«وقۋلىق» رعپو مەن س.دەميرەل اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەت بىرلەسىپ وتكىزگەن «زاماناۋي وقۋلىق جانە ءبىلىم بەرۋ قۇندىلىقتارى» اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي كونفەرەنتسيادا «وقۋلىق» ورتالىعى ديرەكتورى ع.بەيسەمباەۆ ەلىمىزدىڭ وقۋلىقتار مەن كىتاپ شىعارۋ تاريحىن قوزعادى.
«ەلىمىزدە وقۋلىقتار جىلناماسى اكادەميالىق تۇرعىدا كوپ زەرتتەلمەگەن سالاعا جاتادى. باستاۋ-قاينارى سوناۋ ءال-فارابي زامانىنان ارنا تارتاتىن، ماحمۇد قاشقاريدىڭ «ديۋاني لۇعات-ات-تۇرك» ەڭبەگى مەن ءجۇسىپ بالاساعۇنيدىڭ «قۇتادعۋ بىلىك» ەڭبەكتەرىمەن نىعايعان، ورتا عاسىرلارداعى قانشاما اتى ءماشھۇر عۇلامالاردىڭ تۋىندىلارىمەن تولىققان كىتابي ءداستۇرىمىز بار ەكەنىن ماقتانىش ەتەمىز. ودان بەرىدەگى زاماناۋي مەكتەپ وقۋلىقتارىنىڭ باسى بولعان 1879 جىلى جارىق كورگەن ىبىراي التىنساريننىڭ «قازاق حرەستوماتياسى» مەن احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ 1912 جىلى جارىق كورگەن «وقۋ قۇرالىنىڭ»، 1925 جىلى جارىق كورگەن «الىپپەسىنىڭ» ماندىلگى مەن قۇندىلىعى تاۋەلسىزدىك جىلدارى جاڭاشا دەرەكنامالىق تۇرعىدان تانىلىپ جاتقانى قۋانتادى»، - دەدى ع.بەيسەمباەۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، ايتۋلى تۇلعالار م.شوقاەۆ، ع.قاراش، ق.ساتباەۆ، ج.ايماۋىتوۆ، م.جۇماباەۆ، ءا.ەرمەكوۆ، ج.كۇدەرين جانە تاعى باسقا اتپال ازاماتتاردىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتتانۋ، پسيحولوگيا مەن پەداگوگيكا، وسىمدىكتانۋ مەن تىرشىلىكتانۋ، ماتەماتيكا پاندەرىنىڭ سىندارلى وقۋلىعى ءارى العاشقى زەرتتەۋلەر بولىپ تابىلاتىن ەڭبەكتەرى قازاق ەلىنىڭ ۇلتتىق بىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ىرگەتاسى بولىپ قالاندى.
«1926 جىلى قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى كەڭەستىك ورتاق جۇيەگە كوشىرىلىپ، 1934 جىلى «الىپپەنىڭ» العاشقى نۇسقاسى لاتىن الىپبيىمەن، كەيىننەن كيريلل الىپبيىمەن قايتا جارىق كوردى. قازاقستاندىق باسپالاردىڭ العاشقىسى بولىپ 1947 جىلى 20 مامىردا قۇرىلعان «مەكتەپ» باسپاسى «پروسۆەششەنيە» باسپاسىنان شىققان وقۋلىقتاردى قازاق تىلىنە اۋدارىپ باسۋمەن قاتار، «قازاق ءتىلى»، «قازاق ادەبيەتى»، «قازاقستان تاريحى» جانە «گەوگرافيا» پاندەرىنەن ءتول وقۋلىقتارىمىزدى جازۋمەن اينالىستى. ال ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى وتاندىق باسپالاردىڭ وقۋلىقتاردىڭ تولىقتىرىلعان نۇسقالارىن الدىمەن قازاق تىلىندە، سودان سوڭ ورىس جانە باسقا دا تىلدەرگە اۋدارىپ باسىپ، جاقسى ءۇردىس باستاعانىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. مۇنان كەيىنگى اراعا بەس جىل سالىپ، بiلiم تۇجىرىمدامالارىن، وقۋ باعدارلامالارىن، وقۋلىقتار، وقۋ-ادiستەمەلiك قۇرالدار جانە تەكسەرۋ تاپسىرمالارىنىڭ جۇيەسiن جاساۋ ماقساتىندا 1996 جىلى ۇكىمەت قاۋلىسىمەن بەكىگەن جاڭا مەملەكەتتىك ماقساتتىق باعدارلاما قابىلداندى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە 1998 جىلى ى. التىنسارين اتىنداعى بىلىم ماسەلەلەرى ينستيتۋتىنىڭ ى. التىنسارين اتىنداعى قازاق بىلىم اكادەمياسى بولىپ قايتا قۇرىلۋىمەن قازاقستاندىق وقۋلىقتاردىڭ جاڭا بۋىنىن شىعارۋ قولعا الدى»، - دەپ ويىن جالعادى «وقۋلىق» رعپو ديرەكتورى.
سونىمەن قاتار، سوندا ايتىلعان دەرەكناماعا قاراعاندا، وقۋلىق شىعارۋ ىسىندە جاڭا ىزدەنىسكە ەركىندىك بەرىلگەن ءسات 2000 جىلداردىڭ ءورى بولدى. سەبەبى، وسى كەزدە ءبىر پاننەن بىرنەشە نۇسقادا، بالاما وقۋلىق شىعارۋ مۇمكىندىگى بەرىلدى.
«2005 جىلى قر ۇكىمەتىنىڭ №405 قاۋلىسىمەن عىلىمي جانە پەداگوگيكالىق ساراپتاما وتكىزۋدىڭ عىلىمي-ادىستەمەلىك نەگىزدەرىن جاساۋ، بىلىكتى ساراپشىلاردىڭ بازاسىن قۇرۋ جانە وقۋلىقتار مەن وقۋ-ءادىستەمەلىك كەشەندەردى مەملەكەتتىك ساراپتامادان وتكىزۋ ساپاسىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا «وقۋلىق» رەسپۋبليكالىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى» قۇرىلدى. بۇگىنگى وتكىزىلىپ وتىرعان كونفەرەنتسيا «وقۋلىق» ورتالىعىنىڭ اشۋلۋىنا 15 جىل تولۋىمەن تۇسپا-تۇس كەلۋىمەن ەرەكشەلەنىپ وتىر.
تاريح ءۇشىن ءۇش بەس جىلدىق اسا كوپ ۋاقىت بولماعانىمەن، وسى مەرزىم ىشىندە ورتالىق ماڭىزى مەن جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى ەڭبەك جولىن ەڭسەردى. «وقۋلىق» ورتالىعى ءبىلىمنىڭ مازمۇنىن باعالاۋ، وقۋلىقتار مەن وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەندەردى ساراپتاۋ ارقىلى ءبىلىمنىڭ ساپاسىن قامتاماسىز ەتۋ مىندەتىن ورىنداپ كەلەدى، بۇل ارينە، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىنا، تاربيەسىنە وڭ ىقپالىن تيگىزدى.
قاراپايىم عانا مىسال، جاڭارتىلعان مازمۇنداعى 1-11 سىنىپ وقۋلىقتارى كەزەڭ-كەزەڭىمەن 2016-2020 جىلدارى وقۋ پروتسەسىنە ەنگىزىلدى. اتالعان كەزەڭدەردە «وقۋلىق» ورتالىعى ارقىلى ورتا ءبىلىم بويىنشا 5053 اتالىم وقۋلىق پەن وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەن ساراپتامادان ءوتىپ، ونىڭ 40%-عا جۋىعى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنا ۇسىنىلدى. سونىڭ ىشىندە 643 وقۋلىق وقۋ پروتسەسىنە ەندى. وسى ورايدا ۇردىسكە قاتىسقان مىڭعا جۋىق وقۋلىق اۆتورلارى مەن باسقا دا باسپالاردىڭ، سىرتقى ساراپشىلاردىڭ دا ەرەن ەڭبەگىنە العىس ايتا وتىرىپ، اۋقىمدى جۇمىس اتقارىلعانىن اتاپ وتكەن ءجون»، - دەپ تۇجىردى ع.بەيسەمباەۆ.
اتالمىش شارا ورتالىقتىڭ 15 جىلدىق مەرەيتويىنا ورايلاستىرىلعان. ءىس-شارانىڭ باستى ماقساتى زاماناۋي وقۋلىقتارداعى ءبىلىم بەرۋ قۇندىلىقتارىنا، وقۋ ادەبيەتتەرىنىڭ تىلىنە، ماتىندىك جانە ماتىننەن تىس اپپاراتىنا قويىلاتىن تالاپتار بويىنشا وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلاۋ.
جيىنعا قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مەن ونىڭ باعىنىستى ۇيىمدارىنىڭ، جوعارى، تەحنيكالىق جانە كاسىبي، ورتا ءبىلىم بەرۋ، مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە مەن وقىتۋ جانە مۇعالىمدەردىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ۇيىمدارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، ءبىلىم بەرۋ رەسۋرستارىن ازىرلەۋشى باسپا مەن عىلىمي ۇيىم وكىلدەرى، وقۋ ادەبيەتتەرىنىڭ اۆتورلارى مەن ساراپشىلارى قاتىستى.
ايتا كەتەيىك، «وقۋلىق» رعپو ءبىلىمنىڭ مازمۇنىن باعالاۋ، وقۋلىقتار مەن وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەندەردى ساراپتاۋ ارقىلى ءبىلىمنىڭ ساپاسىن قامتاماسىز ەتۋگە اتسالىسادى. ورتالىق ءوزىنىڭ قۇزىرەتى شەگىندە قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مىندەتتەمەلەرىن ورىنداپ، وقۋلىقتاردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ، سونداي-اق وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەپ كەلەدى.
