Qazaqstanda 2021 jyldyń 10 qańtarynda Májilis jáne máslıhat saılaýy ótetini belgili. Qazirgi ýaqytta elimizdegi tirkelgen bes partııa Ortalyq saılaý komıssııasyna tiıisti qujattaryn ótkizip, saılaý naýqanyna daıyndyqty qyzý júrgizip jatyr.
Aqıqatyn aıtý kerek, bul qoǵam úshin mańyzy zor saılaý. Saılaýda Qazaqstan halqy óz tańdaýyn jasaıdy. Sonyń arqasynda parlamentke jańa azamattar keledi. Al qaı partııa qansha daýys alady, ol endi halyqtyń jasaǵan tańdaýyna qatysty bolatyny sózsiz.
Qalaı aıtaqanda da, saılaýda zań buzýshylyqqa jol berilmeýi kerek. Bári zań aıasynda ótkeni durys. Bul rette sheteldiktermen qatar, saılaý ýchaskelerindegi zańdylyqty óz baıqaýshylarymyz da qatań baqylaıtyn bolady. Eń aldymen baıqaýshylardyń ózi qoldanystaǵy zań aıasynda qyzmet kórsetýi tıis. Jónsiz baıbalam shyǵaryp, ersili-qarsyly júrip, ruqsatsyz sýretke, vıdeoǵa túsire berýge bolmaıdy. Negizi Baýyrjan Momyshúly aıtqandaı, «tártipke bas ıgen qul bolmaıdy».
4 -jeltoqsan kúni Ortalyq saılaý komıssııasy Májilis jáne máslıhattarynyń depýtattaryn saılaý boıynsha saılaý proesine qatysýshylardyń jekelegen sanattarynyń ókilettikterin iske asyrý máseleleri týraly zań aktilerin nemese erejesin qabyldady. Munda ne jazylǵan? Sonda baıqaýshylardyń quqy qandaı bolady? Munda nendeı ózgerister bar?
Rasyn aıtý kerek, burynǵy bolyp ótken saılaýda, saılaý ýchaskelerinde baıqaýshylar proesti sýretke túsirip, tipti áleýmettik jelide tikeleı reportaj jasaı beretin. Bul belgili bir deńgeıde saılaýshylardyń tańdaý erkindigine kóp kedergisin keltiretin.
4 –jeltoqsan kúngi jaryqqa shyqqan zań aktisinde shekteýler joq. Bárin de zań sheńberinde júzege asyrý kózdelgen. Baıqaýshylar ýchaskelik saılaý komıssııasynyń otyrystaryna erkin qatysa alady.
Bul bir. Ekinshiden, burynǵy saılaýlarda kez kelgen adam memlekettik emes mekemeniń atynan saılaýǵa baqylaýshy bolyp qatysa beretin. Bul joly olaı emes. Zańdylyqqa sáıkes, baıqaýshyny saılaý ýchaskesine jibergen mekemeniń nemese uıymnyń jarǵysynda onyń qyzmeti, ıaǵnı baıqaýshyny jibere alatyny atap kórsetilýi tıis. Óıtkeni parlamenttik saılaý memlekettik mańyzy bar qoǵamdyq saıası shara. Sondyqtan qoǵamdyq birlestikter nemese úkimettik emes uıym bolsyn, olardyń bir qyzmetiniń baǵyty saılaýǵa qatysy bolýy kerek. Sonda ǵana saılaý ýchaskesinde júıelik tártip ornaıdy. Mysaly, shetelde ondaǵan jyldar tarıhy bar osyndaı irgeli úkimettik emes uıymdar men qoǵamdyq birlestikter óz elindegi saılaýǵa baıqaýshy, baqylaýshy retinde zań sheńberinde kedergisiz erkin qatysa alady. Óıtkeni qoǵamdyq uıym bolsyn, olardyń jarǵysynda saılaýda qadaǵalaý jumysyn atqara alatyny atap jazylǵan. Biz de sol júıege kele jatyrmyz nemese endi kóshtik. Mysaly, saılaýǵa qatysyp jatqan partııa óz adamyn baıqaýshy retinde saılaý ýchaskesine tirkep, otyrǵyza alady. Olarǵa mundaı múmkindik berilgen. Al baıqaýshynyń jóni basqa.
Saılaý dodasyna qatysyp jatqan kez kelgen partııanyń senim bildirgen adamy ol eń aldymen Qazaqstan azamaty bolýy tıis. Biraq baıqaýshy saılaý ýchaskesinde bolatyn keıbir zańsyzdyqty kórgen jaǵdaıda aıqaı-shý týdyryp, zańnyń aıasynan shyǵyp ketpeýi kerek. Ol qalaı bolǵanda da saılaý komıssııasy belgilegen tártip erejelerin saqtaýǵa mindetti. Mysaly, saılaýǵa daýys berýge kelgen adamdy proes barysynda onyń kelisiminsiz fotoǵa túsirýge jáne ony taratýǵa bolmaıdy. Bul –Azamattyq kodeksiniń 145-baby. Bul bir. Ekinshiden, bul jeke adamnyń qupııalylyǵyn saqtaý týraly «Derbes derekter jáne olardy qorǵaý týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Zańynyń 6-babyna negizdelgenin de aıta ketý kerek. Sýretke túsirý men beınejazbalar taratý úshin onda beınelengen azamattardyń kelisimin alǵannan keıin ǵana baryp is júzege asady. Osy bapty baıqaýshylar saılaý barysynda tereń bilýi tıis.
Jalpy qoǵamnyń birlestikter nemese úkimettik emes uıymdardan saılaýǵa baıqaýshylardyń qatysýy quptarlyq is. Biraq bul qoǵamdyq sananyń saıasılanyp ketýi emes. Bul eldegi demokratııalyq qundylyqtardyń tolyqqandy damýy men azamattyq qoǵamnyń qalyptasýyn kórsetedi. Sondyqtan baıqaýshylardyń saılaýdy baqylap otyrýy zańdylyq.
Jalpy atap óter bir jaıt, saılaýdyń zań aıasynda ádil ótkeni durys. Muny memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev ta aıtty. Prezıdent Máslıhat pen Májilis saılaýynyń ádil, ashyq taza ótýine kepildik berip otyr. Sondyqtan da saılaýǵa barý kerek, belsendi túrde qatysý kerek. Sóıtip ǵana biz zań shyǵarýshy organ parlamentke baratyn partııa men halyq depýtattaryn durys tańdaı alamyz.
