قازاقستاندا 2021 جىلدىڭ 10 قاڭتارىندا ءماجىلىس جانە ءماسليحات سايلاۋى وتەتىنى بەلگىلى. قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدەگى تىركەلگەن بەس پارتيا ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنا ءتىيىستى قۇجاتتارىن وتكىزىپ، سايلاۋ ناۋقانىنا دايىندىقتى قىزۋ جۇرگىزىپ جاتىر.
اقيقاتىن ايتۋ كەرەك، بۇل قوعام ءۇشىن ماڭىزى زور سايلاۋ. سايلاۋدا قازاقستان حالقى ءوز تاڭداۋىن جاسايدى. سونىڭ ارقاسىندا پارلامەنتكە جاڭا ازاماتتار كەلەدى. ال قاي پارتيا قانشا داۋىس الادى، ول ەندى حالىقتىڭ جاساعان تاڭداۋىنا قاتىستى بولاتىنى ءسوزسىز.
قالاي ايتاقاندا دا، سايلاۋدا زاڭ بۇزۋشىلىققا جول بەرىلمەۋى كەرەك. ءبارى زاڭ اياسىندا وتكەنى دۇرىس. بۇل رەتتە شەتەلدىكتەرمەن قاتار، سايلاۋ ۋچاسكەلەرىندەگى زاڭدىلىقتى ءوز بايقاۋشىلارىمىز دا قاتاڭ باقىلايتىن بولادى. ەڭ الدىمەن بايقاۋشىلاردىڭ ءوزى قولدانىستاعى زاڭ اياسىندا قىزمەت كورسەتۋى ءتيىس. ءجونسىز بايبالام شىعارىپ، ەرسىلى-قارسىلى ءجۇرىپ، رۇقساتسىز سۋرەتكە، ۆيدەوعا تۇسىرە بەرۋگە بولمايدى. نەگىزى باۋىرجان ءمومىشۇلى ايتقانداي، «تارتىپكە باس يگەن قۇل بولمايدى».
4 -جەلتوقسان كۇنى ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى ماجىلىس جانە ءماسليحاتتارىنىڭ دەپۋتاتتارىن سايلاۋ بويىنشا سايلاۋ پروتسەسىنە قاتىسۋشىلاردىڭ جەكەلەگەن ساناتتارىنىڭ وكىلەتتىكتەرىن ىسكە اسىرۋ ماسەلەلەرى تۋرالى زاڭ اكتىلەرىن نەمەسە ەرەجەسىن قابىلدادى. مۇندا نە جازىلعان؟ سوندا بايقاۋشىلاردىڭ قۇقى قانداي بولادى؟ مۇندا نەندەي وزگەرىستەر بار؟
راسىن ايتۋ كەرەك، بۇرىنعى بولىپ وتكەن سايلاۋدا، سايلاۋ ۋچاسكەلەرىندە بايقاۋشىلار پروتسەستى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، ءتىپتى الەۋمەتتىك جەلىدە تىكەلەي رەپورتاج جاساي بەرەتىن. بۇل بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە سايلاۋشىلاردىڭ تاڭداۋ ەركىندىگىنە كوپ كەدەرگىسىن كەلتىرەتىن.
4 –جەلتوقسان كۇنگى جارىققا شىققان زاڭ اكتىسىندە شەكتەۋلەر جوق. ءبارىن دە زاڭ شەڭبەرىندە جۇزەگە اسىرۋ كوزدەلگەن. بايقاۋشىلار ۋچاسكەلىك سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ وتىرىستارىنا ەركىن قاتىسا الادى.
بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن، بۇرىنعى سايلاۋلاردا كەز كەلگەن ادام مەملەكەتتىك ەمەس مەكەمەنىڭ اتىنان سايلاۋعا باقىلاۋشى بولىپ قاتىسا بەرەتىن. بۇل جولى ولاي ەمەس. زاڭدىلىققا سايكەس، بايقاۋشىنى سايلاۋ ۋچاسكەسىنە جىبەرگەن مەكەمەنىڭ نەمەسە ۇيىمنىڭ جارعىسىندا ونىڭ قىزمەتى، ياعني بايقاۋشىنى جىبەرە الاتىنى اتاپ كورسەتىلۋى ءتيىس. ويتكەنى پارلامەنتتىك سايلاۋ مەملەكەتتىك ماڭىزى بار قوعامدىق ساياسي شارا. سوندىقتان قوعامدىق بىرلەستىكتەر نەمەسە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم بولسىن، ولاردىڭ ءبىر قىزمەتىنىڭ باعىتى سايلاۋعا قاتىسى بولۋى كەرەك. سوندا عانا سايلاۋ ۋچاسكەسىندە جۇيەلىك ءتارتىپ ورنايدى. مىسالى، شەتەلدە ونداعان جىلدار تاريحى بار وسىنداي ىرگەلى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار مەن قوعامدىق بىرلەستىكتەر ءوز ەلىندەگى سايلاۋعا بايقاۋشى، باقىلاۋشى رەتىندە زاڭ شەڭبەرىندە كەدەرگىسىز ەركىن قاتىسا الادى. ويتكەنى قوعامدىق ۇيىم بولسىن، ولاردىڭ جارعىسىندا سايلاۋدا قاداعالاۋ جۇمىسىن اتقارا الاتىنى اتاپ جازىلعان. ءبىز دە سول جۇيەگە كەلە جاتىرمىز نەمەسە ەندى كوشتىك. مىسالى، سايلاۋعا قاتىسىپ جاتقان پارتيا ءوز ادامىن بايقاۋشى رەتىندە سايلاۋ ۋچاسكەسىنە تىركەپ، وتىرعىزا الادى. ولارعا مۇنداي مۇمكىندىك بەرىلگەن. ال بايقاۋشىنىڭ ءجونى باسقا.
سايلاۋ دوداسىنا قاتىسىپ جاتقان كەز كەلگەن پارتيانىڭ سەنىم بىلدىرگەن ادامى ول ەڭ الدىمەن قازاقستان ازاماتى بولۋى ءتيىس. بىراق بايقاۋشى سايلاۋ ۋچاسكەسىندە بولاتىن كەيبىر زاڭسىزدىقتى كورگەن جاعدايدا ايقاي-شۋ تۋدىرىپ، زاڭنىڭ اياسىنان شىعىپ كەتپەۋى كەرەك. ول قالاي بولعاندا دا سايلاۋ كوميسسياسى بەلگىلەگەن ءتارتىپ ەرەجەلەرىن ساقتاۋعا مىندەتتى. مىسالى، سايلاۋعا داۋىس بەرۋگە كەلگەن ادامدى پروتسەس بارىسىندا ونىڭ كەلىسىمىنسىز فوتوعا تۇسىرۋگە جانە ونى تاراتۋعا بولمايدى. بۇل –ازاماتتىق كودەكسىنىڭ 145-بابى. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن، بۇل جەكە ادامنىڭ قۇپيالىلىعىن ساقتاۋ تۋرالى «دەربەس دەرەكتەر جانە ولاردى قورعاۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ 6-بابىنا نەگىزدەلگەنىن دە ايتا كەتۋ كەرەك. سۋرەتكە ءتۇسىرۋ مەن بەينەجازبالار تاراتۋ ءۇشىن وندا بەينەلەنگەن ازاماتتاردىڭ كەلىسىمىن العاننان كەيىن عانا بارىپ ءىس جۇزەگە اسادى. وسى باپتى بايقاۋشىلار سايلاۋ بارىسىندا تەرەڭ ءبىلۋى ءتيىس.
جالپى قوعامنىڭ بىرلەستىكتەر نەمەسە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردان سايلاۋعا بايقاۋشىلاردىڭ قاتىسۋى قۇپتارلىق ءىس. بىراق بۇل قوعامدىق سانانىڭ ساياسيلانىپ كەتۋى ەمەس. بۇل ەلدەگى دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردىڭ تولىققاندى دامۋى مەن ازاماتتىق قوعامنىڭ قالىپتاسۋىن كورسەتەدى. سوندىقتان بايقاۋشىلاردىڭ سايلاۋدى باقىلاپ وتىرۋى زاڭدىلىق.
جالپى اتاپ وتەر ءبىر جايت، سايلاۋدىڭ زاڭ اياسىندا ءادىل وتكەنى دۇرىس. مۇنى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ تا ايتتى. پرەزيدەنت ءماسليحات پەن ءماجىلىس سايلاۋىنىڭ ءادىل، اشىق تازا وتۋىنە كەپىلدىك بەرىپ وتىر. سوندىقتان دا سايلاۋعا بارۋ كەرەك، بەلسەندى تۇردە قاتىسۋ كەرەك. ءسويتىپ عانا ءبىز زاڭ شىعارۋشى ورگان پارلامەنتكە باراتىن پارتيا مەن حالىق دەپۋتاتتارىن دۇرىس تاڭداي الامىز.
