Nesie şottary būǧattalǧanda ne ısteu kerek? Kredittıŋ paiyz mölşerlemesı köbeiıp ketse şe? Nesie tarihyn tüzep beremın deitın alaiaqtar qandai shema boiynşa jūmys ısteidı? "Qara tızım" degen ne? Osy jäne özge de sūraqtardyŋ jauabyn Insta LIVE efirınde zaŋger Ǧabit Ömırbek Tengrinews.kz tılşısıne aityp berdı dep habarlaidy «Adyrna» ūlttyq portaly.
Zaŋgerge jiı qoiylatyn sūraqtardyŋ bırı - būǧattalǧan nesie şottary turaly eken. Onyŋ aituynşa, būl mäselenı şeşu oŋai, tek bırneşe jaitty bılu kerek. Mysaly, şot būǧattalmai tūryp aldyn ala habarlama kelmese şaǧym jazu kerek.
"Bır künde joq degende 10-15 adam kredittık şotyn būǧattan şyǧaru mäselesımen keledı. Şot ne üşın būǧattalǧanyn İnternetten qaryzdar tızılımıne kırıp, JSN jazyp, köruge bolady. Ol sot şeşımımen nemese notarialdyq hat boiynşa būǧattaluy mümkın. Eŋ alǧaş keŋesım - qoryqpau. Tızılımnen qandai bank, mekeme, ūiym şotqa tyiym salǧanyn anyqtau kerek. Onda jeke sot oryndauşynyŋ aty-jönı jäne basqa da aqparat jazylady, sodan oǧan habarlasyp būǧattau sebebın sūraǧan jön.
Zaŋ boiynşa boryşkerge jeke sot oryndauşydan nemese notariustan 5 kün būryn eskertu habarlama jıberıluı kerek. Al şot habarlama kelmei būǧattalsa - olardyŋ ısı zaŋsyz. Ony būǧattan şyǧaru oŋai. Mūndai jaǧdaida notarialdyq palataǧa şotty şeşu boiynşa şaǧym jazu kerek. Al sot sızdıŋ qatysuyŋyzsyz şeşım şyǧaryp qoisa, aryz jazyp ıstı qaita qarauǧa bolady", - deidı zaŋger.
"200 myŋ aldym, 600 myŋ qaryzbyn" - Artyq paiyzdan qalai qūtylu kerek?
Ǧabit Ömırbektıŋ aituynşa, keide klientter nesiege qosylǧan paiyz mölşerlemesıne narazy bolyp jatady. Ondai jaǧdaida bankke sotqa deiıngı talap jazu kerek eken. Banktı sotta jeŋuge bolady, deidı zaŋger.
"Mysaly, 200 myŋ teŋge kredit alyp, 600 myŋ teŋge qaryz şyǧyp tūrsa, 400 myŋ qaidan şyqty degen sūraq paida bolady. Mūndai jaǧdaida boryşker bankke sotqa deiıngı talap jazyp, 400 myŋ teŋge qaryzben kelıspeimın, sondyqtan 200 myŋ teŋgesın qazır jabuǧa daiynmyn nemese qai uaqytta töleu keregı turaly tızım jasap beruın sūraidy. Bank qarsylyǧyn bıldırse, ornalasqan jerı boiynşa sotqa bank üstınen şaǧymdanu kerek. Keide bank küştılıgın paidalanyp azamattarǧa zaŋsyz paiyzdar qosuy mümkın. Karantin kezınde mysaly. Ol uaqytta paiyzdar qosylmauy kerek edı. Mäselenıŋ şeşılu joly äldeqaida oŋai, sondyqtan jönı joq aqşa qūrtyp nemese zaŋgerge barmai-aq, sotqa özı şaǧymdansa, ol öşırıp beredı. Banktı sotta ūtuǧa bolady", - deidı ol.
"Nesie tarihy būzylsa, kredit ala almaidy degen söz emes"
Zaŋger nesie tarihy men "qara tızımnıŋ" ne ekenın tüsındırıp berdı.
"Är bank öz klientterıne nesie tarihyn jürgızıp otyrady. Onyŋ jaqsy bolǧany dūrys, būzbauǧa tyrysu kerek. Är adam kredit alǧanda ūsaq zattardan bastaidy, ony uaqytyly tölep otyrsa, nesie tarihy jaqsy klientter qataryna qosylady. Sodan keiın bank arqyly üi nemese kölık alǧysy kelse, jeŋıldıkter bolady.
Nesie tarihy būzylsa, kredit ala almaidy degen söz emes. Onyŋ nesiege eşqandai qatysy joq, ala beredı. Är bankte ärtürlı. Olar öz közqarasyna qarai nesie beredı. Nesie tarihym būzylyp kettı, endı maǧan kredit bermeidı dep oilamau kerek. Nesie tarihy degen adamdaryŋ moraldyq tūrǧyda qalyptasqan sözı.
"Qara tızım" degen joq. Ol tek klienttıŋ uaqytyly tölem jasamaǧany turaly mälımetter", - deidı ol.
"Qara tızımnen" şyǧaryp beremın deitın äkkı alaiaqtar
Zaŋgerdıŋ aituynşa, qazır "qara tızım" problemasyn jamylyp, alaiaqtyqpen ainalysatyndar köbeiıp ketken. Olar nesie tarihyn tüzep beremın, qara tızımnen şyǧaramyn, üi alyp beremın dep aqşa sūraidy. Zaŋger mūnyŋ mümkın emes ekenın aitady. Alaiaq pen bank menedjerı sybailas boluy da mümkın.
"Qai bank bolsyn, tızımnen şyǧara almaidy. Qazır alaiaqtar uädesın aityp, bankke klientpen bırge barady. Ondaǧy menedjermen söilesıp, klientke telefon alǧyzady, keiın ol telefondy satyp, uaqytynan būryn kredittı jauyp, nesie tarihyn jaqsartyp beremın dep uäde etedı. Sodan üi, kölık alǧysy keletın bızdıŋ qarapaiym momyn halyq alaiaqtarǧa senıp qalady.
Ondai adamdar bırden joq bolyp ketpeidı. Olardyŋ täjıribesı mol, adamdardy oŋai aldaidy. Alaiaqtar "bıraz kün küte tūryŋyz, nesie tarihyŋyzdy jaqsartyp jatyrmyz, endı kelesı joly 2 million teŋge şyǧaramyz. Ony bır-ekı apta ūstai tūrasyz, keiın qaita qūiamyz, sonda nesie tarihy odan da jaqsarady. Soŋynda qalaǧan üiıŋızdı taŋdaisyz da, men sızge ony nesie arqyly audaryp beremın" dep, halyqty tyǧyryqqa otyrǧyzyp ketedı", - deidı zaŋger.
Sol sebeptı, Ǧabit Ömırbektıŋ aituynşa, ondai uäde beretınderge, "deldaldarǧa" eş uaqytta senuge bolmaidy. "Olardyŋ bärı bırdei alaiaq, ondailarǧa sengen adam keiın qaryzyn özı töleuge mäjbür bolady", - deidı ol.
Aldanyp qalsaŋyz, banktegı kredittı qalai toqtatuǧa bolady?
Al aldanyp qalǧan jaǧdaida qūqyq qorǧau organdaryna baryp aryzdanu kerek. Keiın bankten kredittı toqtata tūrudy sūraǧan jön.
"Küdıktınıŋ üstınen aryz jazylsa, qylmystyq ıs qozǧalady. QR QK-nıŋ 190-babynyŋ 1 nemese 4-bölıgımen. Keiın qylmystyq ıstıŋ qozǧaluy turaly qaulyny alyp, bankke aparyp, men jäbırlenuşımın dep, atyŋyzdan basqa bıreu kredit alǧanyn aityp, ıs aiaqtalǧanşa, şeşılmeiınşe nesienı toqtata tūruydy sūraisyz. Iаǧni menıŋ nesiemdı aldaǧan kısı qaitaryp beredı dep, banktı köndıruge bolady", - deidı zaŋger.
Ǧabit Ömırbektıŋ aituynşa, QR zaŋy boiynşa jäbırlenuşı köbıne kınälı atanbaidy, olarǧa jaza qoldanylmaidy. Adam alaiaqqa özı tap bolsa da, bıreuge senıp qalyp, öz qūqyn qorǧai almai qalǧan jaǧdailar bolady.
