرگە بارادى. ونداعى مەنەدجەرمەن سويلەسىپ، كليەنتكە تەلەفون العىزادى، كەيىن ول تەلەفوندى ساتىپ، ۋاقىتىنان بۇرىن كرەديتتى جاۋىپ، نەسيە تاريحىن جاقسارتىپ بەرەمىن دەپ ۋادە ەتەدى. سودان ءۇي، كولىك العىسى كەلەتىن ءبىزدىڭ قاراپايىم مومىن حالىق الاياقتارعا سەنىپ قالادى.
ونداي ادامدار بىردەن جوق بولىپ كەتپەيدى. ولاردىڭ تاجىريبەسى مول، ادامداردى وڭاي الدايدى. الاياقتار ء"بىراز كۇن كۇتە تۇرىڭىز، نەسيە تاريحىڭىزدى جاقسارتىپ جاتىرمىز، ەندى كەلەسى جولى 2 ميلليون تەڭگە شىعارامىز. ونى ءبىر-ەكى اپتا ۇستاي تۇراسىز، كەيىن قايتا قۇيامىز، سوندا نەسيە تاريحى ودان دا جاقسارادى. سوڭىندا قالاعان ءۇيىڭىزدى تاڭدايسىز دا، مەن سىزگە ونى نەسيە ارقىلى اۋدارىپ بەرەمىن" دەپ، حالىقتى تىعىرىققا وتىرعىزىپ كەتەدى", - دەيدى زاڭگەر.
سول سەبەپتى، عابيت ومىربەكتىڭ ايتۋىنشا، ونداي ۋادە بەرەتىندەرگە، "دەلدالدارعا" ەش ۋاقىتتا سەنۋگە بولمايدى. "ولاردىڭ ءبارى بىردەي الاياق، وندايلارعا سەنگەن ادام كەيىن قارىزىن ءوزى تولەۋگە ءماجبۇر بولادى", - دەيدى ول.
الدانىپ قالساڭىز، بانكتەگى كرەديتتى قالاي توقتاتۋعا بولادى؟
ال الدانىپ قالعان جاعدايدا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا بارىپ ارىزدانۋ كەرەك. كەيىن بانكتەن كرەديتتى توقتاتا تۇرۋدى سۇراعان ءجون.
"كۇدىكتىنىڭ ۇستىنەن ارىز جازىلسا، قىلمىستىق ءىس قوزعالادى. قر قك-ءنىڭ 190-بابىنىڭ 1 نەمەسە 4-بولىگىمەن. كەيىن قىلمىستىق ءىستىڭ قوزعالۋى تۋرالى قاۋلىنى الىپ، بانككە اپارىپ، مەن جابىرلەنۋشىمىن دەپ، اتىڭىزدان باسقا بىرەۋ كرەديت العانىن ايتىپ، ءىس اياقتالعانشا، شەشىلمەيىنشە نەسيەنى توقتاتا تۇرۋىدى سۇرايسىز. ياعني مەنىڭ نەسيەمدى الداعان كىسى قايتارىپ بەرەدى دەپ، بانكتى كوندىرۋگە بولادى", - دەيدى زاڭگەر.
عابيت ومىربەكتىڭ ايتۋىنشا، قر زاڭى بويىنشا جابىرلەنۋشى كوبىنە كىنالى اتانبايدى، ولارعا جازا قولدانىلمايدى. ادام الاياققا ءوزى تاپ بولسا دا، بىرەۋگە سەنىپ قالىپ، ءوز قۇقىن قورعاي الماي قالعان جاعدايلار بولادى.
