قازان ايىنىڭ جاڭبىرلى كۇندەرىنىڭ بىرىندە، الماتىدا، عاسىر جاساعان حابيبا ەلەبەكوۆا دۇنيەدەن وزدى. 100 جىل ماعىنالى عۇمىر كەشىپ، قازاق تەاتر ونەرىنىڭ كەيۋاناسى اتانعان قاريا دۇنيەدەن وتەر الدىندا ءماديدىڭ قارقارالىسىن ايتىپتى. كادىمگىدەي «اتىڭنان اينالايىن، قارقارالى» دەپ ءالسىز داۋىسىمەن، سوزىنەن جاڭىلماي كۇڭىرەنىپ وتىرىپتى. مارقۇم – ءوزىنىڭ اسىل جارى جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتىڭ ءسوۆميننىڭ اۋرۋحاناسىندا ساۋساقتارىن ءالسىز قيمىلداتىپ، دومبىرا پەرنەلەرىن باسىپ جاتقانداي بولىپ ۇزىلگەنىنە تاڭ قالىپ وتىرۋشى ەدى. ەندى، مىنە، ءوزى دە اجالدى ءان سالىپ وتىرىپ قارسى الىپتى…
حابيبا قاراقبايقىزىمەن سوڭعى ون جىلدا ءجيى ارالاسىپ، اسەرلى اڭگىمەسىن كوبىرەك تىڭدادىم. سول اڭگىمەلەر نەگىزىندە «جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ» اتتى دەرەكتى كىتاپ جازدىم. «قازاقفيلمدە» «حابيبانىڭ جۇسىپبەگى» اتتى دەرەكتى فيلم دە تۇسىردىك. ول كىسى ءوزىنىڭ ەكى ارمانى جايلى ءجيى ايتۋشى ەدى. ءبىرىنشىسى – قازاق تەاتر جانە كينو ونەرىنىڭ نەگىزىن سالعان كورنەكتى تۇلعالارعا استانادان مۇراجاي سالىنسا، قالانىڭ كورىكتى اللەيالارىنىڭ بىرىنەن ورىن بەرىلىپ، سول جەردە اتاقتى ون ءۇش ونەرپازعا ەسكەرتكىش-انسامبل ورناتىلسا دەۋشى ەدى. ولار: قاليبەك قۋانىشباەۆ، جۇمات شانين، امىرە قاشاۋباەۆ، يسا بايزاقوۆ، قۇرمانبەك جانداربەكوۆ، سەركە قوجامقۇلوۆ، ەلۋباي ومىرزاقوۆ، جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ، شاكەن ايمانوۆ، قانابەك بايسەيىتوۆ، كۇلاش بايسەيىتوۆا، شارا جانداربەكوۆا ەدى. اكتريسانىڭ تاعى ءبىر ارمانى جۇسەكەڭ ەكەۋى تۇرعان ءۇيدى (جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ – 17 جىل، حابيبا ەلەبەكوۆا – 56) جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ مۋزەي-ۇيىنە اينالدىرۋ ەدى. اپام ەكى ارمانىنا دا جەتە المادى.
زيرات باسىنان قايتىپ كەلە جاتىپ حابيبا اپامنىڭ ارمانىن ەسكە الۋمەن بولدىم. كەيۋانا اكتريسا ءوزىنىڭ اقىرعى اماناتى رەتىندە ۇكىمەتكە حات تا جازىپ ەدى… جارايدى… ونەر كوريفەيلەرىنە اللەيا اشىپ، ەسكەرتكىش ورناتۋ ۇلكەن قارجىلىق شىعىندى تالاپ ەتەدى. الايدا، اكتريسانىڭ 60 جىلعا جۋىق تۇرعان ءۇيىن مۋزەيگە اينالدىرۋ اسا قيىن شارۋا ەمەس قوي. كەزىندە ءسابيت مۇقانوۆتىڭ اياۋلى جارى ءماريام اپاي ۇكىمەتكە جازۋشىنىڭ تۇرعان ءۇيى مۋزەي بولسىن دەگەن تىلەگىن بىلدىرگەن ەكەن. سول كەزدەگى ەل اعالارى از ۋاقىتتا سابەڭنىڭ ءۇيىن مۋزەيگە اينالدىرىپ بەرىپتى. كەيىن بۇل يگى ءداستۇر عابيت مۇسىرەپوۆ ورايىندا دا جالعاسىن تاپتى.
جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتىڭ قۇتحاناسى قازاق ءانىنىڭ قارا شاڭىراعى ىسپەتتى. كەزىندە بۇل ۇيدە قالي بايجانوۆ، توقباي ءانشى، عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ، شاكەن ايمانوۆ، ت.ب. ونەرپازدار باس قوسقان دۋلى شاڭىراق بولدى ەمەس پە؟ ءانشىنىڭ جارى حابيبا ەلەبەكوۆا قازاق مۋزىكا ونەرىنە، ءان تاريحىنا بايلانىستى جادىگەرلەردى ۇزاق جىلدار بويى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ كەلگەن ەدى. ەندى ءانشىنىڭ ۇرپاقتارى وعان يە بولا الا ما؟ كۇمانىم بار… حالقىمىزدىڭ تارلان ونەرپازدارىنىڭ قانشاما دۇنيەلەرى ۇرپاقتارى يە بولا الماعان سەبەپتى قولدى بولىپ كەتتى، ءتىپتى، قوقىسقا لاقتىرىلىپ تاستالعان مۇرالار دا كەزدەستى.
ماسەلەن، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، ءانشى رابيعا ەسىمجانوۆا عۇمىر بويى قازاق ونەرىنە بايلانىستى قۇندى جادىگەرلەر جيناعان ەكەن. ولاردىڭ ىشىندە قۇندى قولجازبالار، حاتتار، فوتوسۋرەتتەر، سيرەك ورىندالعان اندەر بولعان دەسەدى. الايدا، ءانشى دۇنيەدەن وتكەن سوڭ پاتەرى ساتىلىپ، ساقتالعان قۇندى مۇرا تالان-تاراجعا ءتۇسىپ كەتكەن.
ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلىندا شاكەن ايمانوۆ اعامىز ءوزىنىڭ سىرالعى دوسى ءارى وپەراتورى بەركوۆيچتى شاقىرىپ الىپ، ءوز ورىنداۋىندا بىرنەشە حالىق اندەرىن كينوتاسپاعا تۇسىرتكىزگەن ەكەن. كوپ ۇزاماي، ماسكەۋدە شاكەن اعامىز قاپيادا قازا تابادى. تۇسىرىلگەن تاسپا بەركوۆيچتىڭ قولىندا قالىپ قويادى. ارادا ءبىرشاما جىل وتەدى. بەركوۆيچتى دە كارىلىك مەڭدەيدى. ايگىلى كينووپەراتور «قازاقفيلمگە» حابارلاسىپ، دەنساۋلىعىنىڭ ءماز ەمەستىگىن ايتىپ، شاكەن اندەرى جازىلعان كينوتاسپانى الىپ كەتۋلەرىن سۇرايدى. «قازاقفيلمدەگىلەر» «كۇندە ەرتەڭمەن» ۋاقىتتى سوزا بەرەدى. ءسويتىپ جۇرگەندە، بەركوۆيچ دۇنيە سالادى. بۇدان كەيىن تاسپانى ىزدەگەن ەشكىم بولمايدى. اقىرى، سول تاسپا جوعالىپ تىنىپتى.
بيىلعى شىلدە ايىندا شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ قاتونقاراعاي اۋدانىنداعى جازۋشى ورالحان بوكەيدىڭ اۋىلى – شىڭعىستايعا بارۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. ورالحان بوكەي مۋزەي-ءۇيىنىڭ ەسىگىندە قارا قۇلىپ تۇر. سەبەبى، سول جازۋشى تۇرعان مۋزەي-ءۇيدىڭ كىلتىن استانادا تۇراتىن تۋىسى الىپ كەتكەن ەكەن… ءسويتىپ، ءبىر شەتى الماتىدان، ءبىر شەتى استانا، كەرەكۋدەن كەلگەن ءبىر توپ ادام سالىمىز سۋعا كەتىپ كەيىن قايتتىق.
مادەني-ادەبي مۇرالارعا بايلانىستى قۇنتسىزدىقتاردىڭ قايسىبىرىن تىزە بەرەيىك. سوڭعى جىلدارى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى، سونداي-اق ەلىمىزدەگى تەلەارنالار حح عاسىردا ءومىر سۇرگەن مەملەكەت جانە قوعام، ونەر قايراتكەرلەرى تۋرالى جۇزدەگەن دەرەكتى فيلم ءتۇسىردى. سوندا تۇسىرۋشىلەر توبى ءبىر جان اۋىرتار پروبلەمامەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىردىق. ول – سول ەل اعالارى تۋرالى جىلت ەتكەن بەينەحرونيكانىڭ تابىلماۋى. سوناۋ حح عاسىردىڭ باسىندا ءومىر سۇرگەن الاش زيالىلارى مەن كەڭەس قايراتكەرلەرىن ايتپاعاندا، وتكەن عاسىردىڭ سوڭىنا دەيىن ءومىر سۇرگەن ونەر مەن مادەنيەت، ادەبيەت قايراتكەرلەرىنىڭ تاسپاعا باسىلعان بەينەلەرى جوققا ءتان ەكەن. كەزىندە ءمان بەرىلمەگەن وسى قۇنتسىزدىقتى كەڭەس وكىمەتىنەن كوردىك. ەندى تاۋەلسىزدىك الىپ، ىرگەلى ەلگە اينالعاندا مادەني جادىگەرلەرگە ەنجار بولۋىمىزعا نە جورىق؟ كەڭسايدان قايتىپ كەلە جاتقاندا مەنى وسىنداي ويلار مازالادى.
ايتپاقشى، حابيبا ەلەبەكوۆانىڭ اماناتى نە بولار ەكەن؟..
ەرلان تولەۋتاي،
ءانشى، ونەرتانۋشى.
